De grijze zeehond is terug van (bijna) weg geweest. In plaats van daar blij om te zijn, wordt de goegemeente bang gemaakt voor ‘killer seals’: is zwemmen in de Noordzee nog wel veilig?
In tegenstelling tot wat de jongste tijd in het voetbal aan de orde lijkt, delft België in de wetenschap regelmatig het onderspit tegen Nederland. Niet alleen is het opvallend dat er in topvakbladen als Nature en Science verhoudingsgewijs meer publicaties van Nederlandse onderzoeksgroepen verschijnen, daarenboven kloppen Nederlanders Belgen soms ook in de sprint – dat is dan weer een allegorie uit het wielrennen waarin Nederland België evenmin naar de kroon steekt, maar Nederlanders zullen er ongetwijfeld een schaatsverhaal in zien, dat past beter in hun kraam.
Op 26 november verscheen in Proceedings of the Royal Society B een studie van een handvol Nederlanders onder aanvoering van de minzame bioloog Mardik Leopold, die het wereldnieuws haalde. Sinds een jaar of tien spoelen op Nederlandse stranden regelmatig verminkte kadavers aan van bruinvissen: kleine dolfijnen die het de jongste tijd vrij goed doen in de Noordzee, om redenen die niet helemaal helder zijn, maar natuur is zelden in eenvoudige inzichten te vatten. Aanvankelijk was het onduidelijk wat de verminkingen veroorzaakte: mensen met sadistische neigingen die kadavers op stranden aanpakken, honden, propellers van schepen, vele mogelijkheden passeerden de revue, maar geen enkele bood een sluitende verklaring.
Het is tekenend voor biologen die bezorgd zijn om bedreigde diersoorten – de bruinvis is een paradepaardje van bescherming van de Noordzee – dat ze pas laat tot een echt plausibele mogelijkheid kwamen: aanvallen door een andere bedreigde diersoort. De grijze zeehond is ooit talrijk geweest, maar kreeg het onder druk van menselijke activiteiten (bejaging en verregaande vervuiling van het zeewater) zo zwaar te verduren dat hij zo goed als volledig uit onze kustwateren verdween. Als gevolg van beschermingsactiviteiten is hij aan een hersteloperatie bezig. Samen met de gewone zeehond wordt hij opnieuw talrijker in de Noordzee, tot vreugde van onder meer strandwandelaars, want het geluk een zeehond te kunnen zien geeft een extra tintje aan een uitstap.
Een volwassen grijze zeehond is met zijn 300 kilogram echter een dier van een ander kaliber dan de bruinvis, waarvan de jonge dieren amper 30 kilogram wegen. Er kwam heel wat wetenschappelijk speurwerk aan te pas, inbegrepen DNA-onderzoek, om te kunnen bevestigen wat het vreselijke vermoeden was: dat de ene bedreigde diersoort zich aan de andere begint te vergrijpen. Het is altijd een dilemma voor natuurbeschermers als bedreigde soorten met elkaar in conflict gaan.
De globale storm rond de publicatie van Leopold en zijn collega’s was amper gaan liggen, of er verscheen (op 2 december, naar wetenschappelijke normen was dat een millimetersprint) een studie van Belgische en Franse wetenschappers in Public Library of Science One, gebaseerd op een analyse van bruinvissen die aanspoelden op Belgische en Franse stranden. Hoofdauteur hier was Thierry Jauniaux, een veearts-patholoog van de Universiteit Luik die een wereldexpert is in de analyse van doodsoorzaken van zeezoogdieren. De slotconclusie was dezelfde als die van de Nederlanders: grijze zeehonden vallen bruinvissen aan.
Je voelt de bezorgdheid van de wetenschappers-natuurbeschermers in het debat over het waarom van de recente interesse van grijze zeehonden, die als viseters bekend staan, in bruinvissen (voor de duidelijkheid: dat zijn zoogdieren). Er werd zelfs geopperd dat de zeehonden leerden dat bruinvissen interessante prooien zijn door dieren aan te vallen die verstrikt raakten in de warrelnetten die vissers op de bodem van de zee uitzetten – de kans is overigens groot dat er meer bruinvissen slachtoffer worden van de vissende mens dan van de jagende zeehond. Zeehonden staan erom bekend dat ze regelmatig vis uit netten halen (stelen is hier niet het juiste woord, wegens een menselijke connotatie naar ‘bezit’ die een zeehond niet kan maken). Een in een net verwarde bruinvis lijkt een gemakkelijk slachtoffer. Mogelijk hebben de dieren zo geleerd dat bruinvissen een geschikte prooi zijn. De Luikse onderzoekers stelden vast dat nogal wat bruinvissen met zeehondenbeten verdronken zijn (nogmaals: het zijn zoogdieren, dus ze moeten regelmatig lucht happen aan het wateroppervlak), wat bij deze theorie zou passen. Maar het zou evengoed kunnen dat de zeehonden bruinvissen onder water houden en verdrinken, om zich vervolgens te goed te doen aan de zachte buik en ingewanden.
De ‘Jaws’ van de Lage Landen is geboren
Totaal absurd is echter wat de media van het verhaal maakten. Het concept ‘killer seals’ begon meteen te circuleren, de analogie werd gemaakt met de grote witte haai (door sommigen mensenhaai genoemd, als zou hij zich vooral aan mensen te goed doen, wat op zichzelf al een absurditeit is) en er werd voor gewaarschuwd dat zwemmers voor onze kust risico’s zouden lopen, omdat de stap van de bruinvis naar de mens voor een grijze zeehond piepklein zou zijn. De ‘Jaws’ van de Lage Landen is geboren.
Ik begrijp dat niet goed, dat iets moois in de natuur automatisch een probleem voor de mens moet worden. De kans dat een grijze zeehond een toerist in het kustwater van Blankenberge aanvalt lijkt me even klein als de kans dat we deze winter een ernstige black-out in onze elektriciteitsvoorziening krijgen of dat onze superschaatser Bart Swings het Nederlandse schaatskanon Sven Kramer verslaat. In plaats van blij te zijn dat de Noordzee opnieuw geschikt wordt voor spectaculaire dieren als zeehonden en bruinvissen, moet er weer een drama van worden gemaakt, een zee van angst. Waar blijft de rede in het o zo veilige Vlaanderen?
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier