‘Europese Unie, geef die Nobelprijs maar terug’

Voor Bart Staes, Europees parlementslid voor Groen, wordt het steeds moeilijker om de huidige koers van de Europese Unie te verdedigen. Er zijn te veel negatieve verhalen, luidt het.

Elk jaar vieren de Europese instellingen op 9 mei feest. Dit jaar was het een speciale verjaardag omdat de Franse politicus Robert Schuman precies 65 jaar geleden zijn beroemde rede uitsprak, die de start van de Europese samenwerking, als alternatief voor onderling oorlog voeren, een enorme boost gaf. De “founding fathers” slaagden erin over het enggeestig nationalisme en hun eigen schaduw en trauma’s heen te stappen en via solidariteit en samenwerking een interne markt uit te bouwen. Onze huidige Europese leiders fungeren allang niet meer als handelaren in cement, in de vorm van solidariteit. Ze doen precies het omgekeerde. Ze zaaien tweedracht. Ze geven hun burgers het gevoel iets fenomenaals te doen door een paar honderd haveloze vluchtelingen extra op te vangen. Onder het mom van “we moeten streng de regels van de euro naleven” verdelen ze Europa hoe langer hoe meer in een zielloos verbond van winnaars en verliezers.

Er valt dus jammer genoeg hoe langer hoe minder te vieren. Het wordt voor mij als groene pro-kritische Europeaan, die dagelijks gepassioneerd met Europese politiek bezig is, steeds moeilijker om de huidige koers van de Europese Unie te verdedigen. Er zijn te veel negatieve verhalen. Eentje ervan is de manier waarop de fundamentele rechten van Griekse burgers worden geschonden in naam van niet functionerende neoliberale dogma’s. Dat erodeert de fundamenten van de Unie. Sterker nog, ik vind dat de Europese Unie de Nobelprijs voor de vrede officieel moet teruggeven. Want het gezicht dat de EU thans laat zien bij het toekijken naar het massaal verdrinken van vooral wanhopige Afrikanen is te beschamend. Het is een Nobelprijswinnaar onwaardig. En de minuut stilte van Europese leiders is vooral een opperste vorm van hypocrisie, die zo fel schijnt dat het pijn doet aan de ogen.

Vandaag woedt er een andere, een nieuwe vorm van oorlog. Een oorlog die niet meer uitgevochten wordt met wapens en legers, maar met slecht gelegitimeerde en soms ronduit ondemocratische middelen en methoden. Het is een oorlog van kapitaalmarkten, financiële sectoren en big business tegen democratische besluitvorming, waar het algemeen belang niet langer staat voor sociale cohesie, burgers en hun sociale zekerheid. Er wordt een nieuwe “Davos aristocratie” geïnstalleerd die zich opstelt tegen het volk. Dat is hoe Attac-oprichtster en Frans-Amerikaanse onderzoekster Susan George het onlangs noemde. En ik ben het met haar eens.

Ik raad iedereen aan de schokkende documentaire “The trail of the Troika” van de Duitse journalist Harald Schumann, te bekijken. De maskers van de Troika-leden vallen af en de verborgen agenda, namelijk dat Griekenland werd opgeofferd voor het behoud van onder meer Duitse en Franse banken en de stabiliteit van de internationale financiële markten, komt tevoorschijn. Vraag jezelf ook af wat er aan de hand is met de zogenaamde Lagarde-lijst. Daar worden een paar honderd vermogende Grieken opgelijst die hun geld wegsluisden met hulp van eerbiedwaardige Europese financiële instellingen. De Troika en vorige Griekse regeringen stonden erbij en lieten begaan. Ondertussen zwaaien anonieme niet-verkozen ambtenaren van de Troika de plak en zit de Griekse gezondheidszorg in zak en as. Plots heeft Griekenland een neoliberaal gezondheidsbeleid op zijn Amerikaans. Wie geld heeft, kan blijven leven. Wie zonder zit, crepeert. De eed van Hippocrates? De eed van Hippocritus, zal u bedoelen.

Ik wil vandaag ook wijzen op het oorverdovende falen van de EU om fundamenteel mensenrechten en ecologische grenzen te respecteren en te verdedigen. Om nog maar te zwijgen over het afbreken van sociale verworvenheden in meerdere lidstaten. Mogen we nog spreken over coherentie van beleid? En wijzen op de relatie tussen gevoerd beleid en menselijke miserie? Om allerlei redenen is het EU-beleid direct medeverantwoordelijk voor het ontstaan van de migratiegolven. Dan hebben we het niet eens over de naweeën van het neokolonialisme en de fameuze “scramble for Africa” waarbij Europese en andere landen, plunderende dictators en corrupte regimes betrokken zijn. We hebben het wél over het Europese landbouwbeleid (dumpen van overschotten en kapot maken lokale landbouwmarkten), over het Europese visserijbeleid (leegvissen van Afrikaanse wateren, die vissers richting piraterij dwongen), over het Europese handelsbeleid (openbreken van kwetsbare economieën), over geopolitiek, over de falende strijd tegen belastingparadijzen (wegsluizen van collectieve middelen) en corruptie (ook Europese bedrijven kopen corrupte leiders om) en over de almacht van de financiële sector.

Toegegeven, op vele fronten is en blijft de EU een succesverhaal. Een historisch voorbeeld van de best geslaagde oefening in conflictpreventie ooit. Dat doet veel mensen in Verweggistan of in landen als Oekraïne nog dromen. Maar de financiële implosie van 2008 en de daarmee verbonden sociaal-economische crisis tasten, bovenop allerlei globaliseringsprocessen, als een agressief virus langzaam de fundamenten van Europa aan. Europese bouwstenen als solidariteit, vooruitgang, heropbouw, een gevoel van wederzijdse afhankelijkheid, eroderen razendsnel.

Het is onterecht dat veel voorstanders van de EU alleen maar met de vinger naar de eurosceptici en populisten wijzen, alsook naar de anonieme spelers op financiële markten. Het grootste risico voor de toekomst van de EU ligt eerder bij de grote politieke stromingen die de status quo willen behouden. Zij zijn de gevestigde orde, met oogkleppen op. Daardoor lijken ze oorzaak en gevolg niet te zien. Ze zien dus ook niet dat elke crisis kansen biedt om de écht noodzakelijke koersveranderingen in te zetten. De Europese Commissie onder Juncker is natuurlijk nog maar een half jaar verder, maar het wordt ons als pro-Europeanen echt verdomd moeilijk gemaakt met de huidige beleidskoers. Als er één uitspraak op deze Commissie van toepassing is, dan is het deze van Einstein: “We kunnen onze problemen niet oplossen met dezelfde manier van denken die deze problemen veroorzaakte.” Die manier van denken heet neoliberalisme: hoe minder regels hoe beter, meer markt en munt, minder mens en milieu, een terugtredende overheid, ruim baan voor het kapitaal, internationale bedrijven, de financiële markten. Juncker en zijn rechterhand Timmermans komen dan ook uit de meest notoire belastingparadijzen. Of zijn we Luxleaks alweer vergeten?

Het punt is dat de politieke leiders in Europa er niet in slagen een consistent verhaal te vertellen. Een verhaal dat een antwoord biedt op het wantrouwen. Europa heeft een visie nodig en een globaal plan met concrete maatregelen. Een aantal van die maatregelen moet in een tijdspanne van een paar weken of maanden geïmplementeerd kunnen worden. Een aantal andere moet Europa voorbereiden op zijn toekomst op de wat langere termijn. Het ís vooral urgent om de EU op sociaal, democratisch en ecologisch vlak een forse boost te geven. Om de Europese ruimte weer letterlijk en figuurlijk open te stellen voor burgers, om jongeren uitzicht te bieden op een betekenisvol leven. Om mensen het gevoel te geven dat ze gezien en gehoord worden, niet voor niets de basis van respect.