Expo: Jan I Moretus en de strijd om de Plantijnse drukkerij

Plantin-Moretus belicht in Jan I Moretus en de strijd om de Plantijnse drukkerij (***) de rol van de rechterhand van Plantijn.

Plantin-Moretus belicht in Jan I Moretus en de strijd om de Plantijnse drukkerij (***) de rol van de rechterhand van Plantijn.


Erfeniskwesties


Toen Christoffel Plantijn op 1 juli 1589 het leven liet, stond testamentair vast dat zijn uitgeverij-drukkerij aan de Vrijdagmarkt een competente opvolger zou krijgen. De Officina Plantiniana was op dat moment één van de marktleiders in het Europese drukkerijwezen. Geruisloos verliep de overgang allerminst en dat had de meesterdrukker zelf niet meteen vermoed. Zijn testament is het middelpunt van de eerste exporuimte.


Allerhande vreemden en bekenden eisten plots een stuk van de taart op. Maar Plantijns keuze stond al langer vast: Jan I Moretus (1543-1610), al sinds zijn 14de op post in de drukkerij, werd de rechtmatige opvolger. Moretus was er bijna vanaf het prille begin bij en hij huwde Plantijns dochter Martine. Allerhande edities op de expo tonen zijn oog voor detail. Papier en letterzetting moesten onberispelijk zijn en voor de druk van prenten deed hij een beroep op de bekende graveur Theodore Galle. Die man trouwde met zijn dochter Catherine: stevige familiale banden dus.


Copyright


Dode materie en oude verhalen tot leven wekken is geen simpele opgave. Museum Plantin-Moretus deed er goed aan om deze kwestie als een spannend erfenisverhaal met intriges te presenteren. De toeschouwer op sleeptouw nemen met archiefmateriaal is geen eenvoudige opdracht. De hedendaagse bezoeker, gewend aan een stevige portie animatie, charmeren is niet evident. Misschien moet men het publiek niet al te veel in de watten leggen. Men moet teksten lezen, portretten monsteren en edities van de Vulgaat bekijken. En vergeet men de aanwezige vaste collectie, dan keert men huiswaarts zonder het mooie schouwstuk Labore et constantia van Erasmus II Quellin gezien te hebben. In deze allegorie worden de kwaliteiten van de Gulden Passer geëvoceerd.


Moretus’ schoonbroer Gillis Beys werkte als bediende in de boekenwinkel en mocht daarna hetzelfde werk in de Parijse winkel van Plantijn opnemen. Hij trouwde met een andere dochter van Plantijn: de jonge Madeleine. De Parijse boekenwinkel werd echter opgedoekt en na de dood van de oude Plantijn kwam Beys Madeleines deel van de erfenis opeisen. Zonder veel succes. Het was de familieleden en de concurrerende uitgevers vooral te doen om de monopoliepositie inzake de druk van liturgische geschriften. Het azen op die privileges wierp aanvankelijk geen vruchten af. Moretus’ banden met de clerus gaven niet zelden de doorslag. De helft van alle materiaal dat hij uitgaf betrof werk voor de liturgie. Maar stap voor stap werd aan die onhoudbare leiderspositie geknaagd.


Beys begon dan maar zijn eigen boekenwinkel “De Gulden Passer” vlakbij die van Moretus, eveneens “De Gulden Passer” gedoopt. Moretus kreeg daarop van de Raad van Brabant gedaan dat Beys en anderen het drukkersmerk niet meer mochten gebruiken. De stugheid van Beys leverde hem uiteindelijk een soort deal op: hij mocht een aantal dure liturgische werken drukken en teruggekeerd in Parijs werd hij een geprivilegieerd verkoper van werken uit de Plantijnse drukkerij.


Tot in de 19de eeuw bleef het bedrijf in de handen van de familie Moretus. Niet alleen is Museum Plantin-Moretus, UNESCO-werelderfgoed, de enige intacte materiële getuige van een zestiende-eeuwse drukkerij, men kent er ook de weelde van een zeldzaam goed bewaard archief. Dat de drukkerij zo lang strak geleid werd in familieverband en succesvol bleef, is een reden waarom men dergelijk sluitend historisch portret kan maken. Portretten, manuscripten, privileges, licenties en schitterende titelpagina’s leggen de strijd om het copyright bloot.

Tot 16/01
Museum Plantin-Moretus/Prentenkabinet
Vrijdagmarkt
Antwerpen


Van 16 december tot en met 16 januari mag iedereen die Jan of Johannes heet gratis naar de tentoonstelling. Er is ook een randprogramma met rondleidingen, lezingen en workshops voor jong en oud.

Website


Matthias Depoorter

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content