Shockeer de speculanten

Vandaag is Europa in shock en Griekenland de testcase.

Sinds kort kan u in de betere bioscoop gaan kijken naar de documentaire The Shockdoctrine. Een film naar het gelijknamige boek van Naomi Klein met als heldere ondertitel ‘De opkomst van het rampenkapitalisme’. De film geeft een leerrijke kijk op wat het neoliberalisme al uitspookte maar vooral ook inzicht in wat nog komen kan.

De shockdoctrine stelt dat het neoliberalisme, dat de markt verheerlijkt en de staat verguist, zich vooral installeert na dat een land of bevolking in shock is. Na bijvoorbeeld een staatsgreep of tsunami is de bevolking angstig en verward en heeft ze geen tijd om zich met politiek bezig te houden. Zo waren kustvissers in Sri Lanka na de tsunami vooral bezig met overleven, terwijl speculanten de hele kust inpalmden voor hotels en toerisme. Als een bevolking zich noodgedwongen focust op het dagelijkse overleven, kunnen publieke voorzieningen snel geprivatiseerd worden. Hetzelfde gebeurde na de orkaan Katrina in New Orleans.

De geschiedenis van deze tactiek gaat terug naar de econoom Milton Friedman, die samen met zijn collega’s van de Universiteit van Chicago decennialang hun ideeën sleten aan de Amerikaanse regering en hun bondgenoten. Niet toevallig start het verhaal van Klein in het Chili van de jaren zeventig en eindigt het boek met de Irak oorlog in 2007.

Naar aanleiding van de verschijnen van haar boek vertelde Klein in een interview in De Standaard: “Maar het was precies het doel van de campagne van de Chicago School dat de enige rol van de overheid is om contracten te laten naleven. Dat is waarom ik haast gedwongen ben om over economie te schrijven, over de vermarkting van onderwijs, van water en energie, van de kunsten. Dat is waar de ideeën van Milton Friedman over gingen: groei is goed, hebzucht is goed. Daar hebben we nu dertig jaar mee geleefd. Groei boven alles, is een simpel idee dat makkelijk te verkopen is. Tot mensen het uitprobeerden, een paar decennia lang, en nu zijn ze hun vertrouwen aan het verliezen, want ze zien alleen de enorme ongelijkheid die zich heeft opgestapeld.”

Met deze analyse in het achterhoofd is het goed te kijken naar wat er gebeurt nu Europa in shock is. Na de bankencrisis hebben de speculanten zich sinds kort gekeerd tegen landen van de Europese Unie. Wat enkel een derde wereld land kon overkomen, zo dachten we toch, kan ons na Griekenland nu allemaal overkomen: armlastig steun gaan vragen bij het Internationaal Muntfonds (IMF). Om dan in ruil voor dure centen een structureel hervormingsprogramma (SAP) te krijgen opgelegd. Dat is een sterke ironie van de geschiedenis: tot 2008 verscheen het woord SAP enkel in artikels over Noord-Zuidbeleid, waar kritische westerlingen het IMF hekelde als ze de arme landen in het Zuiden verplichtten tot bezuinigingen, privatiseringen en deregulering.

Vandaag is Europa in shock en Griekenland de testcase. Het krijgt een besparingsplan opgelegd dat nog geen enkel land in Europa ooit gerealiseerd heeft. In feite wordt het verplicht -door de Europese Unie nota bene- haar welvaartstaat af te bouwen en haar bevolking in armoede te storten.

Overdreven? Uiteraard heeft ook de Griekse regering boter op het hoofd en wordt het land gekenmerkt door corruptie, vriendjespolitiek en belastingontduiking. Maar daarnaast gaat het ook gebukt onder enorme uitgaven op vlak van defensie, waartoe het deels verplicht wordt als Europees grensland. En we hebben Merkel of Sarkozy nog niet horen klagen als Griekenland zich nog dieper in de schulden steekt om voor miljarden euro’s Duits en Frans oorlogsmateriaal aan te kopen.

De waarheid is dat Griekenland door massaal te besparen nooit uit haar economische recessie kan geraken. Bijna alle landen hebben de voorbije periode geld gestoken in economische relanceplannen: overheidsbestedingen om de economische motor aan te zwengelen. En nu verplicht men Griekenland net het omgekeerde: minder investeringen en een verarming van de bevolking waardoor ook de consumptie verschrompelt. Een recept dat regelrecht naar een catastrofe moet leiden. Of hoe moeten we anders het feit omschrijven dat zeker een derde van de jongeren in Griekenland zonder werk zit? En hoeveel vinden we aanvaardbaar: de helft van de jongeren werkloos? Denken we nu echt dat dit de stabiliteit en toekomst van het land ten goede zal komen?

Griekenland moet een ander spoor kiezen: met de steun van heel de Europese Unie de omgekeerde shockdoctrine toepassen! Griekenland kan de speculanten shockeren door te laten weten dat ze -tijdelijk- niet langer aan haar betaalverplichtingen kan voldoen.
Wie denkt dat hiermee het hek van de dam is en de wereld zal vergaan, vergist zich. Schuldeisers willen finaal maar één zaak: hun geld terugzien. Daarom zullen in onderhandeling gaan met de Griekse regering over een schuldherschikking en uitstel van betaling. Als de Europese Unie ondertussen bereid is tot alternatieve financiering voor Griekenland, zullen internationale beleggers eieren voor hun geld kiezen. Alsook trouwens de West-Europese banken die geld leenden aan Griekenland!

Bovendien is dit geen fantasieverhaal. De voorbije eeuwen zijn tal van staten failliet gegaan, ook in Europa. Zo ging Frankrijk acht keer failliet. Het meest recente voorbeeld is Argentinië.

Eind 2001 maakte dit land bekend dat de ze terugbetaling van haar schulden tijdelijk stopzette en haar vaste wisselkoers liet vallen. Argentinië ging niet failliet maar kon geld lenen bij het IMF. Een jaar later trok de economie terug aan en volgde een langdurige economische heropleving. Ondertussen is het land in staat haar schulden af te betalen. Uiteraard is Argentinië geen land zonder problemen, maar het toont wel dat een andere houding ten aanzien van schuldeisers mogelijk is.

Enkel dit spoor, waar de Europese democratie de Griekse staat ondersteunt, maakt dat de financiële wereld opdraait voor de crisis die ze zelf heeft veroorzaakt. En we niet de zoveelste episode meemaken van stijgende private winsten en toenemende publieke armoede.

Dirk Holemans is hoofdredacteur van Oikos – Denktank voor sociaal-ecologische verandering