Als het van Vladimir Nabokov had afgehangen was zijn laatste, onafgewerkte roman Het origineel van Laura nooit verschenen. ‘Verbrand het’, smeekte hij zijn vrouw vlak voor zijn dood in 1977. Ruim 32 jaar later publiceert zijn zoon Dmitri Nabokov het alsnog.

We schrijven 2 juli 1977. Vladimir Nabokov ligt op sterven in het universitair ziekenhuis van het Zwitserse Lausanne. Een maand eerder is hij opgenomen met een zware bronchitis. Zijn vrouw Véra en zijn enige zoon Dmitri staan hem aan zijn sterfbed bij. Om tien voor zeven ’s avonds blaast de grote Russisch-Amerikaanse schrijver zijn laatste adem uit. ‘Hij kreunde drie keer heel diep’, getuigt Dmitri Nabokov. ‘Het leek alsof hij een toneelrol speelde en snel weer zou beginnen spreken. Maar zijn hart viel voorgoed stil.’

Een paar dagen voor zijn dood had Vladimir Nabokov zijn vrouw gevraagd om de 138 steekkaarten te verbranden waarop hij de contouren had uitgetekend van zijn laatste, onafgewerkte roman Het origineel van Laura. Véra Nabokov was niet in staat om de laatste wens van haar man uit te voeren, borg het manuscript op in een kluis, en liet de lastige beslissing over aan Dmitri.

Tweeëndertig jaar na de dood van zijn vader en achttien jaar na de dood van zijn moeder besloot Dmitri Nabokov om Het origineel van Laura alsnog te publiceren. ‘Al die tijd ben ik blijven twijfelen’, zegt hij. ‘Ik heb de beslissing om Laura uit te geven uiteindelijk helemaal alleen genomen – om eerlijk te zijn al heel lang voor de eerste heisa rond het ongepubliceerde manuscript een paar jaar geleden losbarstte in de media. Lang ook voor erudiete Nabokovkenners me begonnen te bestoken met pleidooien pro en contra. Vader had een gouden regel: publiceer nooit een onafgewerkt manuscript. Zoals de meeste van zijn boeken zat Het origineel van Laura al afgewerkt in zijn hoofd voor hij een letter op papier zette. De eerste ruwe aanzet van zijn romans schreef hij altijd neer op steekkaarten. Jammer genoeg heeft hij de race tegen de tijd niet gewonnen en bleef zijn achttiende roman onafgewerkt. Ik weet dat er mensen zijn die me met de vinger wijzen omdat ik mijn vaders laatste wil negeer, en de kritiek zal waarschijnlijk nog toenemen. Maar Het origineel van Laura is echt een geval apart. De critici houden er geen rekening mee dat vader zijn verzoek deed op een heel moeilijk moment.’

Literaire sensatie

De postume publicatie van Vladimir Nabokovs Het origineel van Laura is wereldwijd dé literaire sensatie van dit najaar. De interviewaanvragen stromen binnen bij de 75-jarige Dmitri Nabokov. ‘Het stopt niet’, zegt hij. ‘Ik was uitgenodigd voor lezingen in Rusland en de Verenigde Staten, maar mijn wankele gezondheid heeft daar een stokje voor gestoken. Ik probeer nu selectief interviews te geven in mijn huis in Montreux.’

In 2001 werd Dmitri Nabokov getroffen door de chronische zenuwaandoening polyneuropathie. In augustus van dit jaar belandde hij voor de zoveelste keer in het ziekenhuis. ‘Elke dag gaat het een beetje beter. Voor het eerst in maanden kan ik weer een klein eindje wandelen.’ De immobiliteit is hard om te dragen voor de avontuurlijk aangelegde Dmitri. Tot zijn ziekte uitbrak, was hij een professio-nele operazanger, een verwoed bergbeklimmer, een liefhebber van snelle wagens en speedboten én een vertaler van zijn vaders werk in verschillende talen. Zijn voorliefde voor snelheid kostte hem op 26 september 1980 bijna het leven. Die ochtend vloog zijn Ferrari 308 GTB op de weg van Montreux naar Lausanne uit de bocht. De auto ging over de kop en vloog in brand. Dmitri brak zijn nek en had derdegraads brandwonden over de helft van zijn lichaam. Nabokov: ‘Twaalf dagen na dat ongeval had ik in het brandwondencentrum van Lausanne een bijna-doodervaring. Ik zag het klassieke licht aan het eind van de tunnel, maar net voor ik het tijdelijke met het eeuwige zou wisselen, dacht ik aan al degenen die mij liefhebben en aan alles wat ik nog moest doen. Ik keerde terug onder de levenden. Ik heb altijd graag het lot getart. Maar noodgedwongen moet ik mijn ambities nu bijstellen. Ik heb me voorgenomen om zodra de eerste sneeuw valt mijn ski’s aan te trekken en voorzichtig een beetje te gaan langlaufen op het vlakke gedeelte naast het huis.’

Boekverbrander

Volgens Alberto Manguel en Fernando Báez was Vladimir Nabokov met zijn smeekbede om zijn laatste manuscript te verbranden niet aan zijn proefstuk toe. Manguel en Báez hebben Vladimir Nabokov zelfs uitgeroepen tot ‘een van de grootste vijanden van het boek’. Zo beweren ze dat Nabokov in 1951 voor een overvolle aula aan Harvard een exemplaar van Don Quichote in stukken scheurde. Báez en Manguel zijn niet de eersten de besten: Fernando Báez is directeur van de nationale bibliotheek van Venezuela en schrijver van een standaardwerk over de geschiedenis van het boekverbranden, de Argentijnse essayist en bibliofiel Alberto Manguel vergaarde wereldfaam met zijn eigenzinnige literatuuroverzicht Een geschiedenis van het lezen. ‘Manguel en Báez zijn linkse rakkers’, reageert zoon Dmitri Nabokov vol afgrijzen. ‘Ze houden niet van mijn vader. Links zijn is typisch Zuid-Amerikaans. Alberto Manguel wordt in Europa door veel literair geïnteresseerden op handen gedragen, en dat maakt het allemaal nog veel erger. Mijn vader was in 1951 door Harvard uitgenodigd om voor zeshonderd studenten een lezing te geven over Don Quichote. Hij noemde het boek toen ‘hard en wreed’, maar wees ook op een aantal verdiensten van Cervantes. In een interview met een Frans tijdschrift in 1967, jaren later dus, vertelde vader dat hij van plan was om een essay te schrijven over Cervantes en dat hij daarvoor onder andere die oude Harvardlezing zou gebruiken. Hij zei toen dat hij met genoegen terugdacht aan het ‘in stukken scheuren’ van Don Quichote voor een overvolle aula. Hij bedoelde dat natuurlijk figuurlijk, maar een stelletje halfgeletterde journalisten heeft dat hele verhaal uit zijn context gerukt door de karikatuur te lanceren dat Vladimir Nabokov een brandend exemplaar van Don Quichote aan zijn klas presenteerde. Politiek tendentieuze figuren zoals Alberto Manguel grijpen die verkeerde interpretatie aan om doelbewust desinformatie over mijn vader te verspreiden. Ze doen dat in de bedrieglijke vorm van artikels en cartoons. Vladimir Nabokov was helemaal geen vijand van boeken, integendeel. In mijn hele leven heb ik nooit iemand sneller en grondiger boeken weten lezen dan hij. En ondertussen bleef hij vlijtig doorwerken aan zijn eigen oeuvre. Het enige boek dat hij ooit echt heeft willen verbranden, was een vroege versie van Lolita. Tot twee keer toe zelfs, nadat uitgevers halverwege de jaren vijftig het manuscript hadden afgewezen omdat ze bang waren dat ze samen met Vladimir Nabokov in de cel zouden eindigen. Mijn moeder heeft hem telkens weer kunnen overtuigen om het niet te doen. Lolita heette in die eerste versies niet Dolores Haze maar Juanita Dark. Had vader zijn zin doorgezet, was ze op de brandstapel geëindigd als een moderne Jeanne d’Arc.’ (lacht)

Toen Lolita in 1958 uiteindelijk verscheen, veroorzaakte de roman over de verschroeiende liefde van een veertigjarige man voor een vroegrijp meisje van twaalf een groot schandaal. Uw vader werd uitgemaakt voor pervert en pornograaf.

DmitriNabokov: Ik heb nooit iemand met hogere morele standaarden gekend dan mijn vader. Er lopen nog altijd idioten rond die zich niet kunnen voorstellen dat een creatieve kunstenaar zoiets als ‘zijn fantasie’ gebruikt. Als enige erfgenaam van Vladimir Nabokovs literaire nalatenschap krijg ik ook nu met de publicatie van Laura bakken kritiek over me heen. Maar ik doe gewoon wat ik denk te moeten doen. De meninkjes van criticasters brengen me niet uit balans, net zomin als mijn vader verstoord werd door de negatieve recensies die hij indertijd heel af en toe las. Vladimir Nabokov een ‘pervert’? Laat me niet lachen. Ik herinner me hem vooral als een oneindig liefhebbende man die mij, zijn enige kind, met veel geduld eergevoel, moraliteit, kennis en humor bijgebracht heeft. Soms verzoop hij in het werk, maar als ik hem nodig had, maakte hij altijd tijd voor me. Mijn moeder, Véra, werd verliefd op Vladimir toen ze hem in 1923 hoorde voorlezen op een poëziemeeting in Berlijn. Zij voelde meteen aan dat de jonge Vladimir Nabokov een unieke figuur was, met uitzonderlijke literaire kwaliteiten. Een schrijver met een grootse toekomst. Hij was 24, zij 21. Mijn moeder was bijzonder getalenteerd – op haar tachtigste heeft ze nog zijn roman Bleek vuur in het Russisch vertaald. Ze koos er van in het begin voor om haar leven volledig ten dienste van Nabokov te stellen. Die eerste jaren schreef hij en bracht zij geld in het laatje met secretariaats- en vertaalwerk. Zij was zijn muze, hulp en toeverlaat. Ze was ook zijn eerste lezer.

Enkele jaren geleden schreef Stacy Schiff een biografie over uw moeder. Ze won met Véra in 2000 de Pulitzer Prize, maar u was niet echt gelukkig met het boek.

Nabokov: Stacy Schiff was een vriendin van me. Ik had met haar afgesproken dat ik de tekst voor publicatie zou nalezen, maar haar uitgever was erg gehaast. Ze heeft zich dus niet aan onze afspraak kunnen houden, waardoor er een aantal vervelende onnauwkeurigheden in geslopen zijn. Haar evaluatie van de relatie tussen mijn vader en moeder is vaak vlak, banaal en soms ook totaal verkeerd. Zo beweerde ze dat mijn vader nogal wat romances met studentes had als hij lezingen ging geven aan universiteiten. Ik heb daar naderhand tegen Stacy een harde opmerking over gemaakt, waardoor onze vriendschap bekoeld is. Nu heb ik daar een beetje spijt van. Een van mijn laatste wensen is dat ik met Schiff ooit weer on speaking terms kom.

De Duitse historicus Michael Maar ontdekte een paar jaar geleden het in 1916 gepubliceerde kortverhaal Lolita van de Duitse auteur Heinz von Lichberg, over een oudere man die verliefd wordt op een meisje van twaalf. Uw vader leefde, net alsVon Lichberg, in de jaren twintig en dertig in Berlijn. In 1955 schreef hij zijn roman Lolita. Heeft Vladimir Nabokov plagiaat gepleegd?

Nabokov: Nonsens. Het is zo goed als onmogelijk dat mijn vader het zeer middelmatige verhaal van Von Lichberg onder ogen gekregen heeft, laat staan dat hij die Von Lichberg zelf ooit ontmoet zou hebben. Vladimir Nabokov leefde in een totaal andere wijk van de stad en bewoog zich in compleet andere kringen. Dit is puur toeval. De ‘Lolita’ van Nabokov heeft geen uitstaans met de ‘Lolita’ van die Von Lichberg. Net zomin als de gelijknamige film ‘Lolita’ van Stanley Kubrick iets te maken heeft met de roman van mijn vader. Het bekijken van die film gaf hem het gevoel dat hij als patiënt in een ziekenwagen lag zonder dat hij controle had over de voorbijrazende wereld. Hij was niet echt gelukkig met die verfilming, ondanks het feit dat hij zelf het oorspronkelijke scenario had geschreven. Dat scenario werd trouwens genomineerd voor een Oscar, maar in de uiteindelijke verfilming is er bitter weinig van overgebleven.

Uw vader is geboren in Rusland, maar kreeg later het Amerikaanse staatsburgerschap. Voelde hij zich een Russische of een Amerikaanse schrijver?

Nabokov: Kent u de Russische schrijver Andrei Bitov? Hij is een leeftijdgenoot van mij en wordt beschouwd als een van de ‘grote Russen’ van de tweede helft van de twintigste eeuw. In 1997 hebben we allebei meegewerkt aan een televisiedocumentaire over mijn vader. Bitov zei toen: ‘Nabokov was een Russische schrijver die de vlucht vooruit koos en de kosmos veroverde.’ Mijn grootvader, die trouwens ook Vladimir heette, was minister van Justitie tijdens de bolsjewistische revolutie in 1917. Een paar jaar later moest hij met zijn gezin naar het Verenigd Koninkrijk vluchten. In 1922 werd hij in Berlijn door een Russische monarchist vermoord. Grootvader Vladimir was een anglofiel. Hij bezat een gigantische bibliotheek vol Engelse literatuur. Mijn vader kreeg het Engels met de paplepel ingegoten. Zijn vroege werk schreef vader in het Russisch, later schakelde hij over op het Engels. Die overgang van rijk, overvloedig Russisch naar wat hij zelf ’tweedehands Engels’ noemde, heeft hem die eerste jaren veel hoofdbrekens bezorgd.

Wat ik het mooiste werk van Vladimir Nabokov vind? Het allerbeste wat hij ooit geschreven heeft, is het gedicht van de romanfiguur John Shade in Bleek vuur.

Klopt het dat u ook een roman in de lade hebt liggen?

Nabokov: Ja. Ik heb het boek een paar jaar geleden geschreven. Het is tot hiertoe niet gepubliceerd, omdat ik er niet helemaal tevreden over ben. U mag niet denken dat ik de confrontatie van mijn werk met dat van mijn vader niet aandurf. Misschien publiceer ik die roman ooit nog in een herziene vorm, al durf ik niet te voorspellen of het er ooit echt van zal komen. De tijd gaat te snel. Voorlopig heb ik mijn handen meer dan vol met het vertalen van een collectie van mijn vaders gedichten, het bundelen van de brieven van Vladimir aan Véra en het schrijven van mijn eigen autobiografie.

U publiceert Het origineel van Laura tegen de wil van uw vader in. Zorgt dat toch niet voor een bezwaard gemoed?

Nabokov: Helemaal niet. De heisa die er nu is rond de publicatie, is helemaal terecht. Hoe je het ook wendt of keert, de uitgave van de allerlaatste, onafgewerkte roman van Vladimir Nabokov is wereldnieuws. Sommigen zullen Het origineel van Laura prijzen en mij dankbaar zijn dat ik zo’n meesterwerk van de vernietiging gered heb. Anderen zullen ‘Laura’ vergelijken met al het andere werk van Vladimir Nabokov en het vanuit dat perspectief bekritiseren. Wat totaal verkeerd is. Het origineel van Laura wordt heel bewust gepresenteerd als ‘een roman in fragmenten’. Natuurlijk zijn sommige thema’s niet uitgewerkt. Maar het manuscript geeft een ‘gedistilleerd’ zicht op het creatieve meesterschap van mijn vader en een fascinerende inkijk in het laboratorium van de grote Vladimir Nabokov.

DOOR JAN STEVENS

‘Het enige boek dat hij ooit echt heeft willen verbranden, was een vroege versie van Lolita.’

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content