Wanneer een hedendaags fotograaf oude prentbriefkaarten van Brussel gaat herfotograferen is dat een enorme uitdaging. Gilbert Fastenaekens heeft zich daaraan gewaagd en met groot succes. Zijn foto’s zijngeen zuivere replica’s maar zelfstandige uitstekende beelden.
De stad is altijd een uitdaging geweest voor de Brusselse fotograaf Gilbert Fastenaekens (°1955). Zijn artistieke doorbraak kwam er nadat hij schitterende zwart/wit opnamen had gemaakt van een stedelijke archeologie. De diepe donkere tonen van de nachtelijke beelden lieten, tot op vandaag, een onvergetelijke indruk na. Daarna verraste hij met zachte kleurfoto’s waarbij hij de topologie van de stad analyseerde met voorbeelden van woningbouw. Daarna werkte hij in stilte verder met projecten in Frankrijk rond urbane en rurale sites. Maar nu pakt hij uit met een huzarenstuk waaraan vele jaren werden besteed. In het Archief van de stad Brussel bekeek hij meer dan 1600 postkaarten van Brussel en de 19 gemeenten die tussen 1890 en 1928 vooral aan toeristen werden gesleten. Ze vormen een inventaris van de meest treffende plaatsen in de stad. Uit die grote hoeveelheid selecteerde de fotograaf er 300 die zich het best leenden tot een vergelijking met het hedendaagse uitzicht. Hij zocht de locaties op, zag wat er verdwenen was of hopeloos weggeveegd, wat er bijgebouwd/verbouwd werd en trachtte zich een idee te vormen van wat er essentieel gewijzigd was aan de vroegere situatie.Gedurende drie jaren herfotografeerde hij, vanuit die visie, de plaatsen die destijds de moeite loonden om als postkaart een deelbeeld van de stad te tonen. Met het origineel in de hand zocht hij standpunten, seizoenen, lichtinvallen die zoveel als mogelijk samenvielen met het oorspronkelijke document. Het was bijna een Sisyfusarbeid want een plotse regenbui, een oprukkende wolkenmassa, een wegduikende zon brachten nogal eens alle plannen van die dag in de war.
Uiteindelijk werd de klus geklaard en met welk resultaat. Ze is complex, vormelijk en inhoudelijk. Nauwelijks één beeld van vandaag correspondeert nog met dat van een eeuw geleden. Verbouwingen, kaalslag, de autoslierten, de opdringerige publiciteit, de tastbare drukte hebben het visuele aspect van de stad dermate veranderd dat pas met veel moeite en verbeelding het originele beeld kon geëvenaard worden. Men moet de foto’s dus met een dubbele focus bekijken, hoe het was en hoe het geworden is. Dat is één facet van dit project. Het is daarbij verleidelijk om de nostalgie te laten domineren. Neem nu de Kunstberg zoals die tot 1958 een stuk 19e eeuwse herinnering opriep met een watercascade, trappenspel en typische huizen waar kunsthandelaars, tapijtenverkopers en antiquairs zich verschansten tegen ongeïnteresseerde passanten. En kijk vandaag naar het fantasieloze, kille tuincomplex geprangd tussen een architecturaal monster als de Koninklijke Bibliotheek en een Congressenpaleis dat meer en meer kostbaar terrein verovert. Ja, er is zeker heimwee naar het verleden maar zoals men in Brussel ook op andere plaatsen het stedelijk landschap behoorlijk heeft verwoest is een zekere nostalgie als innerlijke revolte niet misplaatst.
Uiteraard tonen deze nieuwe fotobeelden ook positieve evoluties en is er in een aantal wijken met enige zorg omgegaan met gebouwen die het karakter van een site hebben gevrijwaard. De theorie of het vroeger beter was hangt af van de houding die men aanneemt ten opzichte van de tijdsevolutie. En daarmee wordt veel verklaard. Ook in dit fotoproject.
Behalve het urbanistisch luik is er uiteraard ook een fotografisch aspect aan zo’n initiatief. Buiten de al genoemde elementen van plaatskeuze of weersomstandigheden waren er vanzelfsprekend ook de fototechnische problemen die Fastenaekens diende op te lossen. Een fotograaf met zijn reputatie kon het zich niet veroorloven om een middelmatig resultaat af te leveren. Hij werkte met een technische camera die de zekerheid bood voor haarscherpe beelden. De nieuwe foto’s gaan dan wel over dezelfde stadssites, ze zijn uiteraard geen exacte kopieën omdat de modernisering in al haar facetten het beeld grondig heeft gewijzigd. Ze zijn geen klonen van het origineel maar reproducties van een hedendaagse toestand met referenties naar een vroegere toestand. Met andere woorden, het zijn nieuwe foto’s die we als dusdanig moeten bekijken. Behoudens het herfotograferen zijn het beelden die ook los van deze bedoeling moeten en kunnen beoordeeld worden. Fastenaekens zou zichzelf niet geweest zijn indien hij van elke opname geen zelfstandig en artistiek beeld had gemaakt. Ik kan me voorstellen dat deze foto’s in de cleane ruimte van een museum of een galerie anders en juister op hun creatieve kwaliteiten zouden beoordeeld worden. Het zijn foto’s met allure, perfect gecomponeerd die aansluiten bij de hedendaagse trend van documentaire stadsfotografie. In hun huidige presentatie zijn ze boeiend maar niet intrinsiek verwijzend naar het zuiver fotografisch aspect. Het is een keuze die de fotograaf en de opdrachtgever bewust maakten. Het is aan de toeschouwer er een andere dimensie aan toe te voegen.
Ludo Bekkers
Tentoonstelling :”Gilbert Fastenaekens, Correspondentie, Brussel van de ene eeuw naar de andere”. Brussel, Archief van de stad Brussel, Huidevettersstraat, nog tot 24 december. Openingsuren van 8 tot 16u. tijdens de week en ’s zondags van 10 tot 17u. Op zaterdag gesloten.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier