Spookstad in beeld, foto’s van Ville Lenkkeri

De Finse fotograaf Ville Lenkkeri reisde naar het poolgebied om de spookstad Pyramiden te bezoeken. Het was destijds, onder het Sovjet regime, een urbanistisch project om honderden mijnwerkers en hun families te huisvesten in ongure omstandigheden. De mijnen zijn nu uitgeput, de kompels vertrokken, maar het stedelijk weefsel wordt in stand gehouden. Die surrdealistische toestand heeft de fotograaf geïnspireerd tot intrigerende beelden.

Er bestaan nog vreemde zaken in de wereld. Neem nu Pyramiden. Niets te maken met Egypte maar alles met de voormalige Sovjet-Unie. In het arctisch gebied, op de eilandengroep Svalbard, ontdekten geologen een steenkolenschat waarna de nomenklatoera in Moskou besliste die systematisch te gaan ontginnen. Daarvoor werd in de onherbergzame omgeving, voor de toekomstige kompels en hun familie, een volledige stad gebouwd, huizen, scholen, ziekenhuizen, bibliotheken en voorzieningen allerhande tot een museum toe. Maar het probleem was dat er geen toegangswegen.waren. De arbeiders en hun familie werden er, via de zee, afgezet en na twee verplicht opgelegde jaren werd de hele gemeenschap door een nieuwe ploeg vervangen. Zo ging dat in die dagen, tot de mijn niet meer productief was. Pyramiden werd verlaten en veranderde in een spookstad met nog enkele arbeiders die ze min of meer in stand houdt. Waarom? Niemand die het weet.

De Finse fotograaf Ville Lankkeri (° Oulu, 1972) hoorde van haar bestaan en trok er een aantal keren heen. Gefascineerd door de vreemde situatie en het onwezenlijke ervan vond hij het onderwerp van zijn dromen. In vorige projecten had hij trouwens al laten zien dat hij, in historische en natuurwetenschappelijke musea, koos voor composities met ongewone invalshoeken die grensden aan een onwezenlijk surrealistisch effect. In en eerdere reeks foto’s “Reality in the making” ging hij op zoek naar diorama’s die in vele musea gebruikt worden om zo getrouw mogelijk landschappen, fauna en flora in historische of educatieve schouwspelen te herscheppen. Die grens tussen fake en realiteit buitte hij uit om een fotografische wereld op te roepen die meerduidig wordt. Men wil bepaalde fragmenten uit de beschaving voorstellen in kasten of met spectaculaire, theatrale decors binnen de onbewogen omgeving van een museum. Hoe reageren de bezoekers daarop en ook de fotograaf. De wereld die hij weergeeft is deels écht (de locatie) en deels fictie (het voorgestelde). Tussen die twee polen zoekt hij een plaats om zowel die realiteit als die niet-realiteit in een nieuwe realiteit, de foto, te vangen.

Ook in zijn foto’s van Pyramiden gaat het om realiteit en fictie. De stad met haar infrastructuur bestaat, er zijn nog enkele mensen maar haar functie is verdwenen. Die dubbelzinnigheid, dat surreële, wordt nog pregnanter door ze in een statisch beeld te vangen. Er is de realiteit van de interieurs van de gebouwen maar ze zijn verlaten. Er zijn nog mensen maar ze hebben geen duidelijke functie meer. Er zijn, hier en daar, nog parafernalia die herinneren aan vroegere bedrijvigheid, een kapstok met een rode mantel, een paar schoenen, een kamer met lege wijnflessen netjes opgestapeld alsof het om een wandbekleding ging, een bureel met nutteloze dossiers en ga zo maar door. Desolaat en functieloos met als symbool een opgezette witte beer die, in het vroegere “museum”, huilend uit het raam kijkt. Maar net die grijze zone van werkelijkheid en verlatenheid van heden en verleden ligt in de lijn van het eerder werk van Lankkeri. Zijn fascinatie voor diorama’s, voor opgezette dieren in een museum vindt hij hier terug. En zoals hij in de lege museumzalen soms wel een levend personage trof is in Pyramiden hier en daar ook een mens te bespeuren die het surrealistisch effect ondersteunt.

In zijn oeuvre stelt de kunstenaar ook de algemene rol van de fotografie in vraag. Is zij een medium dat de realiteit weergeeft of vertolkt zij een illusie. Is, wat het beeld weergeeft, écht of wordt het een subjectieve benadering van wat werkelijk te zien was in een fractie van een seconde. Die problematiek geeft een meerduidige benadering van de realiteit. En dat is nu net waar Lankkeri ons met zijn foto’s wil doen over nadenken.

Ludo Bekkers

Tentoonstelling “Ville Lenkkeri, The Place of no Roads”. Antwerpen, Fotomuseum. Nog tot 16 januari.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content