Terwijl Barack Obama op kousenvoeten China bezocht, ging ik in het Brusselse Théâtre National kijken naar een opvoering van Hamlet door de Chinese LIN Zhaohua Theatre Studio. Ik had nog nooit gehoord van LIN Zhaohua, maar in China is hij een hele pief. ‘Een van de belangrijkste figuren uit de geschiedenis van het Chinese thea-ter’, weet de Europaliabrochure.
De voorstelling liet me koud. Nu eens leken de acteurs te schmieren, dan weer stonden ze maar wat te debiteren. Geen intensiteit, geen verrassing, geen reliëf. Twee uur lang voelde ik geen spat ontroering. Dat lag ook aan de vertaling. De Nederlandse boventiteling bevatte rijm noch ritme, wel een paar joekels van taalfouten, en deed de poëzie en de complexiteit van Shakespeares tekst alleen maar oneer aan. Dat is dodelijk natuurlijk, de kracht van Hamlet ligt juist in de taal. Voor wie geen Chinees verstaat, bleef de voorstelling ontoegankelijk. Maar ik zag na afloop ook geen ontroerde Chinezen. Waarom spelen Chinezen Hamlet? vroeg ik me af. Misschien is die LIN Zhaohua wel een heel listig mannetje, en moeten we deze voorstelling interpreteren als een politieke moraliteit.
Hamlet wordt in het Westen vaak verengd tot een psychologisch drama over een weekhartige Deense prins die het niet kan verkroppen dat zijn moeder kort na de moord op zijn vader met diens broer (en moordenaar) Claudius trouwt, en die niet de ballen heeft om de vuige moord op zijn vader te wreken door zijn oom om te brengen. Maar Hamlet gaat ook over een nakende oorlog tussen Denemarken en Noorwegen. De Noorse prins Fortinbras staat namelijk op het punt Denemarken aan te vallen om het land terug te winnen dat zijn vader, de overleden koning Fortinbras, aan de overleden Deense koning, vader van Hamlet, heeft verloren. Ook in Noorwegen regeert aan het begin van het stuk de (naamloze) oom van de overleden vorst.
Het eerste wat Claudius doet zodra hij koning is geworden, is twee diplomaten afvaardigen naar zijn Noorse collega, met het dringende verzoek heethoofd Fortinbras junior te doen afzien van zijn militaire vergeldingsplannen. Dat lijkt aanvankelijk te lukken. Prins Fortinbras besluit om dan maar Polen aan te vallen, en vraagt de Denen enkel toestemming om over Deens grondgebied te trekken. (Blijkbaar lag Denemarken in 1600 tussen Noorwegen en Polen.) Dit is een belangrijk moment. Wat Claudius’ opportunistische motieven ook mogen zijn, hij probeert een diplomatieke oplossing te vinden voor een dreigend militair conflict. Hij kiest voor overleg met zijn Noorse collega, niet voor de militaire confrontatie. Maar zijn poging mislukt en uiteindelijk zal prins Fortinbras toch aanspraak maken op de door zijn vader verloren eigendommen. Op de laatste pagina van het stuk vallen de twee verhaallijnen samen: de stervende Hamlet stemt in met de teruggave van het verloren land aan Fortinbras: He has my dying voice. De poging van Claudius om het conflict op diplomatieke wijze te ontmijnen, eindigt in een Deense nederlaag. Je zou dus kunnen stellen dat Hamlet – naast alle andere, bekendere betekenis-lagen – ook een subtiele kritiek bevat op het geloof dat je militaire conflicten via diplomatieke weg kunt verijdelen. Zou LIN Zhaohua dat ook zo hebben gezien? Is dat de politieke moraal die diep in deze opvoering verborgen zit?
Zo bekeken kreeg de voorstelling in ieder geval wel betekenis. Obama is in de ogen van sommigen nu al een soort Hamlet. Iemand die te veel wikt en te lang weegt. Kijk maar naar zijn niet-beleid in Afghanistan: meer troepen? Minder troepen? Blijven? Wegsluipen? Veel gepalaver, weinig doortastendheid. Die kritiek hoorde je ook tijdens en na zijn Chinareis: Obama was te zacht, te behoedzaam, hij had niet eens het lef om de overheid een beetje te irriteren door mensenrechtenactivisten te ontmoeten. Obama’s schroom op dat vlak ‘versterkt de indruk van de Chinezen dat Amerika verzwakt,’ schreef Tom Malinowski (Human Rights Watch) in The New York Times, ‘en het sterkt de Chinese leiders in hun overtuiging dat ze de Verenigde Staten ook op andere vlakken kunnen tegenspreken.’
Diplomatie lijkt soms op besluiteloosheid. Die perceptie kan een politicus fataal worden. Misschien moet Obama Hamlet maar eens in dit perspectief herlezen. Of China zou voor de VS wel eens kunnen worden wat in Shakespeares stuk de Noren waren voor de Denen.
door Frank Albers
Diplomatie lijkt soms op besluiteloosheid. Die perceptie kan een politicus fataal worden.
