Vrije Tribune

Over de gevolgen van het postmodernisme

Vrije Tribune Hier geven we een forum aan organisaties, columnisten en gastbloggers

Er is een probleem met onze postmoderne cultuur van permissiviteit en van vrijere seksuele omgangsvormen, die haar oorsprong vindt in de studentenrevolte van de jaren zestig.

Er is geen bezwaar tegen die ethisch progressieve waarden op zich, maar de sociale hervormingen zijn in het verleden dikwijls te bruusk doorgevoerd. Voor de intellectuele midden- en bovenklasse leverde dat in de praktijk amper problemen op, maar de westerse onderklasse was er mentaal allesbehalve op voorbereid. Dikwijls is de onderklasse er vandaag nog steeds niet gereed voor.

Bij het doorvoeren van sociale hervormingen is bijwijlen onvoldoende rekening gehouden met de gevolgen. In sommige gevallen is het zeer wel verdedigbaar vooruit te lopen op ethisch vlak, omdat de hervormingen in kwestie alleen op de levens van de betrokkenen directe invloed hebben. Men denke daarbij bijvoorbeeld aan het homohuwelijk, het recht op euthanasie of het recht op abortus. Niemand zal een homohater dwingen om met een homo te trouwen of een streng katholieke vrouw om abortus te plegen. In principe zijn dat louter individuele keuzes, waar verder niemand zaken mee heeft. Als tegen zulke hervormingen protest ontstaat, komt dat van (paleo)conservatieve groeperingen, die hun wil pogen op te leggen aan de rest van het volk.

Er zijn niettemin ook gevallen waarbij sociale hervormingen veel ingrijpender gevolgen hebben. De vrijere seksuele omgang, die in de jaren zestig is ontstaan, geldt bijvoorbeeld enkel als zegen voor diegenen wier verantwoordelijkheidszin dusdanig is ontwikkeld dat ze er op een verstandige wijze mee omgaan. In de onderklasse leidt een vrijere omgang met seksualiteit thans al te vaak tot verscheurde gezinnen, tienerzwangerschappen en geslachtsziektes. Ook een permissievere houding ten faveure van narcotica veronderstelt een zekere mate van verantwoordelijkheidsgevoel, die bij de onderklasse niet altijd afdoende aanwezig is.

Exemplarisch zijn tevens de gevolgen van de secularisatie. Heden is het atheïstische godsbeeld ook in de (autochtone) onderklasse doorgedrongen. Door het secularisatieproces is echter ook het morele kompas van de onderklasse verdwenen, alsmede een groot aandeel van haar sociale cement. De bovenklasse verlaat zich tegenwoordig op geestesstromingen zoals het existentialisme als een waarheidsgetrouwer alternatief, maar bij de onderklasse – en zelfs bij het merendeel van de middenklasse – is dat stuk van de boodschap voorshands nauwelijks aangekomen.

Bovendien wordt in die levensbeschouwelijke stromingen de nuchtere boodschap verkondigd dat de mens het heft in eigen handen dient te nemen en dat hij zijn gehele leven lang aan zichzelf moet werken. Het vervagen van het onderscheid tussen hoge en lage cultuur en het nivelleren van de omgangsvormen van de bovenklasse heeft bij de onderklasse thans een vorm van intellectuele luiheid gecreëerd, die zelfre?ectie en bijgevolg ook sociale promotie verhindert. In dat klimaat verwondert het amper dat de onderklasse in veel westerse democratieën heil zoekt bij politieke partijen die een boodschap verkondigen met een populistische of extremistische ondertoon.

Los van het fenomeen der subculturen hebben zich in West-Europa sinds het postmodernisme in de midden- en onderklasse spontaan twee nauwelijks gefundeerde „ideologieën” ontwikkeld. Het lijkt erop alsof de ene helft van de maatschappij zich de accumulatie van kapitaal als enig levensdoel voor ogen heeft gesteld, terwijl de andere helft van de bevolking bij voorkeur zoveel mogelijk amusement wenst te beleven.

In deze tekst zullen die groepen voortaan respectievelijk de kapitalisten en de hedonisten worden genoemd. De kapitalisten zullen doorgaans wellicht stemmen voor partijen die zich aan de rechterkant van het politieke spectrum bevinden, terwijl de hedonisten zich veeleer in de ideologieën van de links georiënteerde partijen zullen kunnen vinden. Natuurlijk is die dichotomie allerminst een nieuw gegeven. Ze is vermoedelijk zo oud als de beschaving zelf. Sedert het failliet van de grote verhalen en het succes van de secularisatie is het evenwel de belangrijkste overblijvende constante geworden in de westerse samenleving.

Tussen de kapitalisten en de hedonisten bestaat een spanningsveld. Dat blijkt duidelijk uit bijna alle relevante politieke tegenstellingen van de laatste decennia. Men denke daarbij aan stereotypen als de Vlaming die niet meer wil betalen voor de Waal, de Duitser die niet meer wil betalen voor de Griek, de autochtoon die niet wil dat de allochtoon in zijn land komt pro?teren of de kleine man die vindt dat alle politici „postjespakkers” en „zakkenvullers” zijn. Schier elk twistpunt in de samenleving kan tegenwoordig worden herleid tot een al dan niet geprojecteerd spanningsveld tussen kapitalisten en hedonisten.

De West-Europese democratieën kunnen zich veel problemen besparen, mits zij op termijn naar een op Amerikaans model geijkt tweepartijenstelsel evolueren. Idealiter is dat een systeem met een conservatieve en een progressieve partij. Een tweepartijenstelsel zou de hierboven beschreven dichotomie beter weerspiegelen. In de samenleving zou zo wellicht minder behoefte bestaan aan het voortdurend zoeken naar zondebokken. Het wij-zij-denken zou immers weer ver-schuiven naar relevante partijpolitieke tegenstellingen, zoals ten tijde van het modernisme.

Bovendien kan een tweepartijenstelsel leiden tot meer daadkracht in de politiek. Dat laatste kan overigens van belang zijn voor het voortbestaan van de democratie. Vermoedelijk zal de kern van de democratie vanwege haar inef?ciëntie in de komende decennia ter discussie komen te staan. Door de mondialisering zal het Westen namelijk steeds vaker geconfronteerd worden met het ondemocratische doch zeer daadkrachtige en ef?ciënte Chinese bestuurssysteem.

Een tweepartijensysteem heeft trouwens het voordeel dat het de doorbraak van nieuwe partijen bemoeilijkt. Aldus gaat men de fragmentering van het politieke landschap tegen en wordt het las-tiger voor partijen met een populistisch of extremistisch discours om de macht te grijpen.

Yves Deroubaix

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content