Hij houdt van België maar zijn tijd in Brussel zit erop. Voor zijn terugkeer naar Moskou praat ambassadeur Vadim Loekov van de Russische Federatie over russofoben in Europa, een schandelijke moord in Tsjetsjenië en Frank De Winne in de ruimte.
Als het gesprek geleidelijk de vorm aanneemt van een interview, vraagt hij of hij in het Engels mag verder praten. Om zijn gedachten preciezer te kunnen uitdrukken. Daarvoor keuvelde Vadim Loekov aangenaam in een nagenoeg vlekkeloos Nederlands. De ambassadeur van de Russische Federatie in ons land leerde de taal na zijn aankomst in Brussel, nu vijf jaar geleden.
Wij kijken daarvan op. Maar Loekov vindt het niet vreemd dat hij zich die inspanning heeft getroost. ‘Tachtig procent van de contacten die ik hier heb, is met mensen van wie het Nederlands de moedertaal is. Het wordt voor alle ambassadeurs in België noodzakelijk dat ze ten minste een basis van die taal beheersen.’
In oktober zet hij zijn carrière in Moskou verder. Als mens, zegt hij, verlaat hij een land waarop hij verliefd werd. ‘Maar beroepsmatig vertrek ik met een gevoel van eerlijk vervulde plicht. De betrekkingen tussen België en Rusland zijn er de voorbije jaren op verschillende vlakken op vooruitgegaan en de ambassade heeft geprobeerd om die ontwikkeling actief te steunen. We voeren al jaren een intensieve tweespraak met de Belgische regering over internationale vraagstukken.’
Dat zegt u omdat u beleefd wilt blijven.
VADIM LOEKOV: Ik zeg dat omdat de ervaring en de autoriteit van de Belgische diplomatie in Moskou naar waarde wordt geschat. Er was vooral overleg tijdens het Belgische voorzitterschap van de Orga-nisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa in 2006, en toen België in 2007 en 2008 zitting had in de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties. Onlangs had ik een lang gesprek met uw nieuwe minister van Buitenlandse Zaken, Yves Leterme. Ik weet zeker dat ook met hem onze betrekkingen verder de goede kant zullen opgaan.
U wou ook vooral het Belgische bedrijfsleven warm maken voor Rusland. Dat was toch uw stokpaardje?
LOEKOV: Als ik de Belgische Nationale Bank mag geloven, is het handelsverkeer tussen de twee landen de voorbije vijf jaar in omzet verdubbeld. Van 4,8 tot 9,2 miljard euro. De Belgen werken op dit moment in Rusland aan zeven grote projecten, die tussen 10 en 650 miljoen euro waard zijn. Er zijn nu 250 Belgische bedrijven op de Russische markt actief. Maar belangrijk is ook dat steeds meer Russische ondernemers de Belgische markt ontdekken. Het oliebedrijf Lukoil baat in België een netwerk van bijna 160 pomp-stations uit. Naarmate onze economieën uit de recessie klimmen, nemen de wederzijdse investeringsstromen zeker toe.
Gaat het dan om meer dan het ruilen van olie voor pralines?
LOEKOV: Het zou u verbazen in welke mate wij belangstelling hebben voor samenwerking op het vlak van ruimtevaarttechnologie, avionica, nano- en biotechnologie. We weten perfect over welke mogelijkheden België op die vlakken beschikt. Een goed voorbeeld is de vlucht van Frank De Winne aan boord van de Sojoez en het Internationaal Ruimtestation. Ik vind de samenwerking op cultureel vlak overigens niet minder belangrijk. Europalia Rusland in 2005 was een historische gebeurtenis. Een programma met 650 evenementen, van een optreden van het symfonische orkest van het Mariinskitheater uit Sint-Petersburg, over tentoonstellingen van Russische avant-garde tot een retrospectieve van Russische en sovjetfilms. Europalia heeft me ongelooflijk veel contacten opgeleverd. Ik ben de Belgische politieke en zakenwereld bij manier van spreken op het gevleugelde paard Pegasus binnengereden. Weet u overigens dat meer dan 700 studenten in België de Russische taal, cultuur en geschiedenis bestuderen? Met 150 studenten zijn er dat aan de Universiteit Gent alleen al meer dan in heel Nederland.
Wat heeft Rusland zelf gedaan om meer investeringen aan te trekken?
LOEKOV: De internationale zakenwereld heeft zeker de inspanningen geapprecieerd om het investeringsklimaat te verbeteren. De economische wetgeving is stabieler en er is werk gemaakt van de strijd tegen corruptie. Een voorbeeld. Het kostte Bekaert in 2008 maar drie maanden om alle vergunningen te krijgen voor de langlopende huur van een perceel dat op alle infrastructuur was aangesloten en om er een metaalkoordfabriek neer te zetten. In drie maanden – dat zou zelfs in West-Europa een krachttoer zijn.
Tegelijk deden wij hier in de ambassade al het mogelijke om het Belgische bedrijfsleven over de kansen in Rusland te informeren. We organiseerden daarvoor in vijf jaar tijd 16 seminaries, waaraan altijd tussen 30 en 90 bedrijven deelnamen. Ik herinner me vooral de Russische dag in Antwerpen in april vorig jaar, waar onder het voorzitterschap van minister-president Kris Peeters en mezelf 130 Vlaamse bedrijfsleiders bijeen waren. Het Belgische bedrijfsleven is de clichés over Rusland voorbij. Ondanks de crisis heeft geen enkele belangrijke Belgische in-vesteerder onze markt verlaten. De investeringsplannen van een paar bedrijven zijn door de crisis niet geschrapt, maar opgeschort.
West-Europa is wel bang dat het te afhankelijk wordt van Rusland op het vlak van energievoorziening.
LOEKOV: Wat is te afhankelijk? Duitsland betrekt een derde van zijn aardgas uit Rusland. Het heet daarom in het Westen dat Duitsland ‘kwetsbaar is en onder Russische druk staat’. De meeste landen in Centraal- en Oost-Europa en in het Balticum importeren tussen 60 en 100 procent van hun aardgas uit Rusland. Die landen voeren, voor zover mij bekend, geen pro-Russisch beleid. Het is eerder andersom. Ik zie ook geen poging om zich snel van de Russische ‘energiechantage’ te bevrijden. Ze zouden anders toch al een tijd gas hebben gekocht in Noorwegen, Nederland of het Midden-Oosten? België voert een derde van zijn aardolie uit Rusland in. Ik hoor daar niemand over klagen. Die hysterie over ‘chantage’ heeft niets te maken met hoe het er echt toegaat tussen Rusland en de Europese Unie. Waarom zou de verkoper zijn klant chanteren? Dat is toch de beste manier om hem af te schrikken? Wat we zien, is een poging van russofoben binnen en buiten Europa om Rusland en de Europese Unie uit elkaar te drijven. En dat maakt ons geen van beiden sterker.
Wie bedoelt u met die russofoben?
LOEKOV: Mensen die uit zijn op een confrontatie met mijn land. De wereld van 2009 is er één van wederzijdse afhankelijkheid. Er zijn er die 100 jaar terug willen in de tijd.
Maken Belgische bedrijven die met Rusland samenwerken zich geen zorgen?
LOEKOV: Een reus zoals Fluxys rekent op meer samenwerking met Gazprom als de Nord Streampijpleiding in gebruik wordt genomen. Andere bedrijven hebben belangstelling voor samenwerking met Lukoil. Ik sluit overigens de komst niet uit van andere Russische oliebedrijven op de brandstoffenmarkt in de Benelux.
Gespecialiseerde media schetsen een somber beeld van de Russische economie. Hoe zwaar wegen de gevolgen van de economische en financiële crisis in Moskou?
LOEKOV: De crisis gaf de economie een tik. De inkomsten van de overheid liepen in de eerste helft van het jaar met 30 procent terug. Maar er is ruimte voor verbetering en veel politieke wil. De Russische valutareserves zijn met 470 miljard dollar de op twee na grootste van de wereld. Rusland nam al in oktober vorig jaar de nodige crisismaatregelen. Het belangrijkste is dat de overheid zijn sociale verplichtingen tegenover de samenleving kan blijven nakomen. De pensioenen worden dit jaar met 45 procent opgetrokken. Het banksysteem blijft stabiel. Er is alsnog geen enkele grote Russische bank over de kop gegaan – geen Lehman Brothers in Moskou. De economie wordt fors gesteund met meer overheidsinvesteringen. Kredieten die door banken aan bedrijven worden verleend, krijgen een staatsgarantie. Tijdelijke banen moeten de werkloosheid verminderen. Dat lukt ook. De regering rekent op een heropleving van de economie eind volgend jaar, met een stevige groei in 2011.
De internationale positie van Rusland is het voorbije decennium versterkt. Er wordt weer meer naar het Kremlin geluisterd?
LOEKOV: Er is nu meer aandacht. Voor sommige kwesties is het jammer dat die aandacht er niet eerder was. Een jaar of twee geleden maakten vertegenwoordigers van de NAVO ons duidelijk dat ‘Rusland niet over een vetorecht beschikt over de besluitvorming in het bondgenootschap’. Dat was naar aanleiding van discussies over de plaatsing van Amerikaanse afweersystemen in Europa, de toe-treding van Oekraïne en Georgië tot de NAVO, en wapenleveringen aan het regime van Mikhaïl Saakasjvili in Georgië. Wij zeiden altijd dat er geen sprake was van inmenging in het besluitvormingsproces van de NAVO. De alliantie moet zelf voldoende vooruitziend zijn en rekening houden met de veiligheidsbelangen van het grootste land van de wereld, waarmee ze gemeenschappelijke grenzen heeft.
Barack Obama wil de relaties tussen de Verenigde Staten en Rusland ‘resetten’.
LOEKOV: De nieuwe Amerikaanse regering twijfelt zelf aan de doeltreffendheid van het geplande ‘raketschild’. Toen Jaap de Hoop Scheffer vorige maand afscheid nam als secretaris-generaal van de NAVO gaf hij zelf toe dat Oekraïne noch Georgië echt klaar is om lid te worden. Maar de ongeremde steun van NAVO-lidstaten aan het regime van Saakasjvili gaf de president van Georgië een illusie van almacht. Die lokte zijn agressie tegen Zuid-Ossetië uit. We hebben daar voldoende voor gewaarschuwd.
Barack Obama wil meer doen dan alleen luisteren. De gesprekken die hij in juli had met president Dimitri Medvedev dragen vruchten. We horen ook positieve klanken van de kant van de nieuwe secretaris-generaal van de NAVO, Anders Fogh Rasmus-sen. Maar niet iedereen heeft zijn les geleerd. NAVO-lidstaten blijven Georgië wapens sturen, zodat het land nu beter bewapend is dan in de zomer van vorig jaar.
Kunnen er al conclusies worden getrokken uit de oorlog van vorig jaar?
LOEKOV: Rusland en het Westen kijken nog altijd verschillend naar het drama dat zich vorig jaar in Zuid-Ossetië afspeelde. Maar naarmate er meer bekend wordt over de omstandigheden en de gevolgen van de invasie van het regime van Saakasjvili in Zuid-Ossetië, begrijpen onze westerse partners ook steeds beter waarom Rusland deed wat het heeft gedaan. Saakasjvili ontgoochelt ook steeds meer westerse politici. De zogenaamde Rozenrevolutie is uitgelopen op een autoritair regime met een onvoorspelbaar buitenlands beleid. Dat zeggen wij niet alleen. De invloedrijke krant International Herald Tribune riep de Amerikaanse regering op 6 augustus op om Tbilisi niet weer militair te versterken. Maar om geld uit te trekken voor de opbouw van de civiele maatschappij: de versterking van de persvrijheid, een onafhankelijk rechtssysteem, et cetera.
Het leek even of de Koude Oorlog weer terug was.
LOEKOV: We zijn van de Koude Oorlog weer overgestapt naar de logica van de dialoog. We hebben elkaar ook nodig. Denk maar aan het nucleaire programma van Iran, het militaire transitverkeer naar Af-ghanistan of de strijd tegen de illegale drugshandel in Afghanistan. Ik moet wijzen op de constructieve rol die de Europese Unie heeft gespeeld tijdens de crisis in de Kaukasus, en dan zeker het Franse voorzitterschap in de tweede helft van vorig jaar. Maar de normalisering van de betrekkingen gaat mij ondertussen nog niet ver genoeg. De relaties zouden zodanig moeten zijn dat schokken zoals die van vorig jaar op voorhand worden verhinderd. Wij stellen voor dat de NATO-Russia Council (NRC) van een praatplatform wordt uitgebouwd tot een centrum voor gemeenschappelijke besluitvorming.
Schrok u niet toen de Amerikaanse vicepresident Joe Biden vorige maand Georgië opnieuw de steun van zijn land toezei?
LOEKOV: Biden vergiste zich in ieder geval in zijn mening over de Russische economie en de ontwikkeling van de Russische maatschappij, die volgens hem tot mislukken is gedoemd. Het zou beter zijn als de vicepresident aandacht had voor de problemen in zijn eigen land.
Waarom is Rusland eigenlijk nog altijd zo fel gebeten op de president van Georgië?
LOEKOV: Wij vinden dat het Westen veel te mild is voor Saakasjvili. Door het optreden van het Georgische leger zijn vorig jaar honderden doden en duizenden gewonden gevallen. Zowel aan de kant van de Russische vredesmacht als onder de Ossetische bevolking. Het Russische Openbaar Ministerie kan onomstotelijk bewijzen dat mensen onder pantserwagens werden verpletterd, verbrand in hun huizen, gebombardeerd in schuilkelders. Gewonde leden van de Russische vredesmacht werden genadeloos gemarteld. Het Internationaal Strafhof heeft 3000 klachten tegen de Georgische regering in behandeling. Is zo’n Saakasjvili dan nog een beschaafd politicus? Volgens ons is hij gewoon een oorlogsmisdadiger.
Zuid-Ossetië en Abchazië noemen zich nu onafhankelijk. Maar hebben ze ook een toekomst?
LOEKOV: Ja, omdat Rusland hun onafhankelijkheid erkent en hun veiligheid garandeert. Ook door de aanwezigheid van Russische troepen op hun grondgebied. Rusland heeft twee kleine Europese volkeren gered van de volledige vernietiging of van het leven in ballingschap. Er zijn nog maar 60.000 Zuid-Osseten over en goed een half miljoen Abchaziërs. Er kan maar vrede komen in de regio als Georgië en de nieuwe Kaukasische republieken elkaar wederzijds erkennen en als er zich onderlinge relaties ontwikkelen. Rusland probeert daartoe bij te dragen, zoals het Zuid-Ossetië en Abchazië ook helpt om te herstellen van de wonden van de oorlog. Voor de ontwikkeling van Zuid-Ossetië alleen werd 250 miljoen euro uitgetrokken. Op 1 september gaan de scholen open. Huizen worden hersteld en heropgebouwd. In de hoofdstad Tsinvali alleen is nagenoeg 70 procent van alle woonhuizen verwoest.
De moord op mensenrechtenactiviste Natalia Estemirova bracht Tsjetsjenië weer in het nieuws. Dat blijft toch de achilleshiel van Rusland?
LOEKOV: Die moord was afschuwelijk en schandelijk. Ze zal zowel door de federale als door de Tsjetsjeense autoriteiten zorgvuldig worden onderzocht, de daders zullen worden gearresteerd en streng gestraft.
Veel vingers wijzen naar de Tsjetsjeense president Ramzan Kadyrov. Zo’n bondgenoot doet het imago van uw land geen goed?
LOEKOV: Ramzan Kadyrov is de wettelijk verkozen president van Tsjetsjenië. Onder zijn leiderschap boekte Tsjetsjenië vooruitgang op sociaaleconomisch vlak, in de strijd tegen de misdaad en het terrorisme. De hoofdstad Grozny is vandaag een van de mooiste steden van de noordelijke Kaukasus. Universiteiten, scholen en ziekenhuizen zijn gerenoveerd. Zijn politieke tegenstanders en die van Rusland blijven proberen om hem een negatief imago op te kleven. Dat zijn ook de mensen die opkwamen voor activisten zoals Aslan Maschadov en Dzjochar Doedajev, die Tsjetsjenië in bloed lieten verdrinken en die verantwoordelijk zijn voor de invasie van moslimfundamentalisten in Dagestan. Volk van het slag waarmee de westerse alliantie in Afghanistan te maken heeft. Is het dat wat de critici van Kadyrov opnieuw willen? Ik zeg u: die tijd is voorbij.
DOOR HUBERT VAN HUMBEECK
‘Het Belgische bedrijfsleven is de clichés over Rusland voorbij.’
