‘Laten we even aan “Timtation” denken als we ons aan de kassa laten verleiden tot een reep Snickers’

‘Iedereen kan wel denken dat “Timtation” er zelf voor gekozen heeft om met Cherish te smossen en zijn toekomstig huwelijk met Deborah op te blazen, maar de wetenschappelijke evidentie over menselijk handelen spreekt dit tegen’, schrijft filosoof Frank D’Hanis.

Tim van Temptation Island wordt op sociale media gelyncht omdat hij zijn verlangens niet de baas is. Niet achterbakse Mezdi, die zoveel mogelijk zijn gang gaat als hij denkt dat de camera’s het niet zien of laffe Jeremy, die wel wil maar niet durft en zelfs volgens zijn eigen vriendin sneaky is. Nee, net híj is de kop van jut. Eerlijke Tim. Eerlijke, wat dommige Tim. ‘Ik kan er toch niets aan doen’, jammert hij voor de camera, ‘er zijn hier allemaal gevoelens ontstaan.’

Tim werd – naar eigen zeggen – meegesleept door een maalstroom van emoties en was krachteloos om te weerstaan aan de impulsen van het moment. Iedereen die van chocolade houdt en al eens te dicht tegen een kom Smarties heeft gezeten op een feestje kent het gevoel. Die fabuleuze vrije wil waar we zo trots op zijn erodeert al te snel, een voor een verdwijnen de chocolaatjes in ons keelgat. Misschien hebben we nog net fut genoeg om er eentje te laten liggen, als een futiel bewijs van sterkte voor onszelf.

Op Twitter slikken ze de apologie van Tim niet. ‘Had hij maar sterker moeten zijn’, klinkt het haast collectief. Het idee dat we mits we de juiste kennis het juiste doen is een oud idee, dat het meest bekend is geworden door Plato. ‘Niemand doet willens wetens het slechte’, luidde het bij hem. Nochtans is er moeilijk een uitspraak over het menselijke handelen te vinden die door de wetenschap meer weerlegd is.

De Israëlische econoom en nobelprijswinnaar Daniël Kahneman wijdde zijn carrière aan het weerleggen van het idee dat ons keuzegedrag rationeel is. We hebben twee soorten van beslissingssystemen: het rationele, deliberatieve systeem waarvan Plato droomde en een snel, emotioneel beïnvloedbaar systeem. Het hele werk van Kahneman toont hoe het tweede systeem vaak het pleit wint. Schopenhauer vroeg zich in de negentiende eeuw af of je kunt willen wat je wilt, maar de vraag is vandaag nog dramatischer en fundamenteler. Vaak willen we dingen waarvan we ons niet eens bewust zijn of worden we beïnvloed door factoren die ver onder de radar van ons bewustzijn blijven. Je kunt blijven dromen van de rationele actor, zoals de neoliberale economen van de school van Chicago, of je kunt je neerleggen bij de feiten en je eraan aanpassen.

Richard Thaler beschrijft in zijn intussen klassieke boek Nudge uit 2008 hoe we het meest efficiënt beïnvloed worden: niet door grote rationele argumenten, maar door kleine duwtjes in de juiste richting; en hoe we dit gegeven kunnen gebruiken om mensen in de juiste richting te duwen. Een situatie creëren waarin mensen op hun gemak alle opties kunnen verkennen en een geïnformeerde keuze kunnen maken is daarbij essentieel. Mensen die bijvoorbeeld financieel onder druk staan hebben die luxe niet en maken daardoor vaak verkeerde keuzes. Je kan maar begrijpen waarom iemand de woekerrente van een mevrouw Leemans zou aanvaarden als je zelf in zijn schoenen hebt gestaan, de context is hier letterlijk alles.

Tim bevond zich op een eiland, in een volstrekt kunstmatige omgeving omringd door menselijke Smarties in een bijna voortdurende staat van alcoholische beneveling. De programmamakers deden bovendien aan voortdurende beïnvloeding, en niet in de richting van monogamie. Tim, Deborah en iedereen die hem nu veroordeelt kan wel denken dat hij er zelf voor gekozen heeft om met Cherish te smossen en zijn toekomstig huwelijk met Deborah op te blazen, maar de wetenschappelijke evidentie over menselijk handelen spreekt dit tegen.

Laten we dus vooral niet te hard zijn voor onze Tim. Laten we niet vergeten dat de vrije wil al even in de prullenbak van de ideeëngeschiedenis ligt en even aan hem denken als we ons aan de kassa laten verleiden tot een reep Snickers of een pakje Mon Chéri’s.