Met de crisis weerklinkt de roep om economische groei sterker dan ooit. Enkel die groei kan onze welvaart beschermen en versterken. Met hogere inkomens kunnen we met z’n allen betere keuzes maken zodat de levenskwaliteit omhooggaat. Dat is toch wat het dominante denkpatroon ons wil doen geloven. In de uitdagende studie Welzijn zonder groei die weldra verschijnt, haalt de Brit Tim Jackson dit dogma onderuit. De voorbije groei heeft vruchten afgeworpen, maar zeer ongelijk. Een vijfde van de wereldbevolking verdient amper twee procent van het globale inkomen. De ongelijkheid in de OESO-landen is hoger dan twintig jaar geleden. In plaats van de levensstandaard omhoog te trekken van diegenen die het nodig hebben, liet de groei een groot deel van de wereldbevolking in de steek. Het neoliberale trickle down-adagium bleek een fata morgana: rijkdom sijpelt níét door naar de onderlagen van de bevolking.
Het perspectief van de rechtvaardigheid haalt dus een eerste poot van het economische groeidogma onderuit. Een tweede poot valt als we kijken naar de impact van de huidige wereldeconomie op het gebruik van energie en grondstoffen. De laatste kwart-eeuw is de wereldeconomie verdubbeld, maar ze heeft ook zestig procent van de ecosystemen in de wereld aangetast. En de globale uitstoot van koolstof is met veertig procent gestegen sinds 1990 – het fameuze referentiejaar van het Kyotoprotocol.
We leven in een wereld waarin negen miljard bewoners ons welvaartsniveau nastreven. Kunnen we ons een wereldeconomie indenken die vijftien keer de omvang heeft van de huidige?
We zitten met een fundamenteel dilemma: economische groei is niet duurzaam maar economische krimp is niet haalbaar. Als de consumptie stokt, wordt er minder geproduceerd. Daardoor verliezen mensen hun baan zodat opnieuw de consumptie afneemt, wat leidt tot een vicieuze cirkel. Het klassieke antwoord op de duurzaamheidseis is de poging om economische groei los te koppelen van zijn impact. Hier wordt vooruitgang geboekt, maar is er geen bewijs dat dit voldoende zal zijn: de mondiale consumptie van grondstoffen blijft stijgen. En dan hebben we het nog niet over de noodzakelijke reductie van broeikasgassen met negentig procent in het licht van de klimaatuitdaging.
We hebben een nieuw macro-economisch model nodig waarin economische ontwikkeling zonder groei mogelijk is. Een belangrijk element hierbij is de herverdeling van de arbeid. Door stijgende productiviteit produceren we met steeds minder mensen steeds meer. Als dan de consumptie niet langer stijgt, krijg je zonder herverdeling een stijgende werkloosheid. Tevens vergt duurzaamheid niet langer het stimuleren van de individuele consumptie, maar wel de gerichte investering in publieke infrastructuren en duurzame tech-nologieën.
In zijn studie formuleert Jackson hierover een aantal fundamentele vragen. Zeker zijn zoektocht naar een nieuw macro-economisch model is een cruciale uitdaging waar links in Europa niet aan kan voorbijgaan: hoe in het Westen welzijn zonder groei realiseren, terwijl ontwikkelingslanden een duurzame en selectieve groei kunnen nastreven? Het is inhoudelijk een hele boterham. Maar wel een waar de toekomst ook van kan eten.
DIRK HOLEMANS EN MARC HEUGHEBAERT ZIJN REDACTIELEDEN VAN OIKOS. TIJDSCHRIFT VOOR SOCIAAL-ECOLOGISCHE VERANDERING.
door Dirk Holemans en Marc Heughebaert
