Uitgever Julien Weverbergh heeft niet alleen echtelijke banden met Roemenië, jarenlang was hij er ook actief als politiek commentator voor Vrij Nederland. Voor Knack volgde hij de presidentsverkiezingen – ‘de meest chaotische en virulente campagne van de laatste twintig jaar’.
Op 10 november lees ik in de Roemeense kwaliteitskrant Romania Libere: ‘Twintig jaar na de val van de Berlijnse Muur blijkt in Oost-Europa de nostalgie naar het communistische verleden toe te nemen. In Roemenië is het aantal mensen dat meent dat communistische ideeën goed zijn de laatste drie jaar met 10 procent gestegen. Vooral zij die het communisme niet aan den lijve hebben ondervonden, denken dat het voor 1989 beter was.’ Is het collectieve geheugen dan zo kort? Zo selectief? Is er in die twintig voorbije jaren in dat land dan niets ten goede veranderd?
Een wandeling door Boekarest brengt me naar de begraafplaats Ghencea, op zoek naar de stoffelijke resten van de Ceausescu’s. De graven van dictator Nicolae en zijn vrouw Elena zijn modest, maar zoon Nicu, gestorven in 1995, rust onder een respectabel arduinen monument. Bij het graf van Nicolae is er enig heen-en-weergeloop, maar voor Elena, die een honderdtal meter verderop in de grond is gestopt, blijkt geen interesse te bestaan. Nicolaes graf is omzoomd door een laag smeedijzeren hek, met een stenen kruis waarboven een rode Sovjetster. Over de hele breedte van de dwarsbalk staat ‘Ceausescu Nicolae’ te lezen, en vlak daaronder ‘1918-1989’. Aan de voet van de paal werd een tekst uitgehakt: ‘ ridicat de partidul muncitoresc roman‘ (‘Opgericht door de Roemeense Arbeiderspartij’). Het graf is goed onderhouden. Geharkte aarde. Verse bloemen. Een oude vrouw komt zowaar een kaars aansteken. Ze mompelt: ‘De smeerlappen hebben hem vermoord.’ Nauwelijks heeft ze de plek verlaten of ook twee forse mannen van middelbare leeftijd komen aanzetten met een kaars. Een derde, gedistingeerde heer komt nader. Hij spreekt me ongevraagd aan. ‘Hij was nooit naar school geweest, maar hij was heel clever’, beweert hij over Ceausescu. Maar daar blijkt een van de kaarsenbranders het niet mee eens te zijn. ‘Dat is niet waar, Ceausescu heeft wél gestudeerd. Hij was een uitzonderlijk goede student aan de militaire Frunzeacademie in Moskou.’ Drentelman wil wat inbrengen, maar kaarsman dreigt ermee ik-weet-niet-wie met zijn gsm op te bellen als getuige. Hij betrekt mij bij het gesprek en wijst naar het graf: ‘Daar ligt de beste president begraven die wij ooit hebben gehad.’ Ik suggereer schuchter de drie befaamde f’s: ‘ foama, frig, frica‘ (honger, kou en angst) die het dictatoriale tijdperk kenmerkten, maar kaarsman repliceert prompt dat het nieuwe bewind daar weinig verandering in heeft gebracht. ‘Onder Ceausescu had iedereen werk en een woning, we hadden een behoorlijk salaris, konden moeiteloos een appartement en een auto kopen, en onze kinderen konden gratis naar de universiteit en met vakantie naar zee.’ Hij rinkelt met zijn sleutelbos. ‘Ik moet me haasten,’ zegt hij, ‘ik moet nog gaan stemmen.’ Op wie, wil ik voorzichtig weten. Terwijl hij wegloopt aarzelt hij even, maar dan roept hij me toch toe: ‘Op Geoana, natuurlijk.’
Want vandaag, zondag 22 november, krijgt de eerste ronde van de presidentsverkiezingen haar beslag. Traian Basescu heeft er vijf jaar op zitten. De exitpoll laat er na het sluiten van de bureaus om 21.00 uur geen twijfel over bestaan: Traian Basescu, de aftredende president (32,8 procent van de stemmen) en Mircea Geoana (31,2 procent) gaan nek aan nek naar de tweede ronde op 6 december. De liberaal Crin Antonescu (22,3 procent) valt af.
In een interview met de krant Le Figaro verklaarde de in de Verenigde Staten wonende Roemeense schrijver Norman Manea onlangs: ‘Vandaag is Roemenië een kafkaiaanse democratie waar retoriek, demagogie en vulgair populisme met elkaar verstrengeld zijn.’ Zijn vaderland kan moeilijk treffender beschreven worden. De meest chaotische en virulente verkiezingscampagne van de laatste twintig jaar had plaats in volle politieke crisis die, ook tot wanhoop van het Internationaal Monetair Fonds, al sinds september aansleept. Ondanks de onzekere politieke situatie, het uitblijven van de beloofde saneringen en het voorbijgaan aan de corruptie, is het IMF midden november toch over de brug gekomen met de derde schijf van de afgesproken lening van 19,96 miljard euro. President Basescu kon zijn landgenoten vlak voor de veldslag geruststellen: met 1,5 miljard euro op de bank kon de uitbetaling van pensioenen en salarissen tot het einde van het jaar gewaarborgd worden. Want zo erg is het met dit zieke land gesteld: het leeft met opgeheven hand. De crisis heeft nergens in Europa zo hard toegeslagen. En de toekomst ziet er niet rooskleurig uit. Volgens het Duitse Ilfo-instituut, dat een duizendtal experts uit 88 landen raadpleegde, zal de vrije val van de Roemeense economie zich de volgende zes maanden onverdroten voortzetten. De schuldenberg, die nu 33,4 miljard euro bedraagt, zwelt snel aan, de consumptie daalt spectaculair als gevolg van de afnemende koopkracht, en volgens een recent rapport van CMA Datavision staat Roemenië opnieuw mee vooraan in de rij van de riskantste landen voor investeerders.
Over al die narigheid was tijdens de campagne op televisie nauwelijks iets te horen – en tv domineert in deze alles. Door de teruglopende verkoop van kranten hebben de gedrukte media veel minder invloed op het stemgedrag dan vijf jaar geleden. Hier staat challenger Geoana bijzonder sterk: de officiële TVR-zenders zijn nauw verbonden met de baronnen van zijn PDS-partij, terwijl de grootste en meest bekeken nieuwszender, Reality TV, eigendom is van de in de late jaren van vorige eeuw bij een investeringsschandaal betrokken Sorin Vantu, die Basescu haat als de pest. Honderden uren primetime werden besteed aan wissewasjes en schandalen. Op 20 november werd het enige debat tussen de belangrijkste drie kandidaten uitgezonden. Wat bleek? Geen informatie, geen analyse van de partijprogramma’s. ‘Roemenië moderniseren en de crisis bestrijden’, dat zegden de drie kandidaten eenstemmig toe. Maar niemand die beloofde de ingekankerde corruptie te zullen aanpakken.
Basescu, de anticommunist
Van de dertien oorspronkelijke kandidaten bleven er voor de tweede ronde van 6 december dus twee over: aftredend president Traian Basescu, en zijn uitdager Mircea Geoana. Twee mannen met een heel eigen profiel.
Traian Basescu, geboren in 1951, had een relatief makkelijke jeugd, hoewel orde en tucht aan de orde waren met een strenge vader, luitenant bij een tankregiment. Hij studeerde in 1975 af aan de Zeevaartschool, en bracht het in 1981 tot kapitein op zeeschepen met grote tonnenmaat. Zes jaar later werd hij in Antwerpen hoofd van de Roemeense scheepvaartmaatschappij Navrom. Vanaf 1989 bekleedde hij in de transportsector verschillende hoge administratieve bestuursfuncties, wat hem in 1992 naar het parlement voerde. Tussen 1996 en 2000 was hij minister van Transport, waarna vier jaar volgden als populaire burgemeester van Boekarest. De hoofdstad was zijn uitvalsbasis tot het presidentschap vanaf 2004.
Twintig jaar geleden, bij het einde van het oude regime in 1989, was Traian Basescu een van de rijkste, zo niet de rijkste man van het land. Hij reed rond in een Mercedes, was eigenaar van een vierkamerflat in Boekarest en had meer dan 1 miljoen toenmalige lei op de bank staan – meer dan Elena Ceausescu. Een maandloon van 2000 lei was in die dagen meer dan behoorlijk. Vandaag is hij nog in redelijk goeden doen. Hij is voorzitter van de Partidul Democrat Liberal (PDL), een partij die inhoudelijk dicht bij CD&V aanleunt.
Hoewel het CNSAS, het nationale bureau dat het archief van de Securitate onder zijn hoede heeft, hem vrijpleitte als vermeende medewerker van de voormalige geheime dienst, staat hij wel degelijk als colaborator van de sinistere instelling geboekstaafd. Carrière maken bij de marine lag nu eenmaal niet voor de hand als je niet rapporteerde aan de Securitate wie wat uitspookte aan boord. Toch valt er niet te twijfelen aan Basescu’s afkeer en veroordeling van het communistische verleden. Op 18 december 2006 sprak hij zich daar in het parlement, zware intimidaties trotserend, duidelijk over uit. Wat hij tijdens het vernoemde tv-debat onverbloemd herhaalde.
Voorbeelden van de schandalen die op tv breed werden uitgesmeerd zal ik u besparen. Wel het laatste, dat in de aanloop naar de tweede ronde het nieuws beheerste. Een week voor de beslissende verkiezingsdag van 6 december zond een van de aan Geoana verknochte zenders een 19 seconden durend filmpje uit waaruit zou moeten blijken dat Basescu tijdens een meeting in 2004 een kind een klap zou hebben gegeven. Het debat over het geval scheurde de publieke opinie in twee kampen. Wie beeld na beeld het document afspeelt, ontkomt niet aan de indruk dat het om elektronisch gemanipuleerde beelden gaat – wat op 3 december door het Institutul National de Expertize Criminalistice bevestigd werd. Desondanks bleven die 19 seconden de huiskamers binnenstromen. Het feit dat het antikamp de verantwoordelijkheid voor de economische wereldcrisis bij Basescu legt (!) verbleekt hierbij. Het is illustratief voor het niveau waarop de verkiezingen zich afspeelden.
De balans van vijf jaar Basescu is echter in al zijn relativiteit positief. Hij wist na hevige tegenstand de eerste ronde van de presidentsverkiezing te binden aan een referendum over een grondige modernisering van het parlement (de afschaffing van de Senaat en de inkrimping van de Kamer van 417 naar 300 leden; de voorstellen werden met 88 procent van de stemmen goedgekeurd). Onder zijn beleid nam – tot de crisis toesloeg – de economische ontwikkeling een hoge vlucht, en werden de archieven van de Securitate eindelijk geopend. De politieke en economische gezaghebbers hadden tot dan alles in het werk gesteld om dat potje gedekt te houden.
Geoana, het Russenvriendje
De door de PSD naar voren geschoven kandidaat voor het presidentschap, Mircea Geoana (1958), heeft als kind en jongeman weinig hinder ondervonden van ‘honger, kou en angst’. Zijn vader was een door Ceausescu gewaardeerde generaal van de Securitate. De jonge Mircea groeide op in het meest afgesloten en beschermde milieu van de communistische dignitarissen. De pro-Geoana’s willen dat graag vergeten en onderstrepen nadrukkelijk dat zijn schoonzus tijdens de revolutionaire dagen op de barricaden stond.
Alle analisten zijn er vandaag van overtuigd dat de volksrevolte van 22 december 1989 gestolen is door een groep apparatsjiks rond Ion Iliescu die, terwijl de kogels nog rondvlogen, zich op de nationale televisie triomfantelijk liet fêteren als de held die de tiran ten val had gebracht. Dat moment heeft hem geen windeieren gelegd, want Iliescu zou tot tweemaal toe tot president van het democratische Roemenië verkozen worden. Nicolae en Elena Ceausescu en hun camarilla werden opgeruimd, maar de totalitaire besturingsorganen bleven in dezelfde handen – zij het overgoten met een scheut democratie. De stinkend rijke oligarchen, die vandaag een derde van Roemenië in hun bezit hebben, zijn uit hun milieu opgestaan. Zij zijn de ware heersers, de grootmeesters en verantwoordelijken voor de Roemeense macrocorruptie.
Na een drietal naamsveranderingen en fusies werd Iliescu’s oorspronkelijke groepering in 2001 tot Sociaal Democratische Partij herdoopt, met sinds 2005 Mircea Geoana als voorzitter. Geoana, die in 1983 afstudeerde aan het Politechnisch Instituut, laat zich graag fotograferen met de nog steeds niet weg te cijferen Iliescu.
In 1990 werd Geoana door Iliescu als een van de alte Kameraten opgevangen, waarna hij een schitterende carrière doorliep als diplomaat. Van 1996 tot 2000 was hij in Washington de jongste ambassadeur ooit gezien in de VS. Het zal geen mens verbazen dat hij onder Iliescu’s tweede ambtsperiode minister van Buitenlandse Zaken mocht worden. Trouwens: een van de troeven die Geoana tijdens de voorbije presidentscampagne om de haverklap op tafel legde, is dat hij met alle grote heersers der aarde keuvelend aan tafel heeft gezeten.
Sinds 2000 was de diplomaat ook actief in de grootste partij in Roemenië, de felrode PSD. De partij heeft enige raakvlakken met de socialistische partijen in Europa, zij het dat de Roemeense versie pleit voor een grotere staatsinmenging in de economie en het maatschappelijke bestel.
Tussen de twee finale stemrondes in kwam nóg een schandaal naar boven. Het werd gelanceerd door Crin Antonescu, de derde belangrijke presidentskandidaat, die ten langen leste afviel. De voorzitter van de Partidul National Liberal (PNL) onthulde dat Geoana in april 2009 in het geheim en incognito naar Moskou reisde om er met naaste raadgevers van de Russische president Dimitri Medvedev gesprekken te voeren. Als Senaatsvoorzitter had hij vooraf noch achteraf de regering of president Basescu op de hoogte gebracht van zijn Moskoutrip. Het feit dat in een cruciale periode van de Roemeense geschiedenis een van de belangrijkste politici in het geheim gesprekken gaat voeren met de aartsvijand van Roemenië, heeft Geoana’s kandidatuur geschaad. Vooral omdat de verhouding Rusland-Roemenië tot genoegen van de bevolking sinds het aantreden van de prowesterse Basescu op een laag pitje staat.
Monsterverbond
Twee dagen na de eerste ronde ontplofte er een bom in de Roemeense politiek: Crin Antonescu verscheen hand in hand met rode Geoana. De PNL en de PSD hadden namelijk een monsterverbond gesloten. Hun geplande meeting in de symbolische revolutiestad Timisoara op dinsdag 1 december mondde uit in een ware veldslag. Duizenden vooral jonge betogers stroomden samen op de Operaplaats, waar op 16 december 1989 de revolutie was begonnen, en schreeuwden: ‘Weg met het communisme!’, ‘Weg met de leugenaars!’ Geoana en Antonescu moesten door de ordediensten ontzet worden, terwijl gepoogd werd de manifestanten met traangas van het plein te verjagen. Intussen werden PSD-sympathisanten uit aanpalende dorpen opgetrommeld om met stokken gewapend naar het plein te trekken. Het protest sloeg dezelfde avond nog over naar Brasov, Cluj, Boekarest en Tirgoviste.
Het verbond heeft niet gewerkt. Nét niet. Op zondag 6 december won de aftredende centrumrechtse president Traian Basescu de presidentsverkiezingen. Dat bleek vorige maandag uit de officiële resultaten, nadat 99,95 procent van de uitgebrachte stemmen waren geteld, zo maakte het centrale stembureau bekend. Basescu kreeg 50,33 procent van de stemmen achter zijn naam, Mircea Geoana op 49,66 procent. Een verrassende wending, want drie van de vier exitpolls hadden op zondagavond Geoana als winnaar uitgeroepen met een voorsprong tot drie procentpunten. De Sociaal Democratische Partij betwist het resultaat van de stembusgang en spreekt van ‘grootschalige fraude’.
DOOR JULIEN WEVERBERGH IN BOEKAREST
Tegenstanders legden de verantwoordelijkheid voor de economische wereldcrisis bij…aftredend president Basescu.
