Ludo Bekkers

Mindscapes: Het onzichtbare gefotografeerd

Ludo Bekkers Kunst- en fotografierecensent

Het is geen evidentie om het onzichtbare in een beeld te vatten… En toch wil de tentoonstelling ‘Mindscapes’ een poging wagen.

Fotografie is in essentie het weergeven van de realiteit. Die kan geïnterpreteerd en subjectief gemaakt worden volgens de inzichten van de fotograaf. Maar een foto blijft de weergave van iets concreets. Het is dan ook geen evidentie om het onzichtbare in een beeld te vatten… En toch wil de tentoonstelling Mindscapes een poging wagen om ons van die contradictie te overtuigen.

De hamvraag is uiteraard hoe fotografie dingen kan vastleggen die aan elke rationele zichtbaarheid ontsnappen, zoals verdwijning, vervluchtiging, het eindeloze, de subjectieve ervaring of de tijd. Het zijn elementen die niet direct als concreet kunnen beschouwd worden maar eerder als illusoir. Ze overstijgen als het ware het loutere waarneembare. Doorheen de hele geschiedenis van het medium zijn er fotografen geweest die poogden om een voorstelling tot stand te brengen van het mentale, het denken, het verlies van zichzelf, het in vraag stellen van de relatie tussen leven, natuur en samenleving en de niet te verwoorden band met het universum.

Het klinkt allemaal wat bizar maar bij de selectie voor deze expositie is het foto- of videobeeld beschouwd als interface tussen de realiteit en het denkbeeldige, het waarneembare en het onwaarneembare waarbij de fotograaf, via zijn camera, een onvatbare wereld vastlegt die schuilgaat achter de schijnwereld van mensen en dingen.

We worden wat duidelijker : De Fransman Louis Darget (1847-1921) was één van de grondleggers van de “gedachtenfotografie”. Zijn werk is gebaseerd op het geloof in een onzichtbare kracht (vitale stralen) die alle levende wezens voortbrengen. Hij bewees dat door een metalen plaat op het voorhoofd van een proefpersoon te plaatsen en te wachten tot het beeld van een droom of gedachtengang op die plaat verscheen. Zonder fototoestel verkreeg hij lichtspinsels op de plaat die hij interpreteerde als de materialisatie van een gedachte. In zekere zin en post factum zou men een parallel kunnen trekken met de surrealisten die in hun écriture automatique een rechtsreeks verband legden tussen gedachten en het papier.

En, mutatis mutandis, kunnen we ook een link leggen naar Man Ray die met zijn “rayogrammen” objecten rechtstreeks onder het vergroottoestel legde, zonder camera interventie om zo spectrale- en lichtcomposities te creëren die als moderne stillevens kunnen beschouwd worden.

Een ander voorbeeld is de Duitse baron Albert von Schrenck-Notzing (1862-1929) Die gebruikte wel een camera om de verschijningen van diverse fantoombeelden bij een medium in trance vast te leggen. Wat louter een mentale (veelal ingebeelde) toestand was poogde hij realistisch weer te geven. We zien bijvoorbeeld dames die een lichtgevende stroomstoot tussen hun handen zien ontstaan of een ontdubbeling van hun fysieke persoon. Maar het blijken achteraf, meer dan waarschijnlijk, gemanipuleerde beelden. De Japanner Hiroshi Sugimoto is concreter en produceerde elektrische schokken via een stroomgenerator en monteerde die digitaal in landschappen zodat het beeld van blikseminslagen ontstond..

Om het thema van de expositie te rechtvaardigen is ook gezocht naar fotografen die min of meer bewust het zogenaamd onzichtbare vorm hebben gegeven via concrete beelden. Meestal gaat het om het oproepen van een mentale instelling die zich vertaalde in een particuliere perceptie van de realiteit. Zoals mens en natuur in de foto’s van Julien Coulommer of Marc Trivier, die de mens en zijn/haar lichaam interpreteerde, of de kosmos met gemanipuleerde documenten van de NASA en de ESA van Jacques Charlier en Yaël Nazé, de Voodoocultus (Gaël Turine) of godsdiensthysterie (Carl de Keyzer), het verdwijnen van menselijke sporen door de tijd (Nicolas Bomal). Het zijn allemaal, rechtstreeks of zijdelings beelden van het zichtbaar maken van het mentale onzichtbare. Het is een uitermate boeiende en interessante ervaring en een niet alledaagse benadering van het fotografisch beeld.

Ludo Bekkers
Tentoonstelling “Mindscapes”, Brussel, Centrale for contemporary Art, nog tot 30 september.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content