De man van staal

In Gori had men een reden om de stenen versie van de stalen man te bewaren. Op het Stalinplein voor het stadhuis staat de bekendste zoon van Georgie nog steeds hoog op zijn piedestal.

In 1878 zag ene Joseph Dzhugashvili, zoon van een alcoholische schoenmaker, het levenslicht in een armzalig huisje in Gori. Moeder had hem graag priester zien worden, maar Joseph zelf zag zijn toekomst veel grootser. Als twintiger organiseerde hij stakingen en hielp hij bij het opzetten van een illegale drukkerij ter verspreiding van de communistische idee. De arrestaties, gevangenisstraffen en verbanningen naar Siberie kregen de taaie Georgier niet klein. Joseph was een man van staal, en veranderde zijn nom de guerre al gauw in “Stalin”.

In 1922 volgde hij Lenin op als secretaris-generaal van het centraal committee van de partij, en trok spoedig alle macht naar zich toe. Hij industrialiseerde het land, collectiviseerde de landbouwgronden en leidde de Sovjet-Unie door de Grote Patriottische Oorlog.

Na zijn dood in ’53 werd zijn gebalsemde lichaam naast dat van Lenin in het mausoleum op het Rode Plein opgebaard. Toen Khrushchev enkele jaren later de misdaden van zijn voorganger bekend maakte, verdween Stalins lijk alsnog onder de grond. Zijn heldenstatus brokkelde, samen met zijn standbeelden overal te lande, af.

Maar in Gori had men een reden om de stenen versie van de stalen man te bewaren. Op het Stalinplein voor het stadhuis staat de bekendste zoon van Georgie nog steeds hoog op zijn piedestal.

In het park wat verderop werd een open tempel, als een beschermende sarcofaag, rond het ouderlijk huis van Stalin opgetrokken. Veiligheidsagenten spelen er verveeld met hun gsm. Het huisje is een onderdeel van het grote Stalin-museum, en kan, net als Stalins prive-treinwagon, worden bezocht.

Legendarische figuren hebben hun prijs. Een ticket kost 7 euro, en daar krijg je willens nillens een gids bij.

Een jonge meid leidt ons in sneltreinvaart langsheen foto’s, schilderijen, documenten en maquettes, die het leven van Stalin illustreren. Ze rammelt een saai en ingestudeerd parcours af, en slaat tilt als er een vraag gesteld wordt.

“Hoe staat de doorsnee Georgier vandaag tegenover Stalin?”, wil ik van haar weten.

“Sommigen houden van hem, anderen niet”, luidt het verhelderende antwoord.

Geen woord of beeld over de miljoenen slachtoffers van de goelags, de deportaties van bevolkingsgroepen of de politieke repressie. Het is de heldhaftige Stalin, de gedreven staatsleider, het genie, die de teneur bepaalt.

“Stalins zoon Yakov zat tijdens de tweede wereldoorlog in het concentratiekamp van Sachsenhausen vast”, vertelt de gids. “De nazi’s stelden Stalin voor om hem te ruilen voor een Duitse veldmaarschalk, maar Stalin weigerde. “Dat kan ik niet verantwoorden aan al die moeders, die hun zoon hebben verloren!”, antwoordde hij.”

In glazen toonkasten liggen geschenken uitgestald die Stalin kreeg bij zijn zeventigste verjaardag. Een kristallen vaas uit Tsjechoslowakije, een tapijt uit Turkmenistan, een lamp in de vorm van een tank (cadeautje van een tankfabriek), en een paar houten klompen met de tekst “Aan kameraad J. Stalin”, gesigneerd de Kommunistische Partij van Nederland.

“Stalin hield zijn cadeau’s niet voor zichzelf”, beweert de gids, “maar schonk ze steevast aan de staat.”

De rondleiding eindigt in een verduisterde, ronde kamer, waar een welgemikte spot een bronzen afgietsel van Stalins dodenmasker belicht. Het is een potsierlijke, haast religieuze setting, die het beeld van Stalins opgebaarde lijk in het mausoleum in Moskou moet evoceren.

“In 1961 werd Stalins lichaam verwijderd uit het mausoleum, want Khrushchev hield niet van Stalin”, besluit de gids.