President Barack Obama beloofde dat zijn regering de meest open en transparante in de geschiedenis van de VS zou worden. Inmiddels is er kritiek dat bijna iedere nieuwsgebeurtenis ‘georkestreerd en voorverpakt’ is door zijn zeer omvangrijke pr-afdeling. Een van de criticasters is Helen Thomas, de langstzittende Witte Huiscorrespondente.
Helen Thomas telefoneert rustig aan haar rommelige, hoefijzervormige bureau in de redactieruimte van de Hearst-dagbladen (o.a. de San Francisco Chronicle) in Washington, een paar blokken verwijderd van het Witte Huis. De columniste draagt een zwart broekpak, een lila truitje en zwarte gympen. Om haar hals bungelt een oranje geplastificeerde perskaart, de accreditatie van het Witte Huis. Thomas, in 1920 geboren in een Libanees immigrantengezin, is bijna zeventig jaar actief als journalist, maar nog steeds nagenoeg iedere dag aan het werk.
De persbriefing van het Witte Huis liep uit en ze is bijna een uur te laat voor het interview. Er staat ook nog een cameraploeg uit Colombia op haar te wachten. Thomas, die verslag deed van alle presidenten sinds John F. Kennedy, is zelf uitgegroeid tot een beroemdheid. Niet voor niets heeft de 89-jarige in de VS de bijnaam ‘ First Lady of Journalism‘.
Thomas’ immer kritische houding werd tijdens de regeringsperiode van George W. Bush hard bestraft. Zo moest ze haar stoel op de eerste rij in de perskamer van het Witte Huis tijdelijk opgeven voor een plaats achterin, waar ze geen lastige vragen kon stellen. Onder Obama is de eerbied terug: de gelijktijdig jarige president trakteerde haar onlangs zelfs live op televisie op een serenade en cupcakes voor haar 89e verjaardag. ‘Ik was verrast en vereerd’, zegt Thomas glimlachend. Het weerhoudt de journaliste er niet van om kritisch te oordelen over het eerste halfjaar van de tiende president die ze aan het werk ziet in het Witte Huis.
Obama beloofde een ‘nieuw tijdperk van openheid’ in de regering. Doet hij wat hij heeft beloofd?
HELEN THOMAS: Obama is in het Witte Huis tegen muren opgelopen. Dat is niet nieuw: het overkomt iedere president. Eenmaal aan de macht gaan ze geloven dat bepaalde informatie geheim moet blijven, dat ze anders niet kunnen functioneren. Opeens wordt een president omringd door adviseurs die hem waarschuwen dat te veel openheid Amerika kan schaden. Vooral bij veiligheidsvraagstukken is die tendens heel zichtbaar. Het perspectief verandert. Een voorbeeld is Obama’s weigering om meer foto’s openbaar te maken van martelingen door Amerikaanse troepen. Obama geeft als reden dat hij soldaten wil beschermen tegen wraakoefeningen, maar ik denk ook dat hij de schande voor Amerika te groot vindt. Hij wil niet degene zijn die dat boek opengooit. Dat vind ik een schandaal. Een president moet begrijpen dat een democratie niet zonder geïnformeerde mensen kan. We hebben het recht om alles te weten, behalve waar de codes voor de atoombommen liggen. Informatie achterhouden werkt bovendien nooit. Er is uiteindelijk altijd wel iemand die het juiste doet en de waarheid vertelt.
U had onlangs een felle woordenwisseling met perschef Robert Gibbs over de methodes die de regering hanteert bij optredens van de president in het land. Zowel het publiek als de vragen zijn meestal bij voorbaat al geselecteerd.
THOMAS: Ja, ik zei dat zelfs Richard Nixon dat niet deed. Die bijeenkomsten zijn een vorm van georkestreerd nieuws, ‘ managed news’, maar Obama’s team kan dat spel helemaal niet spelen. Het is zo doorzichtig, zo schokkend. Ze hopen dat de president beter overkomt, maar het is onjuist en verkeerd. De president moet het risico van een lastige vraag accepteren. Ik denk dat Obama wordt onderschat door zijn adviseurs. Hij is perfect in staat om iedere vraag te beantwoorden. Hij hoeft niet bang te zijn en zijn adviseurs hoeven niet bang te zijn.
Ik vind het ook niet legitiem dat ze tijdens persconferenties bepaalde journalisten selecteren om vragen te stellen. De president zou geen papier moeten hebben waarop staat welke journalist voorrang moet krijgen. Dat is cherry picking. Bij een van Obama’s persconferenties was vooraf afgesproken dat een blogger van de nieuwswebsite The Huffington Post een vraag mocht doorgeven van iemand in Iran. De regering wilde dat die vraag gesteld werd, om een boodschap kwijt te kunnen over de demonstraties in Teheran. Dat hoort niet thuis in een vrije, democratische samenleving.
Wat zijn de consequenties als u zo de confrontatie aangaat met het Witte Huis?
THOMAS: Ik mag nu vaker een vraag stellen. Het helpt zeker als de journalisten druk uitoefenen, want het Witte Huis weet dat georkestreerd nieuws fout is. Gibbs staat heel dicht bij de president en hij doet zijn best, maar de politieke en veiligheidsadviseurs bepalen de show.
De regering-Bush reageerde agressiever. Toen werd het perskorps in het Witte Huis geïntimideerd. Als journalisten vragen stelden die tegen de visie van de Republikeinen indruisten, kregen ze persoonlijke aanvallen te verduren. Zo ben ik onder meer uitgemaakt voor een hezbollah en een terrorist. De huidige regering is wat aardiger, maar je weet maar nooit. ( Lachend) Ik ben in elk geval nog niet voor terrorist uitgemaakt. Misschien dénken ze dat wel, maar houden ze zich in.
Obama is befaamd om zijn verbale kwaliteiten. Bent u het eens met mensen die zeggen dat hij de beste ‘communicator’ ooit in het Witte Huis is?
THOMAS: Nee. Van alle presidenten die ik heb meegemaakt, was John F. Kennedy het best in staat een boodschap over te brengen. Hij zei wat hij meende, sprak klare taal en ontweek nooit vragen.
Obama draait voortdurend om de zaken heen. Zo lukt het hem niet de hervormingsplannen op het gebied van de gezondheidszorg uit de doeken te doen. Hij wil zelfs niet de vraag beantwoorden of we een publieke gezondheidszorgverzekering krijgen. Uiteindelijk heeft dat achterhouden van informatie een boemerangeffect. De macht van de oppositie groeit. Tegenstanders hebben vrij spel om desinformatie te verspreiden. Zo zou je bijvoorbeeld in het nieuwe stelsel geen eigen dokter meer kunnen uitkiezen of een spoedoperatie kunnen krijgen. Allemaal leugens, maar de regering is slechts aan het manoeuvreren, politiek aan het bedrijven. Ik vind dat ze stevige standpunten moet innemen en in de tegenaanval moet gaan.
Obama beloofde tijdens zijn campagne dat de onderhandelingen over de gezondheidszorg rechtstreeks op de televisie zouden worden uitgezonden.
THOMAS: Hij is van mening veranderd over veel zaken die hij tijdens de campagne zei. De wetgevers zijn nu aan zet en ik denk dat zij geen onderhandelingen in het openbaar willen. Als de hervormingen mislukken, zijn nog steeds 47 miljoen Amerikanen onverzekerd. De Congresleden die tegen de hervormingen stemmen, zouden hun ziektekostenverzekering van de overheid vrijwillig moeten opgeven voor de armen en de zieken. Hoe kunnen ze tegen universele gezondheidszorg zijn, terwijl zijzelf zoveel privileges genieten? De congresleden verdienen 174.000 dollar per jaar, maar ze hoeven slechts zo’n tien dollar voor een nacht in het ziekenhuis te betalen en ze krijgen nagenoeg gratis medicijnen. Maar ze luisteren naar de lobbyisten van de verzekerings- en farma-ceutische industrie in plaats van naar het Amerikaanse volk, dat hun salaris betaalt. Deze mensen zouden ontmaskerd moeten worden.
Veel kranten verkeren in nood. Zijn de veranderingen in het medialandschap van invloed op de machtsverhoudingen tussen de journalistiek en de politiek?
THOMAS: Het Witte Huis heeft altijd de bovenhand, omdat het over de informatie beschikt. Maar wat er met de kranten gebeurt, is een tragedie. Het is een echte crisis. Elke dag gaan er dagbladen failliet. Zelfs in de grote steden zijn er kranten die nog maar drie keer per week verschijnen. Het gaat bergafwaarts met de kranten sinds ze in de handen van op Wall Street genoteerde bedrijven gekomen zijn. De aandeelhouders geven niets om waarheid of persvrijheid. Het gevolg is dat de kranten door het afvalputje worden gespoeld en worden verkocht omdat ze geen winst meer maken.
Dat was vroeger anders, toen de dagbladen nog in particuliere handen waren. De uitgevers verdienden hun geld bijvoorbeeld in het onroerend goed of de mijnbouw en de krant was hun bijdrage aan de gemeenschap. Het moest natuurlijk wel winstgevend zijn, maar de winst hoefde niet 25 of 35 procent te zijn, zoals nu op Wall Street. Ik bid dat we straks nog kranten hebben.
Bent u voor overheidssteun aan de media?
THOMAS: Nee, dat zou niet goed zijn. We zullen waarschijnlijk meer moeten betalen voor de kranten. Of de steun zou uit de hoek van onafhankelijke filantropische fondsen moeten komen. Voorop moet staan dat we een ware vrije pers hebben.
De aankondiging van de nominatie van vicepresident Biden geschiedde via een tekstbericht naar de mobiele telefoons van kiezers. Denkt u dat we meer van dit soort directe communicatie met de Amerikaanse bevolking zullen zien?
THOMAS: Ik denk dat we meer van alles gaan zien. Er is geen plaats meer om je te verbergen. Iedereen heeft een camera. Iedereen heeft een taperecorder. We moeten ons aanpassen aan de nieuwe realiteit. Toch denk ik dat ze niet om de pers heen kunnen. Iedere president probeert direct met de Amerikaanse bevolking te communiceren, maar ze kunnen het volk niet iedere vijf minuten bij elkaar trommelen om te vertellen wat er gebeurt. De pers is er wel 24 uur per dag en zal het nieuws op de best mogelijke manier communiceren.
Kan de huidige regering wegkomen met zaken waar voorgaande regeringen niet mee wegkwamen?
THOMAS: De regering van George W. Bush kwam weg met moord. We zijn nu verwikkeld in twee oorlogen en ik denk niet dat de bevolking weet wat de reden is. Ik in elk geval niet. De regering-Bush is alle perken te buiten gegaan met het wegnemen van onze burgerlijke vrijheden. Mensen werden vastgehouden zonder aanklacht, zonder rechtszaak, zonder veroordeling. Mensen die na zeven jaar gevangenschap in vrijheid werden gesteld, kregen geen excuses, niets. ( Boos) We hadden een procureur-generaal die niet kon beslissen of marteling marteling was. Die niet kon beslissen of waterboarding marteling was… Zijn dat menselijke wezens? Dat is wat ik zou willen weten.
Ik denk dat Obama een grote fout maakt als hij elementen van Bush’ beleid doorzet. De regering stuurt nu drones (onbemande vliegtuigen) met raketten om een huis 16.000 kilometer verderop te vernietigen, waar het vermeende hoofd van Al-Qaeda zou zitten. En hoeveel burgerslachtoffers vallen daarbij? Wat is daarvan de logica, de zin, de menselijkheid?
U hebt tien presidenten gevolgd. U noemde George W. Bush de ‘slechtste president’ en Kennedy de ‘meest inspirerende leider van de tweede helft van de twintigste eeuw’. Wat is uw voorlopige oordeel over president Obama, gebaseerd op zijn eerste tweehonderd dagen in het Witte Huis?
THOMAS: Obama’s campagnetijd was één lange honeymoon. De mensen vonden hem verfrissend en welbespraakt, het tegenbeeld van Bush. Nu is Obama erachter gekomen dat hij geen bergen kan verplaatsen, en wij weten inmiddels dat hij niet over water kan lopen.
Obama’s hart zit op de juiste plaats. Ik denk dat hij het beste met ons voorheeft, maar ik ben er niet zeker van dat hij moedig en doortastend genoeg is om het politieke spel te overwinnen en recht op zijn doel af te stevenen. Hij maakt te veel compromissen, hij is te voorzichtig.
In oktober komt mijn nieuwe boek Listen Up, Mr. President uit, wat gaat over impressies van presidenten en lessen uit het verleden. Obama kan wat leren van Franklin Roosevelt en Harry Truman. Zij gingen de boer op, trokken door het land, gingen de confrontatie aan met tegenstanders.
Obama moet niet te veel naar zijn politieke adviseurs luisteren en hij moet niet te veel denken aan een tweede termijn. Hij moet meer lef hebben, ‘more guts‘, en het juiste doen. Dit betekent dat hij kan verliezen, maar hij moet bereid zijn om vast te houden aan de basiszaken die onze samenleving zo hard nodig heeft. Misschien verrast hij ons allemaal nog, maar tot dusver heeft hij dat niet gedaan.
DOOR SUZETTE DE BOER
‘Het gaat bergafwaarts met de kranten sinds ze in de handen van op Wall Street genoteerde bedrijven gekomen zijn.’
