Ze zijn altijd paraat, de vrijwilligers. Het zijn zij die in de kou gelaten asielzoekers in een afgedankte legerkazerne installeren of slachtoffers van overstromingen snel in een lokaal sportcentrum onderbrengen. Zij geven bijlessen Nederlands aan kinderen van Oezbeekse, Tsjetsjeense of Malinese vluchtelingen en bemannen de telefoons van Tele-Onthaal. Je vindt hen uiteraard bij de brandweer, maar ook in ziekenhuizen, waar ze jonge patiëntjes door een moeilijke convalescentie helpen of het eten voor oudere zieken aandragen. Geen schoolfeest of sportwedstrijd is nog mogelijk zonder de hulp van vrijwilligers. Kerken zowel als natuurverenigingen en zowat alle politieke partijen drijven voor hun landelijke werking op vrijwilligersinzet. Die vrijwilligers geven daarvoor hun vrije tijd op, en ze doen het nog gratis ook.

Vlaanderen alleen al telt vandaag nagenoeg een miljoen vrijwilligers. In België is het vrijwilligerswerk goed voor ruim 3,5 procent van het bruto binnenlands product – wat neerkomt op goed 10 miljard euro. Er zijn industrietakken die veel minder zwaar wegen en toch door de politieke overheid met meer egards worden behandeld.

Die cijfers alleen al zijn een krachtig tegenargument voor de bewering dat onze samenleving steeds verder uiteenrafelt als gevolg van toenemend individualisme en consumentisme. Dat is ook wat professor Mark Elchardus vaststelt in zijn studiewerk over het maatschappelijke belang van het verenigingsleven: het vrijwilligerswerk loopt zeker niet terug. Integendeel. Er is zelfs sprake van een sterke toename en dat blijkt, zo stelt Elchardus vast, een algemene Europese tendens te zijn.

De Nederlandse weekbladcollega’s van Elsevier kozen ‘de politicus’ tot Nederlander van het Jaar. Want, zo schreef hoofdredacteur Arendo Joustra, ‘de democratie zou nergens zijn zonder deze ijverige (en soms ijdele) ploeteraars’. Maar die politieke overheid, met haar centraal georganiseerde, veelal logge ambtenarenapparaat, heeft steeds meer moeite om de verzorgingsstaat bij elkaar te houden. De stijgende kosten voor de dienstverlening aan de burgers en het nijpende geldgebrek waarmee de overheid kampt, maken dat de politieke verantwoordelijken hun verplichtingen opzijschuiven. En de overheid doet dit weloverwogen, vermoedt Eva Hambach van het Vlaams Steunpunt voor Vrijwilligerswerk. Volgens Hambach laat de overheid sommige initiatieven heel bewust liggen, tot de behoefte zo groot wordt dat vrijwilligers de zaak gaan organiseren. Zo richtte premier Yves Leterme ooit een oproep tot de bevolking om asielzoekers in huis te nemen, en zocht toenmalig minister van Binnenlandse Zaken Guido De Padt vrijwilligers om de stembureaus te bemannen. Het zijn maar twee illustraties van de toenemende onmacht van de politiek.

Met het werk dat vrijwilligers leveren in de ondersteuning van openbare dienst, maar ook van buurtwerk, familiehulp, kinderopvang, culturele evenementen, milieuverenigingen en sportclubs treden zij op als burgers die zelf verantwoordelijkheid opnemen en daarbij bereid zijn het eigenbelang te ontstijgen. Veel verder kan burgerparticipatie niet gaan. ‘Zonder vrijwilligers zou het leven een pak minder aangenaam zijn’, zegt Hambach heel terecht. ‘Zij houden de boel draaiende.’

Daarom heeft de Knack-redactie de vrijwilliger, vertegenwoordigd door Eva Hambach van het Vlaams Steunpunt voor Vrijwilligerswerk, uitgeroepen tot Figuur van het Jaar.

Onze collega’s van Knack Weekend kozen Peter Adriaenssens als Man van het Jaar 2010, niet alleen vanwege zijn doorslaggevende rol als voorzitter van de naar hem genoemde commissie tegen seksueel misbruik in de parochiale sfeer, maar ook als gezaghebbend pedagoog die durft te zeggen dat probleemgedrag bij jongeren ons aller verantwoordelijkheid is.

De redactie van Knack Focus koos twee figuren van 2010: de jonge Vlaamse filmregisseurs Kadir Balci en Hans Van Nuffel, die met hun debuutfilms Turquaze en Adem lof oogstten in binnen- en buitenland.

door Rik Van Cauwelaert

‘Zonder vrijwilligers zou het leven een pak minder aangenaam zijn.’