Chili werd zaterdagochtend verrast door zijn zwaarste aardbeving in 50 jaar, maar het reageerde meteen bijzonder kranig. Een vergelijking met de tragedie in Haïti lijkt misplaatst.
‘De instituten werken.’ De aftredende Chileense president Michelle Bachelet reageerde bijzonder snel en kloek op de aardbeving die zaterdagnacht haar land trof. Minstens een half miljoen Chilenen werden daarbij dakloos, vooral aan de kust en in en om Concepcion, de tweede stad van het land. De beving had een kracht van 8,8 op de schaal van Richter, maar gelukkig lag het epicentrum in zee. De dodentol stond bij het ter perse gaan op 708 – relatief weinig gezien de magnitude, en met de rampspoed in Haïti in gedachten. Daar vielen in januari meer dan 200.000 doden, hoewel de beving minder krachtig was.
Ook het contrast met de organisatorische chaos in Port-au-Prince is enorm. President Bachelet kondigde meteen de noodtoestand af in zes regio’s, en verzekerde de wereld dat de Chileense hulpdiensten goed voorbereid zijn op dergelijke situaties. Ook Chilikenner Eddie Boelens, een voormalige medewerker van de ngo 11.11.11, heeft er vertrouwen in dat Chili deze ramp weet op te vangen. ‘Het is een land met een degelijke structuur en een goede infrastructuur, die zelfs westers aandoet’, zegt Boelens. ‘Ze hebben bovendien een lange geschiedenis van aardbevingen. De manier van bouwen is daarop afgestemd, wat de schade vast beperkt heeft. Er is vooral veel laagbouw, zelfs in de hoofdstad Santiago. Echte sloppenwijken zijn er ook niet meer rond de grote steden, zelfs de armste mensen wonen toch minstens in stenen huisjes. Er is ook een behoorlijke civiele bescherming, en er is het leger. Dat had vroeger weliswaar een zeer slechte reputatie, maar nu en in deze toestand mag er zeker verwacht worden dat het hulp biedt en voor structuur zorgt. Deze beving zal, hoe zwaar ze ook was, zeker geen totale ontwrichting van het land veroorzaken zoals in Haïti.’
President Bachelet krijgt nu al lof voor haar adequate optreden. Terecht, vindt Boelens. ‘Gelukkig had zij nog twee weken te gaan, in afwachting van de komst van de nieuwe president, Sebastian Pinera’, vertelt hij. ‘Bachelet is nog altijd immens populair, en haar stem is nu heel belangrijk voor de Chilenen. Tachtig procent van de bevolking zou nog achter haar staan, fenomenaal is dat op het einde van twee ambtstermijnen. Zij is ook heel begaan met het lot van alle Chilenen, en dat zal nu niet anders zijn. Dat is belangrijk, want de kloof tussen arm en rijk en het ontbreken van een middenklasse, dat zijn nog altijd de grootste problemen van Chili. Zoals bij elke natuurramp zal de tol ook nu wel het grootst zijn onder de arme bevolking, en er werd al te weinig voor hen gedaan. Onder Pinera zal dat zeker niet verbeteren. Hij is een echte neoliberaal en een keiharde zakenman, die nog meer alle initiatief naar de privésector zal verschuiven.’
Snel na de ramp werd al aangenomen dat Chili, al twee decennia politiek stabiel en een van de meest ontwikkelde landen van Zuid-Amerika, economisch veerkrachtig genoeg is om dit te boven te komen, ook al wordt de schade geraamd op 15 à 30 miljard dollar. ‘Het Zwitserland van Latijns-Amerika zal snel back in business zijn’, voorspelt Financial Times. Onder meer omdat de noordelijk gelegen kopermijnen, Chili’s belangrijkste bron van inkomsten, onbeschadigd bleven.
Veel ngo’s zijn er vandaag niet meer, maar daar plaatst Eddie Boelens toch enkele vraagtekens bij. ‘Ook België erkent Chili niet meer als een land waar de ngo-werking moet worden gefinancierd. Dat komt vooral omdat het bruto binnenlands product per inwoner behoorlijk is. Maar door die kloof tussen arm en rijk kun je je afvragen of dat wel een correct beeld is.’
Aanvankelijk hield president Bachelet de aangeboden internationale hulp af, maar twee dagen na de beving vroeg ze alsnog hulp aan de Europese Unie. De Europese Commissie maakte een eerste schijf van 3 miljoen euro noodhulp vrij. De Chilenen kunnen hulp gebruiken bij het herstellen van bruggen, communicatieverbindingen, drinkwatervoorzieningen en medische zorg. Catherine Ashton, Hoge Vertegenwoordiger voor het Buitenlandse Beleid van de EU, benadrukte dat ze ‘volledig vertrouwen’ heeft in de bekwaamheid van de Chileense autoriteit om de situatie het hoofd te bieden.
Het bevende land
Het is opvallend hoe vaak Chili al is getroffen door aardbevingen. Het land maakt deel uit van de zogenaamde Ring van Vuur, de landen rond de Stille Oceaan waar de seismische activiteit enorm is, met regelmatig bevingen en vulkaanuitbarstingen tot gevolg. De littekens van de zwaarste beving ooit gemeten, die in 1960 in Chili met een magnitude van 9,5 1655 dodelijke slachtoffers maakte, zijn nog steeds zichtbaar. Sinds 1973 had Chili nog dertien bevingen met magnitude 7 of meer. Maar dat is geologisch niet abnormaal, zegt Kris Vanneste, seismoloog van de Koninklijke Sterrenwacht. ‘In het hele gebied rond de Stille Oceaan duiken de oceaanplaten onder het continent. Dergelijke subductiezones zijn er onder meer in Alaska, Japan, de Filipijnen, Canada en dus ook bij het Zuid-Amerikaanse continent. Wat nu gebeurde, is zeker niet uitzonderlijk. De beving in Chili is nog het beste te vergelijken met die in Sumatra in december 2004.’
En dus níét met die van Haïti, toen het epicentrum minder diep en dicht bij de hoofdstad lag. Na Sumatra volgde nog een verwoestende tsunami in de hele regio. De landen van de Ring van Vuur bereidden zich vorig weekend meteen voor op een vloedgolf, maar die bleef goeddeels uit.
Snel reageren bij tsunami-alarm lijkt voorlopig ook de enige optie voor de Ring van Vuur, want geen enkele instantie slaagt erin om adequate voorspellingen te doen. ‘Wat nog niet wil zeggen dat er niet naar gezocht wordt’, aldus Vanneste. ‘Er zijn soms wel aanwijzingen, zoals voorschokken of ontsnappend radiongas, maar ook weer niet altijd. Echt duidelijke symptomen kennen we nog niet. Vaagweg zit er wel een systeem in, want die tektonische platen bewegen al miljarden jaren. Maar omdat we nog maar 100 bevingen kunnen meten met de seismograaf, is onze kennis beperkt.’
Wat we wel weten is hoe het gebeurt. De rand van zo’n bewegende oceaanplaat raakt geblokkeerd onder de continentplaat, en beweegt niet meer mee. Daardoor wordt er spanning opgebouwd. ‘En plots komt alles los en schuift de plaatrand mee op, met een bruuske inhaalbeweging. Dat geeft een beving, waarna de spanning weg is. Die wordt vervolgens langzaam weer opgebouwd. De lengte van die cycli is in de beste gevallen ongeveer bekend, maar is meestal variabel.’
Volgens Vanneste wordt er ook nog te veel gekeken naar die gebieden die al eens getroffen zijn. ‘In het Chileense gebied dat nu getroffen is, werd de kans op een beving lager ingeschat omdat de beving van 1960 zuidelijker plaatsvond. Maar we moeten beseffen dat onze kennis beperkt is. Wat we wel weten, is dat zo’n zware beving in de dichtere nabijheid de cyclus kan versnellen van een andere subductiezone. Dat gebeurde ook in Sumatra, toen er enkele maanden later nog een beving volgde in de buurt.’
Na de naschokken is een dergelijke nieuwe beving op dit moment dus misschien wel de grootste dreiging, nu Chili andermaal de rug recht na een natuurramp.
DOOR THOMAS VERBEKE
