Paradigmawisseling in Belgische context (Julien Borremans)

De federatie is in ontbinding. Andermaal wordt een poging ondernomen om de trein weer op de rails te krijgen, maar niemand die er nog in gelooft.

Zowel bij de PS als bij de N-VA besef men heel goed dat de Belgische constructie is uitgeleefd. Een alternatief ligt niet onmiddellijk in het verschiet. Daarvoor liggen de meningen mijlenver uit elkaar.

We zijn getuige van een paradigmawisseling. Het Belgicisme sterft af en de Vlaamse natievorming komt tot wasdom. Het is een niet te stuiten ontwikkeling, die het best begrepen wordt door het werk van Thomas Kuhn, The Structure of Scientific Revolutions (1962).

De wetenschapsfilosoof beschreef de kennisopbouw binnen de wetenschap in de vorm van paradigma’s. De wetenschap zorgt ervoor dat steeds nieuwe waarnemingen een bestaand wetenschappelijk model onder spanning zet. Gedurende enige tijd is het mogelijk om mits kleine aanpassingen het model te laten overleven. Maar weldra ontstaat een nieuwe theorie waarrond wetenschappers zich verzamelen. Wetenschappers van de oude theorie ontwikkelen weerstand tegen deze veranderingen. Wanneer de nieuwe theorie succesvol blijkt, en steeds meer aanhang krijgt, spreekt men van een paradigmaverschuiving. Dit kan leiden tot een dramatisch ander beeld van de werkelijkheid.

Tijdens een paradigmawissel of wetenschappelijke revolutie is er geen redelijke discussie tussen de oude en de nieuwe paradigma’s mogelijk. Zo moest de klassieke Newtoniaanse benadering veld ruimen voor de algemene relativiteitstheorie van Einstein.

Een paradigmawissel verloopt via een pad vol rupturen en conflicten. Tot slot zal het nieuwe paradigma het halen omdat het nieuwe situaties en voorvallen beter kan verklaren en op oude problemen een meer bevredigend antwoord kan geven. Het oude paradigma sterft een gewisse dood en het nieuwe triomfeert.

Uiteraard verloopt deze wissel niet altijd volgens dit scenario. Oude paradigma’s blijven soms bestaan, omdat ze een brede machtsbasis hebben en verworden zijn tot een starre geloofsleer. Deze ontwikkeling omschrijf ik als een paradogma. De geloofsovertuiging is onbuigzaam en rationele argumenten zijn ver zoek.

Khuns gedachtegang laat zich uitstekend lenen om de politieke ontwikkelingen van de laatste jaren te interpreteren. België gold lang als model waar conflicten tussen de verschillende volksgemeenschappen op een rationele en vredevolle wijze werden beslecht. Maar het overlegmodel werkt niet meer. De Belgische federatie zal weldra niet meer in staat zijn om haar eigen kerntaken naar behoren uit te voeren.

Enkele voorbeelden uit de recente kunnen deze ontwikkeling illustreren: Het paradigma van het Belgicisme en het multiculturalisme wordt ongeldig verklaard (DS 29 december). Onder de kop ‘Vlaanderen splijt langzaam’ berichtte De Standaard eind oktober dat de kloof tussen de midden- en de onderklasse alsmaar breder wordt. Jongeren met ten hoogste een diploma lager secundair onderwijs stijgt weer. Op 5 januari lazen we in dezelfde krant: “Inwijking vreemdelingen in Rand gaat gestaag voort.” ‘Inburgering verloopt niet vlot.’

De jongste twintig jaar stijgen de huizenprijzen in ons land sneller dan waar ook in het Westen. De lonen gingen niet eens half zo snel omhoog. Gezinnen waarvoor wonen onbetaalbaar wordt: Vlaanderen (6,5%), Wallonië (10%) en Brussel bijna 25%.

Het oude paradigma – met de nadruk op het Belgisch centralisme – werkt niet meer, maar heeft nog steeds een sterke machtsbasis. De staatsdragende partijen zoals PS, SP, MR, Open VLD, CD&V, CDH, Groen! en Ecolo beschikken samen over een tweederde meerderheid maar slagen er niet in om het tij te doen keren. Hun paradigma verliest veld. Aanhangers van het nieuwe paradigma worden denigrerend als ‘separatisten’ omschreven, een geuzennaam.

Haaks daarop staat de wording van een nieuw paradigma dat vooral nadruk legt op een vergaande bestuurlijke en sociaaleconomische ontvoogding. De motor daarvan is ongetwijfeld de N-VA, maar kent enkel in Vlaanderen een machtsbasis. Kritiek wordt moeilijk aanvaard en wordt ervaren als volksverraad. De belangen en de denkkaders liggen heel ver uit elkaar en een compromis ligt absoluut niet voor de hand. Integendeel!

De paradigmawissel verloopt stroef en stram. Het oude paradigma verstart en verwordt tot een paradogma met zijn ‘gezwollen symbolen, historisch verroeste denkkaders en verstikkende vetomechanismen’ (Carl Devos 11 januari De Standaard). Rationele argumenten zijn ver zoek.

Door deze verstarring zal het nieuwe paradigma verder radicaliseren. De vraag naar nog meer autonomie klinkt harder. Het geloof om de Belgische structuren via de klassieke staatshervormingen te veranderen, neemt af. Het pessimisme neemt toe. ‘Wat echt nodig is, is een fundamenteel andere aanpak en nieuwe kijk op België… Maar misschien mogen we zelfs niet verwachten dat het er ooit van komt.’ (Carl Devos 11 januari De Standaard). Als het paradogma niet wijkt, wordt een Vlaamse staats onvermijdelijk.

Alsof het nog niet moeilijk genoeg is, ontwikkelt er zich een derde paradigma: een groeiend kosmopolitisme (transnationale cummunities, elkaar overlappende en wisselende identiteiten, hybride culturen) met het Engels als lingua franca. Dit paradigma wordt gedragen door de instroom van duizenden EU-burgers en allochtonen, die aan de klassieke communautaire discussie weinig boodschap hebben. Dat dit een weerslag heeft op het sociale weefsel, is in de grootsteden en Vlaams-Brabant duidelijk te zien. Uiteraard versterkt dit in Vlaanderen de nood aan identitaire geborgenheid en gemeenschapsgevoel.

België wordt een fragiele staat. De strijd tussen diverse paradigma’s verlamt de federatie. Het oude Belgische paradogma zal sterven en moet plaats maken voor nieuwe paradigma’s, zoals de Vlaamse staatsvorming en een groeiend internationalisme. ‘Sire, il n’y a pas de Belges.’ Er is geen ‘België-gevoel’ meer. Vlaamse partijen, het wordt tijd voor wat politieke moed.

Julien Borremans Is actief in het IJzebedevaartcomité, Res Publica en de debatclub ‘Arm en Rijk’