Naar de Zweedse monarchie?

Er niets gebeurd om de protocollaire monarchie in te voeren, en dat is hoofdzakelijk te wijten aan de onenigheid hierover binnen de regering.

De laatste dagen is er al wat inkt gevloeid met betrekking tot de invoering van een protocollaire monarchie in Belgie. In feite had de federale regering dit dossier al jaren geleden moeten oplossen, want men wist al langer dat het moment van een troonwissel steeds naderbij kwam. Desalniettemin is er niets gebeurd en dat is hoofdzakelijk te wijten aan de onenigheid hierover binnen de regering. In feite loopt er een communautaire scheidingslijn aangaande dit item tussen de politieke partijen. Geregeld wordt er bij de introductie van een dergelijke protocollaire monarchie verwezen naar het land van ABBA: het Scandinavische Zweden.

De grondwet

Bij het letterlijk lezen van de Belgische grondwet komt men al snel tot de conclusie dat het staatshoofd in dit federale koninkrijk aardig wat politieke macht heeft. Enkele voorbeelden illustreren deze stelling.

Inderdaad de koning slaat de munt, waaruit men moet besluiten dat dit artikel uit 1831 nog nooit gehoord heeft van bankbiljetten en de euro. Sinds 2002 heeft dit land zijn monetaire soevereiniteit zelfs afgegeven aan de ECB en de eurozone. Ook meldt de grondwet dat de koning de diplomatie leidt. Maar het buitenlands beleid van de federale overheid is een copy van dat van de Europese Unie, waar politiek geruisloos bevoegdheden worden aan afgegeven. Bovendien kunnen ook de deelstaten reeds verdragen sluiten. Ook schrijft de grondwet voor dat de koning het leger leidt en dat in een praktijk dat de strijdkrachten al sinds 1949 grotendeel onder NAVO-commando staan.

Besluitend kan men stellen dat de grondwet blijkbaar gedoceerd moet worden in de theoretische lezing versus de praktische toepassing met daartussen een wereld van gebrek aan realiteitszin.

Zweden

De voorgaande bemerkingen gelden niet voor het bedoelde Scandinavische land. Zweden is geen lid van de eurozone en de NAVO. Bovendien is het diplomatiek beleid in handen van de regering en de oorlog wordt in Zweden verklaart door de parlementsvoorzitter. Want elke politieke rol van de Zweedse koning is onbestaande. Koning Carl Gustaf is een constitutioneel protocollair monarch. Zijn taken staan vermeld in hoofdstuk vijf van de Zweedse grondwet. De bevoegdheden en de werking van de regering staan in hoofdstuk zes van de desbetreffende grondwet. Het feit dat beide instituties in afzonderlijke hoofdstukken staan vermeld, onderlijnt nog eens de louter representatieve taken van het Zweedse staatshoofd.

Zo is de Zweedse koning geen lid van de regering en tekent hij geen wetten of besluiten. Zo is hij wel voorzitter van de staatsraad, die samenkomt bij bijzondere gebeurtenissen. Maar de eerste minister dient die wel samen te roepen. Hij opent ook de jaarlijkse zitting van de ‘Riksdag’, doch de toespraak wordt gehouden door de eerste einister. De Zweedse premier heeft bevoegdheden die men kan vergelijken met die van een kanselier of de Britse eerste minister.

De cruciale punten

De rol van de koning in de regeringsvorming is in Zweden onbestaande. De nieuwe voorzitter van de ‘Riksdag’ begeleidt de formatie. Gezien het feit dat het Zweedse politieke landschap bestaat uit twee politieke kartels, loopt het wel wat vlotter dan hier. Maar op het niveau van de deelstaten in Belgie heeft de koning ook geen rol bij de vorming van de desbetreffende regeringen. Het is een onmiskenbaar feit dat de federale regeringsvormingen na de verkiezingen van 2007 en 2010 zeer moeilijk zijn verlopen. Zelfs met een koninklijke begeleiding heeft het meer dan 500 dagen geduurd. Dat bewijst al de onmacht van het staatshoofd.

Trouwens, tijdens beide formaties waren er diverse politieke partijen die hun beklag deden over de rol van de koning. Men zou kunnen afspreken dat de grootste fractie in de kamer begint met de regeringsvorming, al dan niet onder het oog van de voorzitter van deze parlementaire vergadering of de Senaatsvoorzitter. Bovendien hebben onze noorderburen het Zweedse model ook al ingevoerd.

Het tekenen van de wetten en de besluiten is in Zweden een opdracht voor de voorzitter van de ‘Riksdag’ en de premier. Een dergelijke situatie bestaat overigens ook bij ons op het niveau van de deelstaten. Bovendien stelt zich de vraag wat een koning anders kan doen dan tekenen ? De abortuskwestie heeft deze stelling bewezen.

Het benoemen van de ministers is in Zweden een bevoegdheid van de premier, die op zijn beurt wordt aangesteld door de parlementsvoorzitter nadat hij een meerderheid heeft gevormd. Bij ons heeft de koning ook die rol niet bij de deelstatelijke regeringen. Maar de aanstelling van de federale regeringsleden is vooral een politieke puzzel. Is het nog opportuun dat een koning zich daarin zou moeien?

Het gratierecht en het verlenen van adellijke titels zijn ook in Belgie een koninklijk prerogatief. Deze zijn ongekend in Zweden. Maar de huidige praktijk in Belgie leert ons ook dit enkel gebeurt mits een ministeriele dekking. Is het nog opportuun om het gratierecht te behouden in zijn huidige vorm en dient dat niet meer gemotiveerd te worden ? Daarnaast is Belgie nog een van de weinige landen ter wereld waar adellijke titels worden toegewezen.

De herziening

Om de rol van de koning te wijzigen is er een grondwetsherziening nodig, doch niet voor zijn rol in de federale regeringsvorming. In feite is het de vraag hoeveel macht de politieke partijen hem willen geven. De relevante grondwetsartikels staan niet in de huidige lijst van de verklaring tot grondwetsherziening. Maar in de cursus politieke geschiedenis van Belgie leert de student in zijn/haar eerste bachelor dat ook andere “historische ” dossiers (vb. de gewestvorming en het enkelvoudig algemeen stemrecht ) zijn gestemd zonder aanwezig te zijn geweest in de bedoelde lijst. Dus er zijn precedenten!

Bovendien is er een logisch politiek argument om een dergelijke ingreep bij de overgang van de troon te doen. Maar de politieke wereld is zelf de schuldige dat men dit dossier in het verleden nooit heeft opgelost. De discussie over de procedure tot grondwetsherziening is ook belast met de interpretatie van artikel 195 GW door de huidige regering. Daaruit kan men evengoed afleiden dat alles mogelijk wordt om een grondwet te wijzigen. Maar een dergelijke invoering van een protocollaire rol voor de monarch à la Zweden vereist wel een tweederde meerderheid in de Kamer alsook in de Senaat. Deze stemmen zijn op dit ogenblik niet voorhanden – voornamelijk door de communautaire tegenstelling in dit dossier.

Toekomst monarchie: protocollaire versie?

Bovendien dient een moderne monarch zich politiek alsook filosofisch neutraal op te stellen en kan hij niets anders doen dan de goedgekeurde wetten te aanvaarden. De koning vertegenwoordigt het geheel en hij kan zich niet verenigen met de ideeën van een bepaalde groep uit de samenleving. Ligt de enige toekomst van een monarchie voor de 21ste eeuw niet in een protocollaire versie ? Misschien moeten onze partijvoorzitters eens gezamenlijk het land van ABBA gaan bezoeken!

Prof. Herman Matthijs Hoogleraar openbare financiën UGent & VUB