Verwacht wordt dat de Russische president Dimitri Medvedev nog voor de start van de klimaatconferentie in Kopenhagen een nieuwe Russische klimaatdoctrine zal ondertekenen. Volgens milieuexperte Julia Dobroljubova is het symbolische belang daarvan enorm. Maar tegelijk moet er nog ontzettend veel gebeuren in een land waar de gevolgen van de opwarming nu al voel- en zichtbaar zijn.

Op 23 oktober 2004 ratificeerde Rusland het verdrag van Kyoto. Die Russische handtekening was cruciaal omdat het verdrag pas in werking zou treden na de ratificatie door 55 landen die samen goed zijn voor minimaal 55 procent van de wereldwijde CO2-uitstoot. Rusland maakte dat plaatje compleet en zorgde er zo voor dat Kyoto geen dode letter bleef.

Ondanks die historische rol lijken de Russen nauwelijks wakker te liggen van de opwarming van de aarde. Begin 2009 nog kwam de officiële houding van de Russische overheid neer op een simpele ontkenning van de klimaatproblematiek. Tot de regering begin mei, totaal onverwacht, uitpakte met een Russisch klimaatplan, een soort doctrine waarin de overheid de lijnen uitzet van de omgang met de opwarming van de aarde. Internationaal werd het rapport op applaus onthaald, maar critici plaatsten meteen ook een belangrijke kanttekening. Het document focust immers vooral op de vraag hoe Rusland zich kan wapenen tegen de gevolgen van de opwarming van de aarde. Over de strijd tegen die opwarming zelf wordt nauwelijks gesproken. Klimaatexperte Julia Dobroljubova deelt die kritiek, maar nuanceert ook.

Julia Dobroljubova: Tot voor kort was er van een klimaatbeleid geen sprake. Het onderwerp werd volledig ondergeschikt gemaakt aan thema’s zoals nationale veiligheid en economische groei. Onder druk van de economische crisis is de aandacht voor energie-efficiëntie gegroeid. De president kondigde aan dat energie-efficiëntie de komende jaren een topprioriteit wordt, en het klimaatplan koppelt voor het eerst energie-efficiëntie aan de opwarmingsproblematiek. Jammer genoeg blijft het vooralsnog bij een verklaring. In het plan staan weinig concrete voorstellen of acties. Toch is het document, als aankondiging dat Rusland het fenomeen klimaatopwarming onderkent, heel belangrijk.

Is er sinds de aankondiging in mei veel gebeurd?

Dobroljubova: Sinds de regering het ondertekend heeft, is het lichtjes aangepast. Momenteel ligt het geamendeerde voorstel op het bureau van president Medvedev. We verwachten zijn handtekening nog vóór de gesprekken in Kopenhagen op 7 december van start gaan. In afwachting daarvan heeft hij wel al aangekondigd dat er duidelijke doelstellingen zullen komen die we binnen vaste tijdsintervallen moeten halen.

Zoals?

Dobroljubova: Het terugdringen van de uitstoot van broeikasgassen met 10 tot 15 procent is er een van. Het is een kleine stap in de goede richting, maar vanzelfsprekend mag het verhaal daar niet stoppen. Nu de federale overheid overtuigd is, komt het erop aan het probleem ook bekend te maken bij de verschillende regio’s. Die zijn zich nauwelijks bewust van de opwarming van de aarde. Wat ook niet echt helpt, is dat federaal de bevoegdheid over het klimaatsprobleem verspreid zit over negen departementen, met een totaal gebrek aan coördinatie tot gevolg.

We hebben wel het Roshydromet. Dat is een gerespecteerd wetenschappelijk orgaan waar veel kennis over klimaatverandering en andere milieuproblemen zit. Maar het Roshydromet is in de eerste plaats een wetenschappelijk centrum dat zich bezighoudt met het monitoren van klimaatwijzigingen. Het koppelt het probleem niet aan de economische ontwikkeling en het energievraagstuk.

Op wetenschappelijk vlak staat Rusland ver, maar een belangrijk probleem is dat weinig Russen Engels spreken – en dat geldt helaas ook voor wetenschappers en regeringsmedewerkers -, zodat de informatie lang niet altijd in het Engels beschikbaar is. Dat isoleert ons van de rest van de wereld.

Dat de Russische klimaatdoctrine er komt aan de vooravond van Kopenhagen zal wel geen toeval zijn. Is het een poging om Rusland uit dat isolement te halen?

Dobroljubova: Toeval is het zeker niet. Het is in de eerste plaats een manier om te zeggen dat Rusland een actieve rol wil spelen in het mondiale debat over het klimaat, en het probleem ernstig neemt.

Wat mogen we in Kopenhagen van Rusland verwachten?

Dobroljubova: Rusland zal niet proberen om het debat naar zich toe te trekken. Dat er nu aandacht is voor het probleem, wil nog niet zeggen dat de Russische overheid zichzelf graag ambitieuze doelen oplegt. Net zoals vele andere landen zal Rusland proberen de mainstream te volgen. Constructief meewerken, niet trachten te blokkeren, maar ook niet vooroplopen. Onze delegatie zit gewrongen tussen het besef dat er dringend ingegrepen moet worden en het besef dat Rusland nog steeds een economie in volle overgang is. We hebben meer energiebronnen nodig voor onze economische ontwikkeling. Veel westerse landen hebben hun piek in de uitstoot van broeikasgassen al achter zich liggen en stoten vandaag beduidend minder CO2 uit. Rusland zit nog niet aan die piek. Wel is dat toppunt dichter bij dan vaak wordt aangenomen. We kunnen beter doen dan een daling van de uitstoot van broeikasgassen met 10 of 15 procent. 10 tot 15 procent is hetzelfde als laaghangend fruit plukken. Dat is te gemakkelijk en het hoeft niet te volstaan.

Is een sterkere reductie van de CO2-uitstoot vlot haalbaar?

Dobroljubova: Europa staat een stuk verder op het vlak van energie-efficiëntie. Dat is de weg die ook Rusland moet volgen. U moet weten dat een daling met 15 procent in de praktijk neerkomt op een stijging met 15 procent. We zitten nu immers 30 procent onder het niveau van 1990, dat als ijkpunt wordt gebruikt. Volgens onze wetenschappers kunnen we makkelijk 20 procent halen zonder negatieve gevolgen voor de economie. Dat betekent dat we tot 2020 nog altijd 10 procent meer mogen uitstoten dan vandaag. Met meer aandacht voor hernieuwbare energie en energie-efficiëntie is dat doel perfect haalbaar.

In België denken we bij Rusland en Kyoto aan schone lucht kopen. Houdt Rusland het denkspoor van het verhandelen van CO2-uitstootrechten open?

Dobroljubova: Rusland zal daar deze keer niet zwaar op inzetten. De mondiale crisis heeft aangetoond hoe volatiel de waarde van die verhandelde uitstootrechten is. Het is een groot risico. Veel zal afhangen van hoe ambitieus de doelen zijn die in Kopenhagen worden geformuleerd.

Hoever staat Rusland op het vlak van groene energie?

Dobroljubova: De president wil een topprioriteit maken van energie-efficiëntie. De stap naar groene energie is dan snel gezet. Er zal dus geïnvesteerd worden in maatregelen om energie te besparen, maar ook in groene energie. De mogelijkheden daarvoor zijn vooral op het vlak van windenergie gigantisch. Zeker in afgelegen gebieden waar het economisch minder rendabel is om leidingen voor gas of olie aan te leggen.

Hoeveel Russische energie is momenteel groen?

Dobroljubova: Minder dan 1 procent. Tenzij je natuurlijk de waterkrachtcentrales meerekent. Die zijn goed voor 30 procent en ze zijn ‘neutraal’ qua CO2-uitstoot. Dat geldt trouwens ook voor kernenergie. Kernenergie is niet milieuneutraal, maar wanneer je onze uitstootportfolio bekijkt, dan zie je wel dat de intensiteit van CO2-uitstoot niet zo hoog is als bijvoorbeeld in Oekraïne, waar veel minder waterkrachtcentrales en kerncentrales zijn.

U bent in België in het kader van de Vredesweek. Wat is de relatie tussen klimaatwijziging en oorlog?

Dobroljubova: De effecten van de klimaatopwarming zijn verregaand en zorgen in Rusland, maar ook op andere plaatsen, nu al voor problemen. Soms zijn die zeer lokaal, maar steeds vaker overstijgen ze het lokale niveau. Vooral klimaatmigratie genereert spanningen. In Rusland zien we bijvoorbeeld veel Chinezen die migreren omdat ze in hun eigen dorpen hun klassieke levenswijze niet kunnen volhouden. In meer zuidelijke delen van Rusland ontstaan er problemen met de teelt van gewassen. Sommige vormen van landbouw zijn er onmogelijk geworden, zodat mensen naar de steden afzakken. Er is ook een duidelijke migratie van noord naar zuid. Het klimaat in het noorden wordt minder standvastig, wat onzekerheid veroorzaakt bij de landbouwers. In sommige delen van Centraal Azië ontstaan er ook problemen met watertekorten door het wegsmelten van gletsjers en een dalende vruchtbaarheid van de omliggende landbouwgronden.

Analisten waarschuwen voor oplopende spanningen tussen Rusland en Europa als gevolg van de klimaatopwarming.

Dobroljubova: Het grootste probleem zit vandaag bij het verzekeren van de energievoorraden. Rusland draait nog steeds in belangrijke mate op de export van gas. Europa voert een beleid dat er net op gericht is onafhankelijk te worden van dat Russische gas. Rusland zal dus elders moeten verkopen, en dat creëert spanningen.

Twee jaar geleden onthaalde toenmalig president Vladimir Poetin wetenschappers die de Russische vlag op de Noordpool plantten als helden. Dat deed in het Westen de wenkbrauwen fronsen.

Dobroljubova: De strijd om de energievoorraden op de Noordpool is reëel. Het is niet volledig duidelijk van wie de Noordpool nu eigenlijk is. Maar er is meer dan dat. Het smelten van de noordelijke ijskap opent ook mogelijkheden voor het ontwikkelen van een nieuwe zeeroute van Europa naar Azië via de noordelijke kant. De economische implicaties daarvan zijn zeer groot.

Een belangrijk deel van Rusland ligt in polair gebied, waar volgens wetenschappers de gevolgen van de klimaatopwarming het hardst voelbaar zijn.

Dobroljubova: Polaire streken warmen inderdaad sneller op dan andere re- gio’s. Een deel van de mensen die daar wonen, denkt dat het beter zal gaan omdat het zachter weer wordt. Nochtans worden ze nu al geconfronteerd met de soms verregaande gevolgen van de opwarming. De permafrost die een groot deel van Rusland bedekt, smelt door de opwarming langzaam weg. Dat heeft enorme gevolgen voor de lokale infrastructuur. De bodem wordt onstabiel en er komen barsten in gebouwen. Pijpleidingen die uit Siberië komen, raken stuk en ook treinsporen en wegen barsten en verzakken. Dat is geen science- fiction, dat gebéúrt vandaag. Wetenschappelijke studies geven aan dat meer dan de helft van het permafrostgedeelte van Rusland bedreigd wordt door de opwarming van de aarde. Vooral in de grensgebieden tussen permafrost en non-permafrost zijn de problemen groot. U moet weten dat Rusland, in tegenstelling tot andere landen in permafrostgebied, belangrijke infrastructuren heeft: steden met meer dan 500.000 inwoners, belangrijke fabrieken en zelfs kerncentrales. Dat is een zeer ernstig probleem dat miljoenen mensen aanbelangt.

Wanneer de zeespiegel de komende decennia met 10 tot 20 centimeter stijgt, loopt de helft van Sint-Petersburg onder water. In andere gebieden zouden belangrijke ondergrondse energievoorraden in het gedrang kunnen komen.

Dobroljubova: In regio’s zoals de streek rond Kaliningrad, dat deels onder het zeeniveau ligt, zijn de problemen nu al zichtbaar. De bodem is er sowieso erg vochtig. Door de klimaatverandering veranderen de landbouwgronden langzaam in moerasgebied. Gelukkig worden die problemen intussen onderkend en aan de opwarming van de aarde toegeschreven.

De overheid mag dan al wakker liggen van de klimaatproblematiek, is ook de Russische bevolking bezig met ons op hol slaande klimaat?

Dobroljubova: Russen hebben andere zorgen. Milieuproblemen staan niet boven aan hun agenda en lokale milieuproblemen zijn voor hen vaak belangrijker dan de klimaatopwarming. Die beschouwen ze als een wereldwijd probleem waaraan ze weinig kunnen doen. Maar toch neemt de gevoeligheid toe. Mensen zien ook dat het weer steeds moeilijker te voorspellen en steeds heftiger wordt. Het besef groeit dus, maar in een reusachtig land als Rusland met grote verschillen tussen steden en platteland, heeft zoiets zijn tijd nodig.

DOOR TOM COCHEZ

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content