Piet Piryns
Piet Piryns Piet Piryns is redacteur bij Knack.

Premier Jan Peter Balkenende zag ook zijn vierde kabinet voortijdig sneuvelen. Hoe Balkenende steeds meer aan Wilfried Martens doet denken.

‘Samen Werken, Samen Leven’. Het motto van het regeerakkoord waarmee Jan Peter Balkenende in 2007 zijn kabinet aan vorstin en vaderland presenteerde, had bedacht kunnen zijn door de Bond Zonder Naam. Aan dat regeerakkoord waren taaie onderhandelingen voorafgegaan. Maar het was dan ook een curieuze coalitie: CDA (Christendemocratisch Appèl) en PvdA (Partij van de Arbeid) zagen zich gedwongen met de orthodox-protestantse ChristenUnie in zee te gaan. In Nederland staat deze regeringsformule ook wel bekend als ‘de Staphorster variant’ – het dorpje Staphorst op de Veluwe is een bolwerk van de zwartekousenkerk.

Samen Werken? Dat het kabinet het nog drie jaar heeft uitgezongen, mag een wonder heten. Het wantrouwen zat er van meet af aan diep ingebakken en het kabinet sleepte zich van incident naar incident. Struikelblok werd uiteindelijk de verlenging van de Nederlandse militaire missie in de Zuid-Afghaanse provincie Uruzgan. In 2007 was afgesproken dat die missie uiterlijk einde 2010 zou worden beëindigd. Een verzoek van de NAVO om er toch nog een jaartje bij te doen leidde tot een clash tussen minister van Buitenlandse Zaken Maxime Verhagen (CDA), die daar wel oren naar had, en vicepremier Wouter Bos (PvdA), die vasthield aan de afspraak. Beide bewindslieden beschuldigden elkaar van leugenachtigheid en woordbreuk. Het ging daarbij zelfs niet meer over de grond van de zaak maar over de vraag wie wanneer wat had geweten – of had kunnen of had moeten weten.

Het gesteggel tussen de coalitiepartners in de Tweede Kamer was tamelijk gênant. De oppositie rook bloed en Wouter Bos had geen andere keuze dan zijn poot stijf te houden. Daarmee was de val van de regering een feit. Dat die er komt aan de vooravond van de gemeenteraadsverkiezingen, die op 3 maart worden gehouden, is natuurlijk geen toeval. Zowel de sociaal-democraten als de christen-democraten staan er desas- treus voor in de peilingen. Beiden zijn er kennelijk van overtuigd dat het in de toekomst alleen nog maar beter kan gaan. Polarisatie tussen PvdA en CDA – Bos versus Balkenende – zou daarbij misschien kunnen helpen.

Het valt af te wachten natuurlijk, want bij een vechtscheiding zijn er ook vaak twee verliezers. Aan Balkenende kleeft langzamerhand het imago van de brokkenpiloot die er maar niet in slaagt een regeringsperiode vol te maken. De vergelijking met Wilfried Martens in zijn nadagen dringt zich op, en niet alleen vanwege zijn parmantige stijl en zijn wollige taalgebruik. Net als Martens was Balkenende in het verleden niet te beroerd om de ene coalitiepartner in te ruilen voor de ander, en nu eens met de liberalen, dan weer met de sociaaldemocraten te regeren. Balkenende wordt straks opnieuw lijsttrekker, maar de vraag blijft: voor welk kabinet stem je, als je op Balkenende stemt?

Zowel Bos als Balkenende wordt verweten dat ze in volle economische crisis – het kabinet had aangekondigd 35 miljard euro te willen bezuinigen – weglopen voor hun verantwoordelijkheid. Bos, in de verkiezingscampagne van 2006 door Balkenende nog in de hoek gezet als ‘draaikont’, mag hopen dat de kiezers zijn beginselvastheid over Uruzgan appreciëren. Hij heeft daarmee een berekend risico genomen, want ook in Nederland geldt doorgaans het adagium ‘wie breekt, betaalt’ – en al helemaal als het over buitenlandse politiek gaat. De missie in Uruzgan, die de voorbije jaren aan 21 Nederlandse soldaten het leven heeft gekost, is fel omstreden. Maar De Telegraaf – ‘de krant van wakker Nederland’ – kopte het voorbije weekend: ‘DOLK IN DE RUG! Nabestaanden omgekomen militair walgen van de PvdA in discussie over de Uruzgan-missie.’

De voorman van de rechts-populistische PVV (Partij voor de Vrijheid), Geert Wilders, die tot nu toe de grote overwinnaar is in de peilingen, wrijft zich intussen in de handen. ‘Lang gehoopt, toch gekomen. Dit slechtste kabinet ooit verdiende het niet nog een dag langer te regeren. De vlag kan uit.’

Maar dat is weer een ander verhaal.

Piet Piryns

‘Als we alleen gaan roeptoeteren aan de zijkant en nooit bereid zijn concessies te doen, zullen we nooit regeren.’ Fractievoorzitter Geert Wilders van de Partij voor de Vrijheid, over eventuele regeringdeelname, in ‘De Telegraaf’.

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content