Hubert van Herreweghen is met zijn 89 jaar de nestor van het Vlaamse dichtersgild. Zijn nieuwe bundel Webben & wargaren laat zien dat oude woorden, begrippen en ervaringen anno 2009 nog altijd relevant zijn. Het is de beste Vlaamse bundel die dit jaar verschenen is.
Goed uitgevoerd werk: het is een terugkerend motief in Van Herreweghens nieuwe bundel. ‘Met de hamer, met het ijzer / wordt goed werk gemaakt’, dicht hij in ‘Smidse’. En: ‘de wever, akkerman en smid,/ de slaven van hun schoon alaam / helpen ’t heil en weten dit.’ Dat zegt iets over het soort dichter dat Van Herreweghen wil zijn: een ambachtsman, die met zijn kennis en kunde het erts dat hij in de wereld vindt, omsmeedt tot iets kunstigs, tot iets dat ”t heil helpt’. Iedere dichter, maar ook gewoon iedere mens, moet in zijn of haar persoonlijke smidse zijn taak uitvoeren. Waarom? Omdat alleen zo recht kan worden gedaan aan ‘de dingen’, aan de harmonieuze wereld die er is als wij erin aankomen en die blijft bestaan als wij alweer weg zijn. Van Herreweghens positie tegenover de schepping – een woord dat hij nooit zelf gebruikt, maar dat zich onontkoombaar opdringt tijdens het lezen van de bundel – is er een van, om het met enkele in onbruik geraakte woorden te zeggen, nederigheid, verwondering, vrees en ontzag.
Dat zulke begrippen uit de rooms-katholieke sfeer in het hoofd van de lezer verschijnen, is niet verwonderlijk. De dichter hanteert zelf een vocabularium dat we vandaag bijna vergeten zijn. Fraaie woorden uit de katholieke liturgie als ‘zalven’ of ‘ontfermen’, maar evengoed een heel woordenarsenaal uit het landleven of uit het woordenboek van oude ambachten. Of weet u nog wat ‘keest’ is of ‘kaamsel’ (een kiem en bierschuim), wat ‘malve’ is (kaasjeskruid) en een ‘var’ (een jonge stier)? Met zulke verweerde, klank- en beeldrijke woorden, die ook het oeuvre van de Nederlandse dichter H.H. ter Balkt zo aantrekkelijk maken, laadt Van Herreweghen zijn gedichten op. Want ook al gebruikt hij geregeld rijm, ook al verwijst hij naar een wereld vol gebruiken die we niet goed meer kennen, zijn werk doet nooit ouderwets aan en vervalt nooit in klagerigheid over hoe het vroeger beter was. Integendeel: het sprankelt en zingt en drukt vreugde uit, en dankbaarheid om de rijkdom van wat bestaat. Om ”t onbehoorlijk mooi / Brabantse land’ bijvoorbeeld – want op verschillende plekken in de bundel prijst Van Herreweghen het nabije: ”t allermeest gewone is ’t schone’.
Die voorkeur voor het vertrouwde heeft weinig te maken met een afkeer voor wat nieuw is of ver weg. Ze staat in het teken van de nederigheid die de grondhouding van de dichter bepaalt. Hij kent als vergankelijke mens zijn plaats in de grote, duurzame schepping. Hij weet dat hij de dingen en zichzelf niet kan bevatten – hij komt niet verder dan ‘hulpeloos gebaren’: ‘de mens geheim, de dingen echt’. Toch maakt dat onvermogen Van Herreweghen niet moedeloos: ‘Leven is graven groeten / leven is teen voor teen / op ongeschoeide voeten / deinzende zeggen neen. // En toch moeten.’
Dit warme vitalisme, in een tot zingen toe geslepen taal, maakt het lezen van Webben & wargaren tot een opwekkende ervaring. Tegenover de webben en het kluwen in ons hoofd, tegenover de duisternis achter ‘der dingen oppervlak’, tegenover het hoge buiten ons, staat de helderheid van de natuur, de eenvoud van de dingen, de grond waarin we geworteld zijn. ‘Poëzie komt uit den hoge’, dicht Van Herreweghen in ‘Poëzie’, maar ook: ‘poëzie komt uit de grond’. In die tussenruimte beweegt zich niet alleen de dichter, maar elke mens die leeft in het hier en het nu. Webben & wargaren presenteert zich als een bescheiden bundel van een oude dichter, maar is in feite een frivool meesterwerk vol vitale wijsheid, die in zangerigheid niet moet onderdoen voor het betere werk van Gezelle. Het kan dan ook niet anders of Van Herreweghen moet het gedicht ‘Eenmanstheater’, een van de mooiste van de bundel, opgevat hebben als een zelfportret:
Beklaag niet de stokoude man,
die op de stoep, zo snel hij kan,
de zolen schuifelt een voor een,
om tussen voet en voet te wachten
tot hij weer klaar is met een been. Hij huppelt in gedachten.
HUBERT VAN HERREWEGHEN, WEBBEN & WARGAREN, UITGEVERIJ P, LEUVEN, 64 BLZ., 15,00 euro.
Bart Van der Straeten
