De Turkse premier Erdogan schoof zijn premier aan de kant en legde een bom onder het vluchtelingenakkoord met Europa.
Goed tien jaar geleden zette Brussel het licht op groen voor gesprekken met Turkije over een volwaardig lidmaatschap van de Europese Unie. De AK-partij van toenmalig premier en islamist Recep Tayyip Erdogan leek bereid om het hele Europese rechtsstelsel over te nemen. Tot minder dan vijf jaar geleden stond Turkije model voor de manier waarop de democratie en een politieke islam samen kunnen bestaan.
Erdogan is ondertussen president geworden. Vorige week schoof hij zijn premier Ahmet Davutoglu aan de kant. Voormalig medestander Davutoglu viel uit de gratie omdat hij het niet volmondig eens is met het plan van Erdogan om het Turkse presidentschap om te bouwen naar Frans model. Daarin heeft de president meer macht dan de premier. Davutoglu heeft ook een probleem met de strenge antiterreurwet, die het mogelijk maakt om oppositiestemmen genadeloos te vervolgen.
Diezelfde Davutoglu onderhandelde het omstreden vluchtelingenakkoord met de Europese Unie. Als Turkije helpt om de stroom vluchtelingen te beperken, beloofde Brussel onder meer om de visumplicht af te schaffen voor Turken die naar Europa willen. Alleen wil Europa dat Turkije eerst zijn antiterreurwet versoepelt en dat zit Erdogan niet lekker. Davutoglu was het gezicht van de deal met Europa. Dat hij wordt weggestuurd, legt een bom onder het hele akkoord en dat kan veel Europese politici zuur opbreken. Angela Merkel kan zich geen nieuwe opstoot van het vluchtelingenprobleem permitteren. In buurland Oostenrijk werd al duidelijk hoe rechts-populisten bij verkiezingen daarvan profiteren en Merkel wil volgend jaar graag een nieuw mandaat.
Eigenlijk werden de gesprekken tussen Turkije en de EU tien jaar geleden alleen aangevat omdat Europa de Turken niet langer wandelen kon sturen. Toen werden in Turkije ook al journalisten en schrijvers vervolgd. Onder meer succesauteur Elif Shafak en Nobelprijswinnaar voor de Literatuur Orhan Pamuk moesten zich verantwoorden voor inbreuken op een vage wet, die de Turkse identiteit wilde verdedigen. Die wet werd vervolgens onder Europese druk aangepast. De kans dat Erdogan de Europeanen op zo’n punt weer hun zin geeft, is gering. Hij heeft het hele Europese idee ondertussen opgegeven. Daarnaast blies hij de banden op met de Russische president Vladimir Poetin en zijn Syrische ambtgenoot Bashar Al-Assad, waarmee hij het eerst goed kon vinden. Turkije volgt nu zijn eigen weg. Waar die naartoe leidt, is niet zeker.
Hubert van Humbeeck
Vijf jaar geleden stond Turkije model voor het samengaan van de democratie en de politieke islam.
