Tot 29 augustus 2010 kunt u de tentoonstelling Moving Archives, Vondelingen bezoeken in het Sint-Jan-Hospitaalmuseum, in Brugge. Ga op een weekdag (behalve maandag), want tijdens het weekend is Brugge een door toeristen bezette stad.
De tentoonstelling bestaat uit verschillende audiovi- suele installaties en enkele beelden van artist in residence Lieve Van Stappen, die met curator Stef Van Bellingen een bijzonder intelligente, gevoelige tentoonstelling heeft gemaakt met een perfecte timing. Je zou ’t ook een wijze tentoonstelling kunnen noemen. Je verlaat ze met een wat ongemakkelijk gevoel. Is dit waar? Is dit ook mijn omgeving, mijn stad, mijn tijd?
De gegevens uit de archieven van het OCMW van Brugge, waar documenten vanaf de twaalfde eeuw worden bewaard, gecombineerd met informatie die Van Stappen haalde in The Foundling Museum in Londen, geven deze expositie een bijna wetenschappelijk fundament. De presentatie is een vertaling van de kunstenares na lezing van de archieven en gesprekken met betrokkenen. De realiteit achter haar interpretatie is nog dramatischer, nog schrijnender dan de subtiele schakeling van beelden en geluidsfragmenten. Wandelend langs objecten die verwijzen naar verdriet, herinnering en troost, komen we bij de sleutelinstallatie waar getuigenissen van voornamelijk vondelingen centraal staan. Wat deze tentoonstelling interessant en belangrijk maakt, is dat er een constante lijn van schaamte, verdringing en verdriet loopt van de twaalfde eeuw tot vandaag. In onze gesofisticeerde tijd met antwoorden op vele kleine vragen hebben wij het probleem van de vondeling nog niet kunnen of willen oplossen.
Vorige zomer had ik een discussie met Lieve over de wenselijkheid van de vondelingenschuif die in Borgerhout sinds enkele jaren opnieuw operationeel is – en die uiterst zelden wordt gebruikt. In Padova herinner ik mij een schuif, in de zijgevel van een klooster, maar die was sinds het eind van de negentiende eeuw niet meer in gebruik. Ik vind het onverdraaglijk dat in het land waar ik leef, met een uitgebreid zorgnetwerk dat mij van geboorte tot dood begeleidt, dat in datzelfde land de middeleeuwse schuif nog bestaat. Toen wij op diezelfde zaterdag ’s avonds naar het journaal keken, was het belangrijkste nieuws dat er in Antwerpen een kindje in de schuif was gedeponeerd. Ik schaamde mij voor mijn argumenten die enkele uren oud waren. Terwijl ik dit gesprek voerde, was er ergens een vrouw die, waarschijnlijk in Antwerpen, meende afscheid te moeten nemen van haar pasgeborene.
Lieve Van Stappen vertelt ons in een uiterst verzorgde catalogus dat ze geen tussenpersoon wil zijn maar de betrokkenen graag zelf aan het woord laat. De verhalen die haar werden toevertrouwd zijn de inspiratiebron voor de beelden en de video’s geworden. Het beeld van de hedendaagse madonna met kind ‘Whispering’, rekwisieten en een litanie voor de imaginaire vondelingenprocessie tonen aan hoe wij vandaag rituelen missen om dit verdriet een vorm en een plaats te geven.
Ten slotte zegt Lieve Van Stappen: ‘Telkens wanneer iemand naar mijn project vraagt en ik over Moving Archives vertel, wordt de andere stil. Vondelingen maken een hoop gedachten en gevoelens los. Zij confronteren ons met ons onvermogen, ze getuigen van een fundamenteel gemis en een peilloze eenzaamheid waarvoor woorden tekortschieten.’
Terwijl politici zich concentreren op onze koopkracht en veiligheid, is het belangrijk dat kunstenaars de ruimte krijgen om ook andere, minder voor de hand liggende maar essentiële vragen te stellen – en misschien af en toe te beantwoorden. Vluchtelingen, asielzoekers, vondelingen en daklozen zijn een groeiende fractie van onze populatie. Steeds dunnere familiale banden zorgen ook voor armoede, isolement en eenzaamheid. Misschien moet de regel van Benedictus een hedendaagse vertaling krijgen, want de verzorgingsstaat heeft zorgen. Toen ik aan mijn achtjarige Lot vertelde dat wij kleren naar de daklozen zouden brengen, vroeg ze: ‘Waar wonen de daklozen?’
Dorian van der Brempt is directeur van het Vlaams-Nederlandse Huis deBuren in Brussel.
door Dorian Van der Brempt
Wat deze tentoonstelling interessant en belangrijk maakt, is dat er een constante lijn van schaamte, verdringing en verdriet loopt van de twaalfde eeuw tot vandaag.
