‘Hypernarcisten zijn toxische persoonlijkheden’

Psychiater Laurent Schmitt maakt zich ongerust over de opwelling van het hedendaags narcisme. Hij legt uit waarom.

Le Vif/L’Express : Waarom vindt u dat het overdreven narcisme een probleem is geworden voor het maatschappelijk leven?

Laurent Schmitt: Omdat ik de laatste jaren vaststel dat meer en meer patiënten onder een gevoel van onbehagen lijden door relationele problemen. Ze leven samen of gaan om met minachtende personen en met buitensporige ego’s, die hen uitsluiten, verachten of negeren, wat enorm schadelijk is voor hun zelfwaardering. De nood om begrepen, erkend te worden en het lijden dat daarmee gepaard gaat druk zich alsmaar dieper uit. In psychologische zin betekent de term ego het ik, onze manier van in de wereld te zijn, onze persoonlijkheid en ook ons vermogen om onze driften te beheersen terwijl we ook toewijding, empathie en vriendelijkheid aan de dag leggen. Narcisme is één van de bestanddelen van het ego. Als dat ego abnormaal ontwikkeld is, hebben we het over hypernarcisme. Hypernarcistische persoonlijkheden behouden hun psychologisch evenwicht dankzij het sociaal kader dat hen begunstigt en de waardering die ze in eerste instantie opwekken. Als de omstandigheden echter niet allemaal meer naast elkaar bestaan, na een relationele breuk of een ziekte bijvoorbeeld, kunnen ze ook instorten.

Bestaat er een goed en een slecht narcisme ?

Elk individu heeft een positief gevoel van zelfwaardering nodig. Hij moet zich doen gelden, ondernemen, in zijn talenten geloven, autonoom zijn… Het gaat over de minieme, bijna “fysiologische” vorm van narcisme; degene die ouders moeten overdragen aan hun kinderen zodat die laatsten zichzelf als kwaliteitspersonen beschouwen. En er zijn ook narcismestoringen: ofwel heeft de persoon een laag zelfbeeld omdat hij aan buitensporige eisen moest voldoen of permanent minacht werd. Ofwel beschouwt hij zichzelf als grandioos en uitzonderlijk, wat een manier kan zijn om trauma’s te compenseren.

Zijn hypernarcisten toxisch ?

Ja, en zelfs enorm in bepaalde gevallen. Omdat hun zelfbeeld gigantisch is, ze weinig empathie aan de dag leggen en vaak in een permanente competitie leven, veroorzaken ze allerlei affecten rond hen, zoals bewondering, vernedering en gevoelens van onrecht. De persoon die geconfronteerd wordt met een hypernarcist stelt zich uiteindelijk altijd dezelfde vraag: besta ik voor hem? Manipuleert hij me, wil hij me vernederen? Dat negatief effect kan sommige, fragielere personen, zelfs tot zelfmoord leiden.

Wat gebeurt er als dat soort persoon uw collega of baas is ?

Hij probeert zich te onderscheiden ten koste van anderen, zich de verdiensten van elke actie toe te eigenen en de andere leden van zijn team te verdringen. De hypernarcist minacht vaak zijn gelijken om enkel om te gaan met degenen die hem met zijn carrière kunnen helpen. Hij kan, zeker als hij een hogere positie bekleedt, stressproblemen, zoals maag-, hoofd- en spierpijn veroorzaken.

Zijn die personen met een opgeblazen ego bewust van de schade die ze veroorzaken ?

Nee, want op geen enkel moment is er een stemmetje die hen zegt : “Nu ga je te ver”. Ze rechtvaardigen hun ego door hun intelligentie en hun capaciteiten; het is zeer uitzonderlijk dat ze om therapie komen vragen.

Waarom houdt “dat bal van de ego’s” dat u aan de kaak stelt, verband met de standaardisatie van de maatschappij rond de levens-, denk-, en consumptiestijlen?

Als iedereen op elkaar lijkt, en als alles mogelijk is voor iedereen, produceert de maatschappij in een verdedigingsmechanisme symbolische, iconische en uitzonderlijke beelden. In onze maatschappij ging die ontwikkeling gepaard met individualisme. Vroeger sloot de nood om zich als individu te doen gelden geen deelname aan gemeenschappelijke projecten en activiteiten van algemeen nut uit. De man van de Verlichting, van de communautaire utopieën of arbeidersstrijden heeft gevochten voor een betere wereld. Vandaag telt enkel de zelfwaardering. Onze materialistische maatschappij lijdt aan een gebrek aan idealen. Ze heeft zich teruggeplooid op een soort narcistisch en minimaal ik met als enige inzet consumeren of in de ogen van anderen bestaan.

Claire Charlier/LeVif