Het verhaal van de unieke wolk met een eigen lobby

Winnende foto van de 'Bubbelwolk'-fotografiewedstrijd van de Cloud Appreciation Society. © Gary McArthur
Trui Engels
Trui Engels Journalist Knack

Voor het eerst in 30 jaar heeft Wereld Meteorologische Organisatie de Internationale Wolkenatlas geüpdatet. Eindelijk haalt de wolkenlobby haar slag thuis.

Het is een feestelijke gebeurtenis: de Wereld Meteorologische Organisatie (WMO) heeft voor het eerst in 30 jaar de Internationale Wolkenatlas aangepast. Die atlas fungeert sinds 1896 als dé wolkenbijbel van de meteorologen. Een van de nieuwigheden is de zeldzame altostratus undulatus asperitas. Deze bijzondere wolk ziet er uit als een onrustige zee, gezien van de onderkant en is het lievelingetje van de wolkenlobby.

‘Burgerwetenschap’

Geen wonder dat de officiële erkenning van de undulatus asperitas, ook wel ‘bubbelwolk’ genoemd, bij de 43.000 leden van de Cloud Appreciation Society tot grote feestvreugde leidde. Deze Britse wolkenspotters ijveren al sinds 2008 voor de opname van de asperitas in de wolkenbijbel. Gavin Pretor-Pinney, de oprichter van de organisatie, noemt het een klassiek voorbeeld van ‘burgerwetenschap’ dankzij de 21e eeuwse technologieën zoals internet en sociale media. Want dat is wellicht het meest bijzondere aan dit verhaal: zonder smartphones en het internet zou de asperitas wellicht nooit ‘bestaan’ hebben.

Zonder smartphones en het internet zou de asperitas wellicht nooit ‘bestaan’ hebben.

Overal ter wereld kunnen mensen met hun telefoon wolkenformaties vastleggen en delen met elkaar. ‘Je hoeft geen geschoolde weerman te zijn of vertrouwd zijn met de details uit de Internationale Wolkenatlas’, zegt Pretor-Pinney. ‘Mensen zijn gewoon verwonderd, nemen een foto en sturen die naar ons. Als middelpunt van dit netwerk, zij wij dan in staat patronen op te merken.’

Sinds 2006 wordt de Cloud Appreciation Society overspoeld door beelden van de asperitas van over de hele wereld. Pretor-Pinney schakelde een team in onder leiding van professor Giles Harrison van de universiteit van Reading om de wetenschappelijke oorsprong van deze unieke formatie te achterhalen. Uit weermodellen en meteorologische metingen bleek dat de bubbelwolk een lage waterwolk is met een ongewone vorm die veroorzaakt wordt door krachtige lokale luchtstromingen zoals donderwolken en weerfronten. De asperitas is daarmee een bijkomend hulpmiddel voor meteorologen om de hemel te lezen en onstuimig weer te voorspellen.

De Cloud Appreciation Society probeerde jarenlang vruchteloos de erkenning van de wolk af te dwingen bij de WMO. Daarom komt de recente opname in de wolkenbijbel als een verrassing. ‘De WMO wilde aanvankelijk geen nieuwe editie uitbrengen, maat ik denk dat ze na een tijd begon te beseffen dat er een bepaald intresse voor wolken bestaat bij het grote publiek.’

Ook de regenboog is een wolk

Naast de asperitas heeft de Internationale Wolkenatlas nog enkele andere wolkenformaties officieel erkend. Zo is er de cauda (staartwolk), de fluctus (golfwolk), de murus (muurwolk) en de volutus (rolwolk). De atlas maakt ook melding van door de natuur of mens veroorzaakte processen die tot wolkenformaties kunnen leiden. De wolken die ontstaan uit bosbranden worden nu geclassificeerd als flammagenitus. In die context werden ook de contrails, de sporen die gevormd worden door de condens van vliegtuigen en soms dagen kunnen aanhouden, erkend. Tot slot hebben ook weerfenomenen die niet door iedereen als wolken zullen worden beschouwd een plek in de atlas gekregen. Het gaat dan om regenbogen, halo’s, sneeuwduivels (een wervelwind waarbij een soort koker naar boven gevormd wordt) en hagelstenen.

Al sinds 1802 benoemt de mens de wolken aan de hemel. De eerste geïdentificeerde wolken waren de cirrocumulus (schapenwolk) en de cumulus (stapelwolk). De eerste editie van de wolkenatlas, met 28 ingekleurde plaatjes van wolken, verscheen in 1896, de laatste editie dateert van 1975, met een revisie in 1987, en bevat ondertussen honderden wolkensoorten. In het digitale tijdperk verschijnt de nieuwste editie alleen nog maar online en zal ze voor het eerst toegankelijk zijn voor het algemene publiek.

Pretor-Pinney is enthousiast over de beslissing van de WMO om de atlas open te stellen op het internet. ‘Het zorgt voor meer aandacht voor de hemel en door de namen van de formaties te kennen, weten we de dingen rondom ons ook meer te waarderen.’

Hoewel de Cloud Appreciation Society zich vooral laat leiden door de schoonheid van de wolken aan onze hemel, buigen wetenschappers zich ondertussen nog steeds het hoofd over welke rol wolken spelen in de opwarming van de aarde. De wolken zijn immers een van de grootste onzekerheden in de klimaatverandering.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content