Beestenboel: ‘In de middeleeuwen dacht men dat gemalen pissebed hielp tegen bedplassen’

Als zeediertje dat onze kelders veroverde, is de pissebed veroordeeld tot een leven in vochtigheid.

Dichter bij de zee zal uw kelder niet komen: de pissebedden die er leven zijn eigenlijk verre verwanten van kreeften. Ze zijn zo goed als de enige schaaldiertjes die erin slaagden een efficiënt leven op het land uit te bouwen. Hun lichaampje vol pantserachtige platen heeft zelfs wat van voorhistorische zeewezens. Ze hebben zeven paar poten, netjes tussen de zes paar van de insecten en acht paar van de spinnen in, alsof ze wilden benadrukken dat ze iets speciaals zijn.

Maar de mogelijk bruuske overgang van water naar land kwam niet zonder prijs. De noodzakelijke aanpassingen introduceerden beperkingen in het leven van de pissebed. Wat vroeger de kieuwen waren, werden een soort primitieve longen op de buik. Het orgaan functioneert maar naar behoren als het vochtig gehouden wordt. Vandaar dat pissebedden bijna uitsluitend in een vrij vochtige omgeving overleven: in uw kelder, onder bloempotten in uw tuin, in dood hout… Hun gedrag is aangepast aan het bewaren van vochtigheid. Ze zijn vooral ’s nachts actief, tenzij ze verstoord worden.

Erg hinderlijk voor hun overleving lijken de beperkingen niet te zijn: de gewone pissebed moet een van de algemeenste ongewervelde dieren in onze buurt zijn. Ze zijn zo talrijk dat er zelfs geen ruwe schatting van hun aantal mogelijk is.

De soort maakt handig gebruik van de mogelijkheden die de mens op het vlak van verspreiding biedt. Wetenschappers sloegen alarm omdat onze pissebed – waarschijnlijk via schepen – eilanden rond de Zuidpool bereikte. Daar zou ze schade kunnen aanrichten aan de kwetsbare lokale flora en fauna. Ondanks het feit dat ze niet echt koudebestendig zijn, overleefden de indringers de lage temperaturen. Er zijn nu acties opgezet om de pissebedden op de Zuidpool uit te roeien voor ze zo talrijk zijn geworden dat het niet meer kan.

Bij ons zijn de diertjes een onmisbare schakel in het ecosysteem. Het zijn efficiënte afbrekers van rottend plantaardig materiaal. Om de vertering te bevorderen, beschikken ze over een specifieke darmflora, die ze via hun keutels doorgeven aan hun jongen.

De vrouwtjes hebben een broedbuidel waarin ze hun eitjes en de pas geboren jongen bewaren. De diertjes groeien door geregelde vervelling van hun pantser. Er zijn telkens twee fasen, waarbij eerst de achterkant vervelt en vervolgens het voorste stuk. Zo blijven ze altijd een beetje beschermd. Het proces verhindert ook uitdroging door overdreven zweten, want pissebedden verdampen water (met afvalstoffen) door hun pantser. Een zacht pantser werkt extra transpiratie in de hand.

Als gevolg van de doorgedreven transpiratie scheiden de diertjes geen urine af. De oneerbiedige naam pissebed zou stammen uit de volksgeneeskunde van de middeleeuwen, toen men ervan overtuigd was dat gemalen pissebed nuttig was als medicijn tegen overmatig plassen en bedplassen. De diertjes zouden trouwens perfect consumeerbaar zijn.

Een studie in het vakblad ZooKeys beschreef zelfs voor de pissebed een ‘persoonlijkheid’. Pissebedden hebben de gewoonte te doen alsof ze dood zijn als ze belaagd worden – ze vormen een belangrijke bron van voedsel voor veel dieren. Sommige individuen blijven systematisch véél langer voor dood liggen dan andere, waardoor wetenschappers ze onderverdelen in twee groepen: durvers en voorzichtigen. Dat onderscheid lijkt ook in onze maatschappij te spelen.