Geliefd is de Europese Unie nooit echt geweest bij haar inwoners, maar sinds enige tijd neemt het ongenoegen toe. Mensen hebben stilaan hun buik vol van de Brusselse regeldrift, die ooit in verordening 1677/88 stipuleerde dat een komkommer maximaal tien millimeter per tien centimeter mag krommen. De weerstand groeit tegen het Europese crisisbeleid met zijn strenge besparingen en begrotingscontroles, waardoor lidstaten niet meer kunnen investeren in de toekomst. Steeds luider klinkt de vraag hoe democratisch die Europese Unie eigenlijk is. Tegen de EU zijn, is in.
De Europese Unie is ontstaan uit angst voor een nieuwe wereldoorlog. Naarmate de oorlogsherinneringen vervaagden, werd de eenwording vooral een economisch project. Van een sociaal Europa is nooit werk gemaakt. Een op de vijf kinderen in de EU leeft vandaag in een huishouden waar armoede heerst. Ondertussen neemt ook bij ondernemers de twijfel over het Europese project toe. Op het World Economic Forum, de jaarlijkse jamboree van de zakelijke wereldelite in Davos, was de toekomst van Europa the talk of the town. Multimiljardair Georges Soros voorspelde er ‘het uit elkaar vallen van de Europese Unie’ als die niet snel komt tot een gemeenschappelijke aanpak van de vluchtelingcrisis. Nu was Soros nooit een vrolijke Frans, maar van zijn waarschuwing weergalmden de hele Zwitserse Alpen.
Ook steeds meer politici zijn somber gestemd over de vluchtelingencrisis. Landen zoals Duitsland, België en Griekenland ijveren voor een Europese oplossing waarbij de lasten rechtvaardig worden verdeeld. Andere EU-lidstaten, waaronder Groot-Brittannië, Polen en Hongarije, beschouwen die hele vluchtelingencrisis niet als hun probleem. Dat splijt Europa in tweeën. De Europese president Donald Tusk en de Nederlandse premier Mark Rutte verklaarden vorige week dat de Unie nog twee maanden heeft om haar immigratiebeleid op orde te krijgen, ‘zo niet zullen de gevolgen zwaar zijn’. De voorzitter van de Europese Commissie, Jean-Claude Juncker, heeft met een soort dominotheorie die gevolgen geschetst: als steeds meer landen hun grenzen voor vluchtelingen sluiten, komt de Europese eenheidsmarkt in gevaar en ‘heeft de euro geen zin meer’.
Europa bevindt zich in een destructieve spiraal. In Davos was alle hoop gevestigd op de Duitse bondskanselier Angela Merkel om de EU uit de grootste crisis uit haar bestaan te loodsen. Tijdens de eurocrisis werd Duitsland nog vaak bestempeld als een egoïstische bullebak die te weinig medeleven toonde met de Griekse bevolking. Dat is met de vluchtelingencrisis helemaal gekeerd: Mutti – ‘wir schaffen das’ – Merkel wordt bewierookt als een nieuwe Moeder Theresa. De bondskanselier probeert Duitsland ’te transformeren in een morele supermacht’, schreef Der Spiegel onlangs, ‘maar dat doel is niet vrij van overmoed’. In eigen land stuit Merkel op steeds meer weerstand. In Davos werd druk gespeculeerd of Merkel het einde van het jaar haalt als bondskanselier.
The New York Times beschreef de Europese Unie ooit als een ‘kleingeestigheid in 28 verschillende schakeringen’. In haar aanpak van de vluchtelingencrisis illustreert de EU dat ten overvloede. Steeds vaker wordt de vraag gesteld of een Europese Unie met 28 landen en een eurogroep van 19 landen nog houdbaar is. De Nederlandse minister van Financiën, Jeroen Dijsselbloem, gaf net voor de jaarwisseling als eerste hooggeplaatste politicus alvast de namen van de landen waarmee Europa verder kan: Zweden, Duitsland, Oostenrijk, Nederland en België. Wordt dat het Europa van de toekomst?
Op het hoogtepunt van de eurocrisis zei toenmalig voorzitter van de Europese Centrale Bank, Jean-Claude Trichet: ‘Het heden vraagt actie, de toekomst vraagt visie.’ Dat geldt vandaag met de vluchtelingencrisis meer dan ooit. Er moet een behoorlijke oplossing komen, die een einde maakt aan de erbarmelijke omstandigheden waarin mensen die op de loop zijn voor oorlog en geweld hier soms terechtkomen. En waarbij ze soms het leven laten. Maar we moeten ook een visie ontwikkelen op waar we met de Europese Unie naartoe willen. Je kunt van mensen niet verlangen dat ze zich betrokken voelen bij een project, als ze niet weten wat het inhoudt. In vergelijking met die laatste opdracht, is de opvang van vluchtelingen een makkie.
EWALD PIRONET is senior writer van Knack.
Europa bevindt zich in een destructieve spiraal.
