De recente ontsnappingen van gedetineerden wijzen andermaal op problemen met de strafuitvoering en de gevangeniscapaciteit. Plannen om daar iets aan te doen, zijn er genoeg. Nu het geld nog.
Minister van Justitie Stefaan De Clerck (CD&V) heeft het niet onder de markt. Als vorig weekend twee gedetineerden niet waren geklist aan de gevangenispoort van Bergen, was het recordjaar 2006 verbeterd. Toen ontsnapten 40 gevangenen, onder wie 28 ineens in Dendermonde. In 2009 staat de teller al op 39, waarvan 12 in twee zomerweken. In Brugge kwam er een helikopter bij te pas. In Merksplas volstond een ladder, en de moeder van een van de gedetineerden hielp ook een handje. En – de kers op de taart – in het gerechtsgebouw van Brussel kregen drie zware misdadigers bijstand van gemaskerde handlangers om hun biezen te pakken.
Vooral na die laatste ontsnapping werd de zwartepiet doorgeschoven. De Clerck gaf de Regie der Gebouwen en ook Monumenten en Landschappen een veeg uit de pan, omdat ze dwarsliggen bij de beveiliging van het Brusselse justitiepaleis. De minister wees ook op de veel te lage risicoanalyse die de politie had gemaakt voordat de gedetineerden voor de correctionele rechtbank werden voorgeleid. Ze moesten er zich verantwoorden voor een homejacking in 2007. Zoals kon worden verwacht, kreeg De Clerck lik op stuk van de bekritiseerde diensten. Intussen is het stof rond deze ontsnapping enigszins gaan liggen en werden er maatregelen beloofd. De Clerck heeft in de komende drie jaar 10 miljoen euro voor een veiliger inrichting van het Brusselse gerechtsgebouw (wellicht komt er een volledig afgesloten ruimte voor strafzaken). Er is een nieuwe rondzendbrief in de maak voor de begeleiding van gevangenen, en de politie en de gerechtelijke diensten zullen hun gegevens beter op elkaar afstemmen. Tussen haakjes: dat laatste werd al in 2003 voorgesteld door het Comité P, dat de politiediensten controleert.
Van de twaalf gedetineerden die recent ontsnapten, waren er vorig weekend acht weer opgepakt. Voor zover die arrestatie in ons land gebeurde, krijgen ook zij te maken met prioriteiten die sinds 2003 in regeerakkoorden zijn opgenomen: een geloofwaardige strafuitvoering, met daaraan gekoppeld een modernisering en uitbreiding van de gevangeniscapaciteit. Daarbij wordt minister De Clerck geconfronteerd met de uitlopers van zijn beleid tijdens een vorige periode (1995-1998) op justitie. In juni 1996 stelde hij in een ‘Oriëntatienota strafbeleid en gevangenisbeleid’ vragen bij de bouw van nieuwe gevangenissen als beste oplossing, en maakte hij een opening naar alternatieve straffen. Sindsdien is mondjesmaat geïnvesteerd in die alternatieve straffen, en is de overbevolking van sterk verouderde gevangenissen een structureel probleem geworden (met ongeveer 10.000 gedetineerden voor goed 8500 cellen in 32 gevangenissen. 20 daarvan dateren van de negentiende eeuw). Om die overbevolking weg te werken hebben opeenvolgende ministers van Justitie plannen voorgesteld, maar de uitvoering door de Regie der Gebouwen is een bijzonder mager beestje.
KWADE TROUW
Onder de regering-Verhofstadt sleutelde toenmalig minister van Justitie Laurette Onkelinx (PS) aan de voorlopige hechtenis, maar nog altijd is 40 procent van de gedetineerden opgesloten in afwachting van zijn berechting. Ook met het elektronisch toezicht en met de opvolging van de uitvoering van alternatieve werkstraffen wou het maar niet opschieten. Stappen om buitenlandse gedetineerden (44 procent van de gevangenisbevolking) in eigen land hun straf te laten uitzitten, leidden sindsdien in welgeteld 21 gevallen tot een concreet resultaat. En voor een uitbreiding van de gevangeniscapaciteit legde Onkelinx pas na de beruchte groepsontsnapping in Dendermonde een noodplan op tafel voor vier nieuwe instellingen. Ze liet zelfs een budget van 45 miljoen euro per jaar vastleggen bij de Regie der Gebouwen. Zonder resultaat.
Na Onkelinx maakte Jo Vandeurzen (CD&V) van haar noodplan een masterplan. Dat was klaar net voor het ontslag van Vandeurzen in december 2008. Vandaag is het een opdracht voor De Clerck. Op kortere termijn voorziet het masterplan in de renovatie van 260 ongebruikte cellen en in de uitbreiding van bestaande gevangenissen met 380 cellen. Het meest opvallend is de bouw van zeven nieuwe instellingen (1850 extra plaatsen) tegen 2012, en van nog eens vier nieuwe inrichtingen tegen 2016 om de totaal verouderde gevangenissen in Merksplas, Antwerpen, Marche-en-Famenne en Brussel (in totaal 2240 plaatsen) te vervangen.
Maar opnieuw zijn de hindernissen groot en talrijk: van een njet van de Raad van State voor een nieuwe gevangenis in Dendermonde via vervuilde ondergrond in Puurs tot burenprotest in Sambreville. Om niet helemaal met lege handen te staan, poogt De Clerck nu binnen de regering een fiat te krijgen voor een overeenkomst met Nederland om in Tilburg 500 cellen te huren. De Nederlanders kampen met overcapaciteit, vandaar. Maar die optie ligt politiek en syndicaal moeilijk. Bovendien is het onduidelijk of De Clerck deze noodoplossing internationaalrechtelijk rond krijgt, én ontbreken de budgetten (30 miljoen euro per jaar).
De financiering van het masterplan voor de gevangenissen is volgens SP.A-justitiespecialist Renaat Landuyt trouwens het grote pijnpunt. ‘De middelen die Onkelinx destijds had vastgelegd, zijn door de Regie der Gebouwen gewoon geschrapt. Andere middelen voor de beveiliging van de gevangenissen gebruikte men er dan weer voor bijvoorbeeld een nieuwe keuken in de gevangenis van Brugge. Een functioneel bevoegde minister die met die dienst iets tot stand wil brengen, moet snel en doortastend zijn. Daarom kan De Clerck maar beter ingrijpen, en haalt hij de bouw van een nieuw gevangenis in Merksplas op bouwrijpe grond van de staat naar voren. Dan zijn we tenminste zeker van 300 extra plaatsen. Anders begint de huidige aanpak van grote plannen en geen geld stilaan op kwade trouw te lijken.’
DOOR PATRICK MARTENS
Twintig Belgische gevangenissen dateren van de negentiende eeuw.
