Als de federale begroting niet diep in het rood mag gaan, zal er bespaard moeten worden in de gezondheidszorg. Nu een studie de juridische haalbaarheid van het kiwimodel in België bevestigt, zouden die centen wel eens uit het torenhoge geneesmiddelenbudget kunnen komen.

Begin vorige maand slaakte de farmaceutische industrie een zucht van verlichting. De Raad van State had net een van de Koninklijke Bestluiten vernietigd waarop voormalig minister van Socia-le Zaken Rudy Demotte (PS) zijn kiwi light-model bouwde. Daarmee verdween Demottes lightvariant, en bij uitbreiding het hele kiwimodel, definitief van de politieke agenda.

Het kiwimodel is genoemd naar het Nieuw-Zeelandse besparingssysteem voor de gezondheidszorg. Daarbij worden openbare aanbestedingen uitgeschreven voor de farma-industrie. Alleen de goedkoopste variant van een geneesmiddel wordt terugbetaald door de ziekteverzekering. Demottes uitgeholde variant van het Nieuw-Zeelandse model wordt voor het eerst toegepast in het najaar van 2006: alle producenten van een bepaald type cholesterolverlagende geneesmiddelen kunnen deelnemen aan een openbare aanbesteding. De hoop is dat alle producenten onder gesloten omslag hun beste bod zullen indienen, maar al snel wordt duidelijk dat er helemaal niets zal gebeuren: de federatie van producenten van generische geneesmiddelen is niet te spreken over het juridisch kunst- en vliegwerk achter kiwi light en boycot de hele procedure.

Daardoor wint de farmareus MSD, producent van het originele geneesmiddel Zocor, als enige indiener de procedure. In ruil voor een prijsdaling krijgt MSD een betere terugbetaling, maar door een hiaat in de wetgeving kunnen generische concurrenten alsnog hun prijs laten zakken. MSD voelt zich geringeloord en vraagt een schadevergoeding van 31 miljoen euro aan de Belgische staat, plus 600.000 euro schadevergoeding voor ‘verspilde marketingkosten’.

Buit binnen

De strijd van MSD is er echter een in de marge. Met het schrappen van het KB leek de grote buit voor de farmaceutische industrie immers definitief binnen. In De Artsenkrant van 5 juni 2009 verwoordde Leo Neels, directeur van pharma.be, de hoop van de hele industrie. ‘Wij vragen in naam van de hele farma-industrie dat de regering het kiwimodel nu definitief laat vallen. Voor ons blijft dit model een anti-industriemaatregel die haaks staat op onze nood aan een voorspelbare en gereguleerde omgeving.’

Nauwelijks enkele weken later lijkt die hoop op een begrafenis voor het kiwimodel onterecht. Op verzoek van minister van Sociale Zaken Laurette Onkelinx (PS) onderzocht het gerenommeerde advocatenkantoor CMS De Backer immers de juridische haalbaarheid van het kiwimodel in België. Dat meermaals aangekondigde onderzoek leek in eerste instantie een manier om het dossier een stille dood te laten sterven. Maar nu de studie op tafel ligt, en met het oog op een moeilijke begrotingsronde, spitst de politiek opnieuw de oren. Want fors besparen in de gezondheidszorg zonder de patiënt financieel te raken, daar ziet de regering-Van Rompuy – met voorbehoud van de blauwe coalitiepartners – wel brood in.

Zeker nu het rapport, dat gegeven de gigantische financiële belangen die op het spel staan de status ‘ projet strictement confidentiel‘ meekreeg, duidelijk maakt dat het kiwimodel wel degelijk een mooie toekomst wacht in België. Het belangrijkste argument tegen het kiwimodel, namelijk de ‘juridische onhaalbaarheid’ ervan, vervalt namelijk.

‘De conclusie van het advocatenkantoor is duidelijk: we mogen het kind niet met het badwater weggooien’, zegt Dirk Van Duppen, die het kiwimodel in België bekend maakte. ‘Het juridische geknoei van Demotte werd door de industrie dankbaar gebruikt om een serie processen te voeren. Daardoor ontstond de foute indruk dat het hele kiwimodel juridisch op drijfzand was gebouwd en in België niet haalbaar. Maar het rapport geeft nu aan dat niet het systeem op zich maar wel de uitwerking ervan fout zat. Demotte heeft nagelaten de wettelijke basis voor ons geneesmiddelenbeleid grondig te veranderen. Hij heeft enkel Koninklijke en Ministeriële Besluiten geschreven zonder dat er een fundamentele parlementaire discussie aan vooraf is gegaan. Dat juridische gemorrel heeft de industrie de kans gegeven om met inzet van een massa middelen het hele systeem onderuit te halen.’

De stelling van Van Duppen wordt door het rapport geschraagd. CMS DE Backer maakte immers niet alleen een overzicht van alle processen die de voorbije jaren tegen het kiwimodel werden ingeleid, het advocatenkantoor schetst ook de ontstaansgeschiedenis ervan onder de vorige regering en lijst de sterke en zwakke punten van het model op.

Succes in Nederland

Opvallend daarbij is dat de inspectie van Financiën, nog voor Demotte zijn lightversie van het kiwimodel in een KB goot, al een haast profetische opmerking maakte. ‘Toch spreekt de IF (Inspectie van Financiën, nvdr) niettemin de hoop uit dat indien zou komen vast te staan – hetgeen niet te hopen is – dat er later problemen zouden opduiken betreffende de leefbaarheid of de werkbaarheid van het stelsel, de ganse idee van het kiwistelsel, dat toch onmiskenbaar zijn verdiensten heeft bewezen in Nieuw-Zeeland, niet overboord gegooid zou worden.’

Ook CD&V-Kamerlid Luc Goutry verkondigde de voorbije jaren al even profetische stellingen over kiwi light. ‘Het is overduidelijk dat Demotte zijn systeem veel te snel en veel te weinig doordacht heeft ingevoerd’, aldus Goutry. ‘Het gevolg daarvan is dat het model niet lijkt te werken, terwijl net het omgekeerde waar is. De acties van Dirk Van Duppen en de toepassing van een min of meer vergelijkbaar model in Nederland hebben ons geleerd dat er heel veel geld kan worden bespaard. Ik ben vragende partij om alle belangen te respecteren, ook die van de industrie, maar er moet dringend een debat komen over de veel te hoge prijzen van geneesmiddelen en over de manier om die naar beneden te krijgen.’

Het volwaardige kiwimodel – niet de lightversie dus – is daartoe volgens Goutry de beste optie. En de komende begrotingsronde is volgens hem het ideale tijdstip. ‘Mijn partij is het hele idee nog steeds bijzonder genegen. De hefboom om het kiwimodel te introduceren staat bovendien ingeschreven in het regeerakkoord. Alleen al de krakkemikkige poging om een openbare aanbesteding rond cholesterolverlagers te organiseren leverde een besparing van 14,5 miljoen euro op. Dat geeft aan dat er heel veel kan worden bespaard. Ten minste: als we het kiwimodel correct invoeren.’

Van doorslaggevend belang daarbij is dat álle geneesmiddelen uit eenzelfde groep bij een openbare aanbesteding worden betrokken, ook de geneesmiddelen dus die nog onder octrooi liggen. Gebeurt dat niet, dan organiseert de staat enkel een strijd onder de generische alternatieven. ‘We hebben gezien dat kiwi light voor Zocor 14,5 miljoen euro besparingen heeft opgeleverd’, zegt Luc Goutry. ‘Maar tegelijk zijn er perverse neveneffecten. Zo blijkt er, onder druk van de marketingmachine van de industrie, een verschuiving te zijn geweest in de richting van het gebruik van nieuwe, veel duurdere cholesterolverlagers. Gevolg: 18 miljoen euro meerkosten. Neem je die geneesmiddelen mee in de openbare aanbesteding, dan vermijd je die switch.’

In het rapport staan ook een aantal aanbevelingen om het kiwimodel robuuster te maken. ‘Het is een pleidooi om deze keer een echt sluitend juridisch geheel te maken’, zegt Dirk Van Duppen. ‘Belangrijk is ook dat er wordt gesuggereerd om de artsen voor het model te winnen door een deel van de spectaculaire besparingen die de overheid kan realiseren te investeren in de kwaliteit van artsenpraktijken. Net zoals dat in Nieuw-Zeeland gebeurt.’

En dan is er nog de lokroep vanuit Nederland, waar minister van Volksgezondheid Ab Klink overweegt om het zogenaamde ‘preferentieel terugbetalingssysteem’, zeg maar de Nederlandse kiwivariant, te veralgemenen om op die manier 1 miljard euro te besparen. Vorig jaar startte Nederland met een eigen variant van het Nieuw-Zeelandse model voor een dertigtal geneesmiddelen. Omgerekend naar Belgische prijzen en patiëntenaantallen zou een vergelijkbaar systeem in België 303 miljoen euro aan besparingen hebben opgeleverd voor de ziekteverzekering. De patiënten zouden daarenboven nog eens 115 miljoen euro extra uitsparen.

In afwachting van een veralgemening van het systeem, werd in Nederland enkele maanden geleden het aantal geneesmiddelen in het ‘preferentieel terugbetalingssysteem’ verder uitgebreid. Opvallend in die nieuwe lijst zijn de geneesmiddelen Diane en Casodex. Diane is een anticonceptiepil die ook vaak gebruikt wordt door meisjes of vrouwen met acné. In Nederland daalde de prijs voor de pil spectaculair. Eén Dianepil kost in Nederland vandaag nog 0,033 euro. In België is dat ruim tien keer meer: 0,38 euro.

Casodex is een peperduur prostaatkankergeneesmiddel. In België kost het 2,85 euro per pilletje. In Nederland zakte de prijs tot 0,21 euro. De potentiële besparingen in België voor Diane en Casodex lopen op tot 11,6 miljoen euro.

DOOR TOM COCHEZ