Beestenboel: zeepaardjes zijn de natte droom van feministen

Het zal u misschien verbazen, maar ook in onze kustwateren leven zeepaardjes. Ze zijn zeldzaam, al zijn er aanwijzingen dat hun bestand toeneemt.

Het is geleden van in 2014 dat er een zeepaardje werd ingegeven op de waarnemingensite van Natuurpunt – meestal gaat het om op het strand aangespoelde dode diertjes. Maar duikers vinden steeds meer diertjes in de Oosterschelde. Ze zijn wel moeilijk te spotten omdat ze maximaal een tiental centimeter groot worden en zich verstoppen in onderwatervegetatie en stil blijven hangen in het water.

Er komen twee verwante soorten in de Noordzee voor: het kortsnuit- en het langsnuitzeepaardje. De kortsnuit is de algemeenste. Beide zijn vrij talrijk in de Middellandse Zee en andere zuidelijke wateren. Waarschijnlijk breiden ze hun leefgebied naar het noorden uit, met dank aan de klimaatopwarming. Die maakt dat het zeewater een stuk warmer is dan vroeger, vooral in de winter.

Zeepaardjes zijn de natte droom van feministen: de mannetjes vervullen met verve de rol van nieuwe man, zwangerschap inbegrepen. De vrouwtjes doen niets anders dan honderd tot tweehonderd eitjes lossen in een buideltje op de buik van de man die hen uitverkoren heeft, want anders dan bij ons zijn bij zeepaardjes de mannen het kieskeurige geslacht. Ze maken het zich wel niet moeilijk. Hun basisregel is: hoe groter een vrouwtje, hoe beter. Want dat legt grotere eieren, waaruit grotere jongen komen met grotere overlevingskansen. Het mannetje spuit meteen sperma over de vers in zijn buidel gelegde eitjes, waardoor hij zeker weet dat hij zich uitslooft voor zijn jongen en niet die van een of andere indringer. Hoe groter de inspanningen die je levert, hoe zekerder je van je genetisch nalatenschap wilt zijn.

Vaderkoek

De buidel van de man is meer dan een simpele bewaarzak, hij werkt in feite als baarmoeder. In eerste instantie leven de piepjonge visjes – voor niet-ingewijden: zeepaardjes zijn vissen – van de dooier in hun eitje, maar ze worden ook gevoed door een weefsel in de broedbuidel dat als een soort placenta (in dit geval te vertalen als ‘vaderkoek’) over hen groeit. De vader levert stoffen als vetten en calcium voor onder meer de bouw van het bizarre skelet van de beestjes.

Eind 2016 verscheen in Nature een analyse van het genoom van een zeepaardje. Daaruit bleek dat een door een delingsfout dubbel gekopieerd gen aan de basis lag van de uitbouw van de buidel tot baarmoeder – zo eenvoudig kan het zijn. De opvallende aanpassingen van de skeletstructuur, waardoor zeepaardjes rechtop kunnen zwemmen en een lange staart hebben die ze gebruiken om zich vast te hangen aan waterplanten, zouden vooral een gevolg zijn van wijzigingen in de mate waarin bepaalde genen in eiwitten worden overgeschreven. Intrigerend is dat de diertjes veranderingen overleefden in de activiteit van genen waarvan wetenschappers dachten dat ze zo fundamenteel waren, dat ze niet gewijzigd kónden worden. Af en toe lukken experimenten van de natuur en brengen ze wonderlijke vormen voort.

De wijzigingen leidden tot de vorming van een harnas van harde plaatjes ter bescherming van het diertje, waardoor het niet veel belagers heeft, afgezien van de mens die alles wat mooi is meent te moeten exploiteren voor zijn eigen genot. Zeepaardjes worden vooral in de tropen overbevist, als souvenir voor toeristen en als vermeend medisch wondermiddel.