‘Op de Bahama’s zit het vuilste geld’

NEELIE KROES 'Mensen als zij komen in contact met lui van allerlei slag.'

Belastingparadijzen zoals de Bahama’s en Panama – maar ook Ierland, Nederland en Londen – gaan om veel meer dan alleen maar belastingen, beweert de invloedrijke Britse onderzoeker Nicolas Shaxson. ‘Het gaat om ontsnappen. Die schatteneilanden geven een mondiale elite de kans om te ontsnappen aan solidariteit, aan regels en wetten en aan democratische controle.’

Nicolas Shaxson (50) is een Britse schrijver en onderzoeker die al verscheidene boeken schreef over belastingparadijzen, waaronder Poisened Wells (2007) en Treasure Islands (2011). Hij is ook een medewerker van het invloedrijke ‘Tax Justice Network’, een groep experts die onderzoek doet naar de schadelijke gevolgen van ‘belastingvermijding’ en naar belastingparadijzen – of ‘schatteneilanden’, zoals hij ze toepasselijk noemt.

In zijn boek Treasure Islands argumenteert Shaxson dat de belastingparadijzen mee het gevolg zijn van de globalisering van de economie. ‘De helft van de wereldhandel verloopt via belastingparadijzen. Bijna elke multinational gebruikt die routes op een bijna nonchalante manier.’ Hij vergelijkt hun macht met die van de adel in de middeleeuwen: ‘De omwalde kastelen van de adel zijn de fiscale paradijzen van nu.’

Hij was niet echt verbaasd toen het nieuws over de Bahamas Leaks bekendraakte. ‘De Bahama’s hebben al lang de reputatie van fiscale vrijhaven. Hun imago is zo mogelijk nog slechter dan dat van Panama. Het “vuilste” geld wordt er enthousiast ontvangen: geld uit de misdaad, van de maffia, van dictators enzovoort. De zoon van de Chileense dictator Augusto Pinochet had er een rekening, net als een zoon van een Nigeriaanse militaire bevelhebber Abba Abacha. Het land voert actieve marketingcampagnes om die lui aan te trekken. “Kom naar ons en wij houden uw geld goed geheim”, is de boodschap die de overheid de wereld instuurt.’

Was u verbaasd toen de naam van gewezen eurocommissaris Neelie Kroes opdook in het dossier?

NICOLAS SHAXSON: Je kijkt altijd op als je een bekende naam hoort, maar echt verrast was ik ook weer niet. Mensen zoals Kroes zitten in het hart van een machtscentrum. Daar komen ze in contact met mensen van allerlei slag, ook met omstreden mensen – in het geval van Kroes: een Jordaanse wapenhandelaar. Dan is het natuurlijk mogelijk dat je je door zo iemand in de luren laat leggen en mee in een of andere louche constructie. Ik weet niet of dat in dit geval gebeurd is, maar het is een mogelijk scenario.

Welke lessen kunnen we trekken uit de Swiss Leaks, de Lux Leaks, de Panama Papers en de Bahamas Leaks?

SHAXSON: Dat er nog nieuwe schandalen en lekken zullen opduiken. Dankzij de technologie is het steeds makkelijker om documenten in steeds grotere hoeveelheden te laten lekken. Bovendien zijn er nu veel meer mensen in die sector die zich deontologische en ethische vragen stellen bij deze praktijken. Tien jaar geleden werd het fiscaal verstoppen van geld niet echt verkeerd gevonden. Nu wel. Er zullen dus nog klokkenluiders opstaan in de belastingparadijzen. Dat is een gezonde evolutie. Het zal criminelen en fraudeurs hopelijk toch een béétje zenuwachtig maken.

Sommigen beweren dat er niets mis is met deze offshoreconstructies: ze doen aan fiscale optimalisatie, niet aan fiscale ontduiking, heet het.

SHAXSON: Dat is flauwekul. Je moet die paradijzen in een economisch perspectief zien. De beheerder van een offshoreconstructie neemt geld weg uit het economische systeem voor zijn eigen goed. Het zijn de rijken die niet solidair zijn met de andere belastingbetalers. De zaak of het technisch legaal is of niet is een heel andere discussie.

U schrijft dat de grootste gebruikers van fiscale paradijzen niet de criminelen of de terroristen zijn, maar wel de bankiers van Goldman Sachs, Citigroup en anderen.

SHAXSON: Zij zijn de loodgieters van het systeem, ja. Zwart en crimineel geld vloeit door hun handen. Zij adviseren hun klanten, zij zetten het systeem op en onderhouden het voor hun klanten. Ook advocaten en financiële consultants doen mee met dat vuile spel, maar de bankiers spelen wel een centrale rol.

In Bahamas Leaks speelde een dochtermaatschappij van Dexia een belangrijke rol. Een bank die door de belastingbetaler van het faillissement werd gered, bedonderde tegelijk de belastingbetaler op de Bahama’s.

SHAXSON: Ik ken de details niet, maar het verrast me allerminst. Bijna alle banken die gered moesten worden na het Lehman-debacle in 2008 waren actief in belastingparadijzen. Het is een schande, zeker als ze met die praktijken doorgingen na hun redding. Het systeem is door en door rot.

Het lijkt wel in het DNA te zitten van sommige banken.

SHAXSON: Soms denk ik dat het nog erger wordt. Vijftig jaar geleden waren er ook ethische problemen bij banken, maar de mentaliteit was toch niet zoals nu. Ik heb de indruk dat het onethische gedrag van sommige bankiers bijna een structureel onderdeel is geworden van hun handelswijze, met hun obsessie voor winst en bonussen.

Wat heeft die mentaliteit doen veranderen?

SHAXSON: De liberalisering, de deregulering en vooral de verhevigde concurrentie tussen banken om steeds meer winst te maken. Hetzelfde gebeurde tussen landen. Er is een opbod ontstaan om grote bedrijven in hun land te houden door de financiële en fiscale regels steeds verder te versoepelen in het voordeel van bedrijven. De belastingvoeten werden steeds verder verlaagd. Dat proces is nog altijd aan de gang. Ik hoor dat ook België van plan is om de vennootschapsbelasting te verlagen. Maar wat baat dat, als straks een buurland daar weer onderduikt? Zo krijg je een fiscale race naar de bodem. Sommige bedrijven beseffen dat goed en maken er flink gebruik van: ‘Als u als overheid de lasten niet verlaagt, verhuizen wij gewoon naar een ander land.’ Dat lijkt op chantage.

In uw boek Treasure Island hebt u het uitgebreid over de macht van de Amerikaanse bank Goldman Sachs. Wat vindt u ervan dat José Manuel Barroso, de vorige voorzitter van de Europese Commissie, daarvoor gaat werken?

SHAXSON: Het is een slechte gewoonte geworden én het is verleidelijk, want niemand betaalt zo veel als die zakenbanken. Je kunt het niet verbieden, maar je moet goed beseffen dat Goldman Sachs zo iemand aanwerft om hen te helpen om het systeem in stand te houden. De directie van Goldman Sachs zal Barroso heus niet vragen hoe ze meer belastingen kan betalen. Zulke aanwervingen zijn slecht voor de democratie.

Kunt u zich een wereld zonder belastingparadijzen voorstellen?

SHAXSON: Nee. Ik verwacht wel dat hun invloed de komende jaren zal afnemen. Instellingen zoals de Europese Unie en de OESO hebben duidelijk gemaakt dat ze de financiële en fiscale concurrentie eerlijker willen spelen. Maar de ‘schatteneilanden’ leveren zo veel diensten aan zo veel rijke en invloedrijke mensen dat er altijd een behoefte aan zal bestaan.

Politici zijn niet sterk of moedig genoeg om ze definitief uit te roeien?

SHAXSON: Klopt, mede omdat ze zelf te nauw betrokken zijn bij het systeem. Het is heel gecompliceerd om de belastingparadijzen uit te roeien, en het zal alleen kunnen door internationale samenwerkingsverbanden en akkoorden.

Er zijn niet alleen belastingparadijzen op exotische eilanden. Je ziet zo ook in Europa: Ierland, Luxemburg, Nederland enzovoort.

SHAXSON: Belastingparadijzen bestaan in vele vormen. De Bahama’s en Panama leggen zich vooral toe op ‘vuil’ geld uit de criminaliteit. Europese landen zoals Luxemburg, Nederland en Luxemburg bieden allerlei fiscale gunsten aan bedrijven. Het gaat om rijke landen die elk hun eigen specialiteit hebben om het zo aantrekkelijk mogelijk te maken voor grote bedrijven of vermogende mensen. De City, het financiële hart van Londen, is nog een andere vorm van offshoreparadijs omdat het buitenlandse banken de mogelijkheid geeft om te ontsnappen aan financiële regels in hun thuisland. Het zijn ecosystemen die constant evolueren. Als er op een plaats een lek wordt vastgesteld, gaat de activiteit elders verder.

Kan een sterkere EU een rol spelen?

SHAXSON: Zeker. Sommige lidstaten zijn actieve spelers in het systeem en veroorzaken daardoor financiële schade in de andere lidstaten. Frankrijk en zeker ook Duitsland vinden dat heel vervelend en willen er een eind aan maken. De EU is een van de actiefste instellingen in de strijd tegen fiscale fraude.

Hoeveel schade veroorzaken die ‘schatteneilanden’?

SHAXSON: Veel, maar de echte omvang valt niet te berekenen omdat er zo veel in het geheim gebeurt. Maar je kunt gerust stellen dat er veel minder armoede in de wereld zou zijn als iedereen zijn deel van de belastingen zou betalen.

Even een pronostiekje: wat wordt het volgende ‘schatteneiland’ van waaruit documenten zullen worden gelekt?

SHAXSON: (lachend) Geen idee. Het kan eigenlijk overal ter wereld zijn. Dat is misschien nog wel het ergste aan de hele zaak.

DOOR MICHEL VANDERSMISSEN

‘Bijna alle banken die gered moesten worden na het Lehman-debacle waren actief in belastingparadijzen. Het is een schande. Het systeem is door en door rot.’

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content