Mohamed Lahouaiej Bouhlel was een mislukkeling, een gek die vermoedelijk op eigen houtje handelde en zich nauwelijks voor religie interesseerde. Maar klopt het ook? Twee experts vertellen ons wat we niet willen horen.
Mohamed Lahouaiej Bouhlel, de truckterrorist van Nice, was niet helemaal in orde. Maar hij was ook een echte jihadist. Volgens Wassim Nasr, kenner van Islamitische Staat, en de historicus Pierre Vermeren sluiten gekte en heilige oorlog elkaar zeker niet uit.
Bouhlel was een alcoholist, gebruikte drugs, sloeg zijn vrouw en kinderen, deed het met mannen en vrouwen, was verslaafd aan porno. Hij had psychotische neigingen en keek graag naar onthoofdingen door strijders van IS, gefascineerd als hij was door excessief geweld. Hij radicaliseerde pas heel recent, het proces zou in zijn geval maar enkele weken hebben geduurd.
Dit is het dominante beeld van de man die op de beroemde Promenade des Anglais op de nationale Franse feestdag, de 14e juli, 84 mensen doodreed met een vrachtwagen. Bouhlel was een mislukkeling, een gek die vermoedelijk op eigen houtje handelde en zich nauwelijks voor religie interesseerde. Maar klopt het ook?
‘Wij hebben inmiddels te maken met een heel leger gekken en een hele meute lone wolves!’ lacht Wassim Nasr, jihadspecialist voor onder andere de tv-zender France24. ‘Natuurlijk, Bouhlel kan heel goed niet in orde zijn geweest. Maar waarom zouden gekte en jihad elkaar uitsluiten?’
Na elke aanslag is het volgens Nasr hetzelfde liedje. Hele volksstammen duiken op de psyche van de dader of de sociaal-economische omstandigheden waarin hij opgroeide. ‘We zoeken de verklaring voor de terreurdaad overal, behalve in de politiek-religieuze motieven van de terroristen. Als je het echt wil begrijpen, is er maar één manier. Je zult moeten luisteren naar wat terroristen zelf zeggen.’
Het jihadisme heeft een politiek-religieus doel, benadrukt Nasr in het boek Islamitische staat, het voldongen feit, dat in mei verscheen. ‘Het doel van Islamitische Staat is een kalifaat en de aanslagen zijn een middel om de vijanden van het kalifaat te treffen.’
Man met de bijl
Maar het is alsof we het niet willen horen, stelt Nasr vast. Het laatste voorbeeld van ontkenning is volgens Nasr de Afghaan die deze week in Duitsland in een trein passagiers met een bijl te lijf ging. ‘Ook hier is onmiddellijk gespeurd naar verklaringen in zijn levensloop en gespeculeerd over zijn psychische toestand. Nam hij een video op waarin hij uitlegt waarin hij uitlegt dat de tijd waarin het westen ‘in onze landen’ vrouwen en kinderen vermoordt’ voorbij is? Kan ons niet schelen, er moet iets anders ‘achter’ zitten.’
Terug naar Bouhlel: zijn profiel is niet bepaald ongebruikelijk, weet Nasr. ‘Het komt veel voor dat kleine criminelen worden ingezet voor het vuile werk. Islamitische Staat kijkt niet naar de diepte van het geloof van kandidaten voor de jihad, dat kan ze echt niets schelen. Denk aan Salah Abdeslam, de enige overlevende van het commando van de aanslagen in Parijs van november. Alles is goed voor IS, zolang men maar bereid is zich op te offeren voor de goede zaak.’
Of het ook opgaat in dit geval kan Nasr nog niet bewijzen, maar een jihadist radicaliseert nooit in zijn eentje achter een computer. ‘Het gaat altijd via een contact, altijd. We moeten het onderzoek afwachten, maar ik denk dat Bouhlel geen uitzondering is.’
Een eerste aanwijzing dat Bouhlel niet alleen op het pad van de jihad terecht is gekomen is het feit dat IS de aanslag heeft opgeëist. ‘In de verklaring noemt IS Bouhlel een soldaat. Dat betekent dat er een link is, hoe ver weg ook. Het opeisen duurde verrassend lang, 36 uur, maar het was de tijd die IS kennelijk nodig had om iemand te vinden die kon bevestigen dat voor Bouhlel een goedkeuringsstempel gegeven kon worden.’
Nasr zet vraagtekens bij het idee dat Bouhlel ‘ultrasnel’ radicaliseerde, zoals het Franse Openbaar Ministerie vermoedt. ‘Zoiets kan je niet weten, we kunnen niet in zijn hoofd kijken. Misschien was er langer iets gaande.’
Van alle zonden verlost
Voor Bouhlel was sterven als martelaar een manier om zich van al zijn zonden te verlossen, denkt Nasr. ‘Zoals de kruisvaarders vroeger naar het heilige land trokken om hun ziel te redden. Hij was er van overtuigd dat het leven na de dood veel beter is en geloofde waarschijnlijk dat hij zou worden verenigd met 70 personen van zijn familie. Dat soort dingen vertellen ze.’
Rest de vraag waarom zoveel mensen bijna verheugd reageerden op de berichten over de psychische troebelen van Bouhlel. ‘Het is een geruststellend idee dat je in staat stelt de kop diep in het zand te steken’, verzucht Nasr. ‘Als je hebt vastgesteld dat het gekte is, hoef je niet na te denken over de politiek-religieuze ideologie die deze mensen leidt. Je hoeft ook niet na te denken over het feit dat aanslagen onder andere een antwoord zijn op de westerse buitenlandse politiek.’
Als je hebt vastgesteld dat het gekte is, hoef je niet na te denken over de politiek-religieuze ideologie die deze mensen leidt.
Daarmee wil Nasr niet zeggen dat de strijd tegen IS moet stoppen. ‘Ik geef geen adviezen, ik probeer alleen te verklaren. In het algemeen: de uitvoerders van aanslagen worden gedreven door haat tegen het land waarin ze wonen. Hun leiders voeren een historische strijd, zij willen revanche nemen op het ongelovige westen door wie zij zich vernederd voelen.’
Ook voor Pierre Vermeren, hoogleraar geschiedenis van het moderne Noord-Afrika aan de Parijse Sorbonne, is het cruciaal om te beseffen dat revanche en ressentiment de motor zijn van de haat van islamisten jegens het westen – en Frankrijk als prominente oud-kolonisator in het bijzonder. ‘Sinds de negentiende eeuw beleven moslimdenkers het contact en de vergelijking met het westen als een vernedering. Het westen is vandaag, ondanks dat het afstand nam van religie, er in alle opzichten veel beter aan toe dan de moslimwereld. Vandaar de haat, want Mohammed leerde dat er geen betere gemeenschap is dan de moslimgemeenschap.’
Wij zouden ons moeten verdiepen in dat ressentiment maar ook onszelf kritisch tegen het licht houden, vervolgt Vermeren. ‘Wij zijn niet christelijk meer maar doen wel volop aan liefdadigheid; wij ontvangen de vreemdeling met open armen en hebben onvoorwaardelijk onze naaste lief. Maar sommige moslims beleven dit juist als een nieuwe vernedering. Als je jihadisten als sneue gevallen ziet, los je dus niets op, je maakt het alleen maar erger. Je moet ze houden voor wat ze zijn en horen wat ze zeggen, in plaats van ze te zien als bij-product van de ellende in de wereld en onze dominantie.’
Terroristen van 11 september en hun vlieglessen
De neiging tot psychologiseren is wat Vermeren betreft in het algemeen typerend voor het hedendaagse westen. ‘Het is makkelijker, omdat wij ons geen raad weten met religie en ideologie. Vandaar ook al die nadruk op huiselijk geweld in het geval van Bouhlel. Hij sloeg zijn vrouw of hij werd geslagen door zijn vader, dat zou dan iets verklaren. Maar gelukkig maar dat niet alle geslagen kinderen in een vrachtwagen stappen om 84 mensen te doden. Dat toont dat er meer voor nodig is.’
Gelukkig maar dat niet alle geslagen kinderen in een vrachtwagen stappen om 84 mensen te doden.
Het idee van Nasr dat Bouhlel op zoek was naar verlossing lijkt ook Vermeren plausibel. ‘De Europese geschiedenis wemelt van de martelaren, collectieve zelfmoorden en massamoorden in naam van God. Wij zijn dat allemaal vergeten, maar er zijn er nog steeds die hun leven geven voor een hoger doel; zij weten zeker dat God ze als held van de jihad zal ontvangen.’
Precies weten we nog niet hoe het zit met Bouhlel, besluit Vermeren. ‘Maar dit kan niet de daad van een gek zijn, ik zou haast zeggen dat het idioot is om dat te denken. Hij heeft precies volgens de voorschriften van IS gehandeld en alles heel erg goed voorbereid. Een jaar geleden haalde hij zijn vrachtwagenrijbewijs, dat doet erg denken aan de terroristen van 11 september en hun vlieglessen.’ (Door Kleis Jager in Parijs)
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
