In de aanloop naar de quatorze juillet trakteert Knack u op het lekkerste uit Pétanque et jeu provençal, een fotoboek met werk van de Duitse fotograaf Hans Silvester. ‘De vrouw heeft het petanque van het verval gered.’
In de zomer van 1957 bracht het toeval de toen nog piepjonge Duitse fotograaf Hans Silvester (1938) naar een marktplein in Arles. Hij zag er hoe veeboeren en herders na gedane zaken verbroederen tijdens een spelletje petanque.
Silvester werd op slag verliefd.
Vijf jaar later zou hij zijn heimat in het Zwarte Woud verruilen voor een dorp in het hart van de Provence. Nog eens 14 jaar later – tijdens de hete, droge zomer van 1976 – zou hij de regio doorkruisen voor een reportagereeks over petanque en, bij uitbreiding, de Provence zoals die veertig jaar geleden was.
Sindsdien is er veel veranderd, vertelt Silvester aan de telefoon. ‘Veertig jaar geleden vormde het spel nog hét middelpunt van het sociale leven. Petanque bracht alle standen bij elkaar. Boeren en notabelen kwamen er samen op een lapje grind, in de schaduw van de platanen, en het liefst zo dicht mogelijk bij het dorpscafé.’
Silvester, die nog altijd in de Provence woont, zag hoe die oude constellatie de afgelopen decennia onder druk kwam te staan. Als grote boosdoener noemt de fotograaf de auto, een vervoermiddel dat volgens hem ‘de fysionomie van de Provençaalse dorpen’ ingrijpend heeft veranderd. Om koning auto te dienen werden nogal wat lapjes grind tot geasfalteerde parkings omgetoverd. De spelers werden vaak verbannen naar de rand van het dorp, waardoor de ‘natuurlijke’ band tussen plataan, pastis en petanque verloren ging.
De foto’s van Silvester tonen een traditionele wereld, op de drempel van de overgang naar de moderniteit. In 1976 werden de Provençaalse dorpen nog in belangrijke mate bewoond door boeren. In het voorwoord van zijn boek beschrijft Silvester hoe de boerenstiel de afgelopen decennia mechaniseerde, en de jonge krachten massaal vertrokken naar de stad. Samen met de komst van de televisie en de computer zorgde het voor steeds legere pleinen en almaar drukkere levens.
Met de moderniteit kwam er volgens Silvester een nieuw, strakker levensritme. Een ritme dat haaks staat op het ritme van het petanque, een spelletje dat, anders dan bijvoorbeeld voetbal, ‘se termine quand Dieu le veut’.
De traditionele wereld staat in de foto’s van Silvester nog grotendeels pal. Al zie je wel hier en daar de eerste tekenen van een nakende, zachte revolutie. In het hart van het fotoboek staat een verrukkelijk beeld van een vrouw, een en al gratie, al heeft slechts een kleine minderheid van de toeschouwers daar oog voor. Wellicht niet toevallig komt het beeld uit Marseille, de enige echte stad van de Provence. ‘Petanque was in 1976 nog een haast volledig mannelijke aangelegenheid’, vertelt Silvester. ‘Dat is ondertussen ook in de dorpen helemaal veranderd, en gelukkig maar. Misschien is het wel de vrouw die het petanque van het verval heeft gered.’
Voor wie eraan zou twijfelen: in Zuid-Frankrijk is het petanque, alle modernisering en globalisering ten spijt, nog lang niet dood. Tijdens de eerste week van juli werd in Marseille de Mondial à petanque georganiseerd, een geesteskind van ene Paul Ricard. 10.000 spelers vierden er de traditie.
Hans Silvester, Pétanque et jeu provençal, Editions du Rouergue, 144 blz., ?26. Galerie: www.lamaisonsurlasorgue.com
DOOR JEROEN DE PRETER
