Schrijvers als schimmen. Foto’s van Alexandra Cool

Met een pinhole (gaatjes) camera heeft Alexandra Cool portretten gemaakt van binnen- en buitenlandse auteurs die in haar huis te gast waren; Door de lange belichtingstijd (vaak dertig minuten) wordt ook de miniemste beweging geregistreerd. Zo ontstaan onscherpe beelden die de personages als fantomen in beeld verschijnen. Het gaat hier om de illusie die een foto kan opwekken zonder de realiteit uit te schakelen.

Alexandra Cool (°1961) is eigenlijk beeldhouwer, zo is ze haar artistieke carrière begonnen. Ze woonde lange tijd in Italië waar in steen kappen haar hoofdbezigheid was. Ze werd zo gefascineerd door de mooie vormen van het brute materiaal dat ze die ging fotograferen. Later ging ze portretten boetseren die ze in een rivier liet zinken en daar in oplosten. Ook dat proces legde ze met de camera vast. In een verder stadium ging ze de natuur in en de landschappen registreerde ze met een pinhole camera, een zelfgemaakte doos met een klein gaatje waar tegenover een lichtgevoelig papier wordt geplaatst. Een versie van de aloude camera obscura. Terug in België ging ze in het ouderlijk huis wonen “Villa Hellenbosch” in Vollezele, omringd door een 15 ha. grote tuin. (Het is daar dat de eerste vertrouwelijke gesprekken werden gevoerd door Bart de Wever en Elio di Rupo na de verkiezingen van 2010). Nu wordt het ook door “Het Beschrijf” gebruikt als gastenverblijf om binnen- en buitenlandse auteurs een tijdelijke werkplek aan te bieden. Van die gelegenheid heeft zij gebruik gemaakt om een grote reeks portretten van hen te maken met eenzelfde soort pinhole camera.

Met hun medewerking plaatste de fotografe de camera ergens in de woon-werkkamer zodat de tijdelijke bewoners na korte tijd gewend werden aan dat doosje. De enige vraag van de fotografe was dat ze zich niet van hun plaats zouden verwijderen en dus zo veel als mogelijk in eenzelfde houding te blijven zitten gedurende zowat dertig minuten. Dat leverde vreemde beelden op die fotografisch maar ook in grote mate inhoudelijk heel wat te vertellen hebben. Niemand kan langere tijd onbeweeglijk blijven. Hoofden worden bewogen, een hand slaat de bladzijde van een boek om, het licht verschuift. Allemaal factoren die het definitieve beeld gaan bepalen. Het zijn derhalve portretten die geen duidelijke weergave zijn van het personage. De omgeving is doorgaans scherp, raam, bureau, lamp, computer maar de menselijke figuur, waar het om gaat, wordt als het ware opgelost in een letterlijke schemerzone. De geportretteerde wordt een soortement fantoom, een geest die al denkend, schrijvend, lezend niets tastbaars van zijn fysieke verschijning aan de toeschouwer te bieden heeft. Eigenlijk gaan deze foto’s naar de essentie van het schrijversschap, alle woorden en zinnen ontstaan in de geest van de auteur, blijven misschien warrig tot ze op papier staan als essay, poëzie, roman. Pas naar het einde toe wordt alles helder en scherp. Die tussenfase, het denken, het mijmeren, het componeren heeft Alexandra Cool op een originele en sublieme manier met haar stuntelige camera (on)zichtbaar gemaakt.

De nadelen van de pinhole camera, het onscherpe, het wazige weegt hier niet op tegen het vastleggen van de vervliegende tijd. Ieder van de zowat tweeduizend seconden die de camera registreert wordt een aaneen gerijde reeks momenten van de aanwezigheid van de deelnemers aan dit experiment. Door de discrete bewegingen die ze maken wordt hun beeld als een vloeiende materie, onduidelijk en schimmig. Maar ze zijn wel lijfelijk aanwezig, meer suggestief dan reëel en zo zijn de portretten veranderd in illusies.

Alexandra Cool toont op de expositie ook enkele landschappen die met een soortgelijke camera werden opgenomen. Ook in dat geval wordt de natuur vluchtig en illusoir. Er zijn de bomen en het struikgewas maar als het ware opgenomen in een kosmisch geheel. De foto’s bekijken is een bijzondere ervaring die aan de fotografie een andere dimensie geeft en die afsteekt tegen de trend van haarscherpe digitale beelden die we vandaag overal te zien krijgen.

Ludo Bekkers

Tentoonstelling “Alexandra Cool, Moments of Writing”. Antwerpen Foto Museum, nog tot 25 september.