In 2004 werd beloofd dat de wachtlijsten in de zorgsector snel zouden verdwijnen. Maar ze zijn er nog en ze zijn langer geworden.

Voor de bevoegdheden van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin kan de volgende Vlaamse regering er alvast een punt van maken dat een en dezelfde minister de hele regeerperiode uitdoet. Met Inge Vervotte, Steven Vanackere en Veerle Heeren losten in de aftredende regering drie CD&V-ministers elkaar op die post af. Zo’n carrousel is nooit goed om vaart in het beleid te houden.

In 2004 gebruikte CD&V de wachtlijsten in de zorgsector als breekijzer om korte metten te maken met het beleid van paars-groen. Maar vijf jaar later zijn ze er nog in de gehandicaptenzorg, de kinderopvang, de bijzondere jeugdzorg en de rusthuizen. En er wachten meer mensen, want de noden nemen toe door een veelheid van factoren zoals de medisch-technologische vooruitgang, de vergrijzing van de bevolking, de moeilijke combinatie van gezin en arbeid voor tweeverdieners, de toename van problematische opvoedingssituaties en de sociale verruwing onder jongeren.

Aan geld alleen ligt het niet. Het budget voor Welzijn, Volksgezondheid en Gezin steeg met meer dan 1 miljard euro tot 2,9 miljard. Maar het mocht niet baten. Met als gevolg dat in de verkiezingscampagne de verwijten die de christendemocraten in 2004 aan socialisten, liberalen en groenen maakten, nu in omgekeerde richting gaan. Toch lijken de discussies vaak meer te gaan over stijlbreuken dan over echte breuken in het beleid.

Omdat de volgende Vlaamse regering krap bij kas zal zijn, moeten scherpe keuzes worden gemaakt. Open VLD is voor een grotere inbreng van de privésector in onder meer de rusthuissector en de kinderopvang. De andere partijen zijn veel terughoudender ter zake. Ze vrezen dat een commercialisering van de zorg vooral rijkere mensen goed uitkomt.

Belangrijk ook is zorgvernieuwing om de beschikbare middelen doelmatiger te besteden. Voorbeelden zijn: zorg op maat voor bejaarden door thuiszorg en opvang in een rusthuis of dagopvang beter op elkaar af te stemmen, een persoonsgebonden budget voor mensen met een handicap, en de inzet van gedreven vrijwilligers om ‘probleemjongeren’ te ondersteunen naar het voorbeeld van het succesvolle project Youth at Risk. De volgende Vlaamse regering moet deze zorgvernieuwing verankeren. Ze staat voor minstens vijf uitdagingen.

1ZORGVRAAG VAN MENSEN MET EEN HANDICAP

Voor mensen met een handicap kwamen er 6333 opvangplaatsen bij (een investering van 128 miljoen). Ook werden 1533 persoonlijke assistentiebudgetten toegekend (in plaats van de beoogde 2200) en startte in april een beperkt experiment met persoonsgebonden budgetten (4 miljoen). Maar de wachtlijsten, met een nieuw systeem van zorgregistratie, werden alleen maar langer. Daarop staan nu 15.900 mensen met een handicap (waarvan ruim 10.000 met een dringende zorgvraag; in 2003 waren er dat nog maar 5560).

Het Vlaams Agentschap voor Personen met de Handicap berekende dat er in de komende vijf jaar 655 miljoen nodig is om die wachtlijsten weg te werken, maar gelooft zelf niet dat dit geld er zal zijn (ter vergelijking toch: een jobkorting van 250 euro kost 710 miljoen in één jaar). De sector eist 2200 bijkomende werkkrachten. Veel wordt verwacht van een veralgemening van het persoonsgebonden budget, waarvoor Mieke Vogels (Groen!) al in 2001 een decreet maakte.

2MEER (LIJN IN DE) KINDEROPVANG

In de kinderopvang werd het aantal plaatsen verhoogd met 18.700 (en mogelijk 25.000 tegen eind 2009). De zelfstandige sector kreeg 42,5 miljoen om de ouderbijdrage aan het inkomen te koppelen en een nieuw fonds (Kids Invest, 10 miljoen) zou in die sector resulteren in 1400 nieuwe opvangplaatsen per jaar. Maar de kinderopvang ziet eruit als een lappendeken: kinderdagverblijven en onthaalouders; gesubsidieerde en particuliere initiatieven; personeel met een degelijk contract en onthaalouders zonder sociaal statuut; ouders die een vaste of een inkomensgerelateerde bijdrage betalen. Daar moet dringend meer lijn in gebracht worden als het aantal opvangplaatsen verder wordt uitgebreid (Open VLD mikt op 37.000 plaatsen, SP.A op 25.000).

Nog voor kinderen denken CD&V, N-VA en SLP aan een aanvullende Vlaamse gezinsbijslag (500 euro per jaar voor kinderen van 0 tot 3 jaar kost 100 miljoen). De SP.A verkiest hogere schooltoelagen voor kinderen uit gezinnen met een bescheiden inkomen.

3NIEUW PERSPECTIEF VOOR JEUGDZORG

Meer jongeren in problematische opvoedingssituaties en meer jongeren die een misdrijf plegen: in de bijzondere jeugdzorg en op jeugdrechtbanken zit men vaak met de handen in het haar. Een Gobaal Plan Jeugdzorg leidde tot 2800 extra opvangmogelijkheden in gemeenschapsinstellingen, begeleidingstehuizen, thuisbegeleiding enzovoort. De capaciteit voor een herstelgerichte aanpak werd met 2300 dossiers opgedreven. Maar ook hier zijn de wachtlijsten niet weg (in Antwerpen alleen al 1252 jongeren). De sector heeft meegewerkt aan een actieplan – ‘Perspectief!’ – met 41 actiepunten voor de volgende regering. Het legt de nadruk op preventie, eerstelijnsopvang en zorgvernieuwing met initiatieven als Youth at Risk en Time out.

4VERGRIJZING GOED OPVANGEN

Via alternatieve financiering zijn in de rusthuissector 110 bouwdossiers (600 miljoen euro) gedeblokkeerd. Toch wachten minstens 13.000 bejaarden op een plaats in een rusthuis. Woonzorg (met samenwerking tussen diverse zorgverleners) en ‘woonzorgzones’ in steden en gemeenten kunnen voor een deel soelaas bieden. Open VLD wil 90 miljoen van het Zorgfonds overhevelen naar een Rimpelfonds om privé-investeringen te stimuleren. Andere partijen zijn niet per se tegen, maar meer commercialisering (nu 10 procent van het aanbod) kan niet zonder regelgeving over kwaliteit, prijzen en het inperken van de mogelijkheid dat dan alleen bejaarden met de minst dure zorgbehoeften worden opgevangen.

De volgende Vlaamse regering kan ook niet heen om de financiering van de Zorgverzekering: 4,4 miljoen mensen betalen een bijdrage van 10 tot 25 euro per jaar; 185.000 zorgbehoevende bejaarden krijgen een tegemoetkoming van 130 euro per maand. Maar voor veel mensen is dit te weinig om alle niet-medische zorgkosten thuis of in het rusthuis te betalen. Door de vergrijzing dreigt het Zorgfonds (met een reserve van 900 miljoen) uitgeput te raken.

5DEBAT OVER VLAAMSE GEZONDHEIDSZORG

Het lijvige overheidsrapport ‘De sociale staat van Vlaanderen 2009’ roept geen hoerastemming over de gezondheidszorg op. De Vlaming leeft langer en is langer gezond. Maar er zijn veel kwetsbare punten, bijvoorbeeld meer chronisch zieken, meer bejaarden met grote zorgbehoeften, veel zelfdodingen en een grote sociale ongelijkheid op het vlak van gezondheid, deelname aan preventie en gebruik van medische zorg. Ook zonder staatshervorming en meer Vlaamse bevoegdheden, is daarom een stevig debat over de toekomst van de Vlaamse gezondheidszorg nodig.

DOOR PATRICK MARTENS