Ludo Bekkers

‘Van aftandse badpakken tot littekens en bloedsporen na de bevalling. Dit is fotografie zonder poses’

Ludo Bekkers Kunst- en fotografierecensent

Nederlands bekendste fotografe, Rineke Dijkstra, mocht het officiële staatsieportret van koning Willem-Alexander maken en dat is niet zonder reden, weet Ludo Bekkers.

Meisjespubers, in slecht zittende aftandse badpakken op het strand, kijken ongeïnteresseerd in de lens van de fotograaf. Die is Rineke Dijkstra (58) die er wereldberoemd door werd. De Nederlandse won vorig jaar de prestigieuze Hasselblad Award die wordt uitgereikt aan fotografen die een substantiële bijdrage leverden aan de fotografie van hun tijd. Geen kleine verdienste voor iemand die in het nogal afgelegen Nederlandse Sittard (Limburg) geboren werd en zich een weg baande van uit de Rietveld Academie in Amsterdam.

Rineke Dijkstra is portretfotografe. Het is haar tweede natuur geworden en ze heeft er een ongeëvenaard meesterschap in bereikt. De moeilijkheid van een portretfotograaf is een zekere naturel bij de geportretteerde te bewaren, geen valse spontaneïteit, geen opgelegde pose, geen omgevingsfactoren die onnatuurlijk voorkomen en de aandacht afleiden. Rineke Dijkstra slaagt er in om die valkuilen te vermijden door haar personages in een neutrale of hun eigen omgeving te plaatsen. Zo wordt de toeschouwer ook niet afgeleid van de essentie van de foto, de objectieve weergave van een persoonlijkheid in de omstandigheden die door de fotografe werden uitgekozen om die maximaal tot zijn recht te laten komen.

Wie de portretkunst doorheen de eeuwen van schilderkunst er even op nakijkt stelt vast dat de afbeelding van personages altijd gebaseerd was op niet enkel een zo getrouw mogelijke realistische weergave maar dat het contact van schilder en model essentieel was om een soort relatie te doen ontstaan tussen beiden die kon worden overgedragen op de toeschouwer. Dat creëerde een vorm van intimiteit die waarde gaf aan het portret. Bij fotografie ligt dat helemaal anders. De persoon achter de camera hanteert het toestel als een barrière tussen hem en zijn model. De afgebeelde persoon staat of zit tegenover een mechanisch toestel waarmee hij/zij een onmogelijke relatie moet trachten op te bouwen. De mens achter de camera, de fotograaf, is, hoezeer hij/zij haar best doet, een vreemd element dat wel aanwezig is maar niet direct relationeel. Dat maakt het contact tussen hen heel wat moeilijker om tot een portret als echte tweespraak te komen.

Ik heb de indruk dat Rineke Dijkstra zich daar heel goed van bewust is en dat zij een ander soort dialoog met haar modellen heeft ontwikkeld. Een vorm van vertrouwen van model tot fotograaf die nieuwsgierigheid ondergeschikt maakt aan interesse. De fotografe is niet uit op exhibitionisme, ze laat haar personages in hun waardigheid, meer nog, ze geeft hen een persoonlijkheid waarvan ze zich zelf niet altijd bewust zijn. Een uitstekend voorbeeld is een reeks “Jonge moeders” die vrouwen toont die net bevallen zijn en naakt ten voeten uit hun baby’s beschermend tegen zich aangedrukt houden. De foto’s maken pas geleden pijn, uitputting maar ook trots realistisch en ook teder ondanks de soms zichtbare gevolgen van de geboorte. Er wordt niets verbloemd want littekens en bloedsporen getuigen nog van de bevalling. En desondanks zijn het ook tedere beelden die moederlijker overkomen dan de traditionele opnamen van zalige jonge vrouwen in bed met hun zuigeling aan de borst.

'Van aftandse badpakken tot littekens en bloedsporen na de bevalling. Dit is fotografie zonder poses'
© Rineke Dijkstra

Rineke Dijkstra exposeert haar foto’s op groot formaat, zuinig ingelijst, en meestal tegen een neutrale achtergrond of een decor dat refereert naar de plaats waar de opnamen gebeurde. Ze werkt in series die vaak bedoeld zijn om een langzame transformatie van het model te volgen. Zo zien we “Olivier”, een jonge rekruut bij het vreemdelingenlegioen in een paar jaar evolueren van een gewone jongeling tot een zelfbewust krijger. Of nog de reeks over Almerisa, een Bosnische vluchtelinge, die op zesjarige leeftijd in Nederland aankwam en die door de fotografe toen gevraagd werd om haar mooiste kleren aan te trekken. Sedertdien fotografeerde Dijkstra haar om de twee jaar en men ziet haar evolueren van kind naar meisje, puber, jonge vrouw en moeder. Een hele levensloop die je als toeschouwer ontroert want het is een synthese van een menselijke evolutie.

En zo gaat dat verder met andere personages en andere levens. Rineke Dijkstra biedt de kijker niet uitsluitend technisch volmaakte beelden maar ook psychologische portretten, niet gecharmeerd maar natuurlijk zonder franjes of artistieke knepen. Het resultaat is openhartig en fotografisch exemplarisch. De prijzen die haar werden toegekend zijn meer dan terecht geweest en dat ze werd gevraagd om het officiële staatsieportret van koning Willem-Alexander te maken was ook een nationaal eerbetoon al lag dat dan wel niet in haar lijn. Maar ze kwam er mee weg.

Tentoonstelling “Rineke Dijkstra”, Tilburg, Museum De Pont, nog tot 22 juli.

De inhoud op deze pagina wordt momenteel geblokkeerd om jouw cookie-keuzes te respecteren. Klik hier om jouw cookie-voorkeuren aan te passen en de inhoud te bekijken.
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content