De economische crisis zorgt voor stijgende studentenaantallen. Met forse besparingen in het vooruitzicht staan de Vlaamse universiteiten en hogescholen voor een uitdaging van formaat.

‘Na mijn middelbaar had ik maar één doel: ik zou en moest meteen geld verdienen. Ik zag werkende vrienden die zich alles konden veroorloven: een eigen wagen, alleen wonen, op vakantie gaanà Elke dag met een krap budget moeten rondkomen en constant in de weer zijn voor school? Daar bedankte ik voor’, zegt de 21-jarige Barry Tilley uit Vilvoorde. Maar na enkele jaren in onderbetaalde interimjobs herzag hij zijn mening. ‘Door de crisis kon ik soms maar twee dagen per maand werken. Hoe graag ik het ook wilde, mijn cv woog te licht om ergens langer te kunnen blijven. Stilaan groeide het besef dat ik zekerheid boven vrijheid verkies.’

Daarom volgt Tilley nu een opleiding bedrijfsmanagement aan de Katholieke Hogeschool Mechelen. Marketeer worden is zijn nieuwe doel. Tilleys verhaal illustreert de impact van de crisis op het hoger onderwijs. Doordat bedrijven voorlopig geen nieuwe mensen aan- nemen en geen geld hebben voor de bijscholing van hun personeel handelen almaar meer jongeren naar het idee dat een diploma hoger onderwijs de kans op werkloosheid vermindert.

Volgens de recentste cijfers van het ministerie van Onderwijs steeg het aantal inschrijvingen bij de hogescholen met 3 procent. De universiteiten tellen zelfs 7 procent meer studenten dan het vorige academiejaar. Toon Martens, voorzitter van de Vlaamse Hoge-scholenraad (Vlhora), wijt de groei niet alleen aan demografische factoren, zoals de geboortepiek van 1991, maar ook aan econo-mische. ‘De belangrijkste knelpuntberoepen van vandaag, in het onderwijs en de gezondheidszorg, hebben veel aandacht gekregen in de media. Mede daardoor zitten de professionele bacheloropleidingen die naar die sectoren leiden in de lift. Het aantal studenten in de onderwijsopleidingen is bijvoorbeeld met 11 procent gestegen.’ En volgens Paul Poels, adjunct-directeur van de VDAB-studiedienst, verandert de situatie in die beroepen niet van vandaag op morgen. ‘Wie vandaag aan een opleiding voor onderwijzer begint, heeft later veel kans op een job in die sector. Door de almaar toenemende vergrijzing zullen ook verpleegkundigen de handen vol hebben.’

UITSTEL

De Vlaamse universiteiten zien vooral een grote ‘zij-instroom’, zegt Rosette S’Jegers, algemeen directrice van de Vlaamse Interuniver-sitaire Raad (VLIR). ‘Dat zijn zowel professionele als academische bachelors die zich inschrijven voor een masteropleiding. We merken dat het gros van hen verder studeert om voorlopig van de onstabiele arbeidsmarkt te kunnen wegblijven en/of hun kansen op werk te verbeteren door hun opleiding te verbreden.’

Anders dan bij de hogescholen is het verband tussen stijgende studentenaantallen en knelpuntberoepen minder duidelijk. ‘Ook al schreeuwt de arbeidsmarkt vandaag om ingenieurs en medici, bij ons zijn het nog altijd de traditionele richtingen zoals rechten en politieke en sociale wetenschappen die de meeste eerstejaarsstu-denten lokken’, stelt S’Jegers. In tegenstelling tot hogeschool-studenten kiezen aspirant-academici volgens de VLIR-directrice voor een bepaald vakgebied, en niet meteen voor een beroep.

Zowel de VLIR als de Vlhora merken ook op dat het aantal man-nelijke studenten opnieuw stijgt. Tot voor de crisis gingen heel wat jongens na het secundair meteen werken. Maar doordat veel bedrij- ven momenteel verlies maken, zijn ze uiterst zuinig met tijdelijke en vaste contracten. Wie nu in conjunctuurgevoelige sectoren zoals de auto-industrie werkt, beseft dat een bijkomende opleiding nuttig is. Dat verklaart de stijgende interesse voor cursussen op de ver-schillende campussen van het Vlaamse opleidingscentrum Syntra. Twee derde van alle scholieren in het technisch secundair onder-wijs (tso) stroomt vandaag door, vooral naar de professionele bachelors. ‘Een goede zaak’, vindt Rosette S’Jegers. ‘Zowel de universiteiten als de hogescholen kunnen niet blijven vissen in de steeds kleiner wordende vijver van aso’ers. Wij pleiten daarom voor een zo goed mogelijke voorbereiding op verder studeren in het hele secundaire onderwijs.’ Vanuit het beroepssecundair (bso) is de doorstroming een stuk lager. Bso’ers worden aan het einde van hun middelbareschooltijd veelal gestimuleerd om meteen te gaan werken. Maar door de economische malaise blijken zij toch ook extra gemotiveerd om zich met een hoger diploma te wapenen, ook al zijn hun slaagkansen dan laag. Zo studeert de 20-jarige Debbie Stas uit Sint-Truiden sinds enkele maanden interieurarchitectuur, heel andere koek dan haar middelbare opleiding haartooi. ‘Van de ongeveer 90 studenten ben ik de enige met een bso-diploma. Ik moet ontzettend veel moeite doen om mee te zijn in de theoretische vakken. Maar voorlopig doe ik het volgens mijn docenten niet onaardig. Dat is al een overwinning op zich’, zegt ze met overtuiging.

MODEVERSCHIJNSEL

De economische crisis is niet de enige oorzaak van het stijgende aantal studenten: jongeren laten zich tegenwoordig ook vaker charmeren door trendy opleidingen. Ook al lijkt de werkgelegenheid in deze sectoren onzeker, de opleiding audiovisuele en beeldende kunst zit in de lift (13 procent meer studenten), net zoals muziek en podiumkunsten (14 procent meer).

Een van de spectaculairste groeispurten zien we evenwel in de bacheloropleiding musical aan de Brusselse Erasmushogeschool (EhB). De enige erkende Vlaamse musicalopleiding tekent dit academiejaar 75 procent meer studenten op, een absoluut record. ‘Als afgestudeerde heb je veel mogelijkheden’, zegt eerstejaars Nick Stroobants. ‘De opleiding levert niet alleen musicalacteurs af, maar ook allround artiesten, die zowel op tv als in het theater inzetbaar zijn.’ In hetzelfde segment vind je sinds 2008 de unieke pop- en rockmuziek-opleiding van de Provinciale Hogeschool Limburg (PHL). Je kunt er in drie jaar het beroep van muzikant, technicus of muziekmanager leren. Omdat het gros van de lessen praktijkgericht is, biedt elke richting maar een twintigtal plaatsen aan, die volgens PHL-popcoach Jorg Sacré zeer gewild zijn: ‘Vorig jaar hebben zich bijna 250 mensen aangemeld voor de toelatingsproeven.’ Studeren aan de Hasseltse pop- en rockacademie oogt alvast een stuk hipper dan het gemiddelde schoolse curriculum.

Het PHL-departement biedt de student een opleidingstraject aan in een ‘natuurlijke rock-‘n-rollomgeving’, met als doel volleerde professionals de beroepswereld in te sturen. Misschien iets te veel professionals voor een krimpende markt. ‘De cd-verkoop zit in het slop,’ beaamt PHL-directeur Ben Lambrechts, ‘maar liveoptredens en muziekevenementen floreren als nooit tevoren.

Onze studenten leren bovendien niet alleen foutloos zingen of een geluidsopname maken, Ze zijn ook op de hoogte van juridische reglementeringen in hun toekomstige branche, en leren ondernemen en boekhouden.’

MEER DRUK

Omdat veel gezinnen nu ook minder kapitaalkrachtig zijn, moeten meer en meer studenten hun opleiding gedeeltelijk of volledig zelf betalen. Steeds vaker doen ze daarbij een beroep op de sociale dienst van hun hogeschool of universiteit. Die van de Gentse universiteit (UGent) noteerde zelfs een verdubbeling van het aantal kandidaten voor een studentenjob. ‘De jongeren die zich bij ons aanmelden, kampen met financiële problemen, die vaak een gevolg zijn van een moeilijke thuissituatie’, zegt Tamara Strobbe van de sociale dienst van de UGent. ‘Uit onze gesprekken met hen leiden we ook af dat er meer druk op hen rust. Ze worden verondersteld meteen te slagen. Bij een herkansing moeten ze vaak zelf opdraaien voor de kosten.’

Ook aan de Vrije Universiteit Brussel (VUB) stijgt de vraag naar studentenjobs. ‘Wij merken dat een aantal van onze studenten uit pure noodzaak werkt’, zegt Sofie Temmerman, hoofd van de sociale dienst aan de VUB. ‘Daar zijn verschillende redenen voor: ze hebben een werkloze vader of moeder, ze zijn kind uit een éénoudergezin en voor sommigen dekte de studietoelage van de Vlaamse Gemeen-schap niet langer de kosten.’ (zie p. ??)

Door de flexibilisering in het hoger onderwijs (zie p. ??) is er meer tijd voor een bijverdienste. ‘Onze jobdienst zoekt samen met de studenten naar een goed evenwicht tussen werken en studeren’, aldus Sofie Temmerman. Toch kan zo’n studentenjob wegen op de schoolprestaties. Niet alleen klussen studenten voornamelijk bij in de horeca, waar ze late en onregelmatige uren kloppen, werkgevers durven de ijver van studenten wel eens misbruiken, door hen ook tijdens blokperiodes of colleges op te eisen.

Dat de meeste jobstudenten dat lijdzaam ondergaan, komt simpelweg doordat je de baantjes niet langer voor het oprapen hebt. Zo daalt het aanbod van de jobdienst van de K.U.Leuven sinds 2007 jaarlijks met 25 procent, terwijl er 10 procent meer Leuvense studenten op zoek zijn naar werk.

Ook vakantiejobs zijn schaarser dan vroeger. Door de crisis pasten tal van grote bedrijven de afgelopen zomer hun beleid daarbij aan. Vaak geraken alleen nog de zonen en dochters van werknemers binnen, op andere plaatsen neemt men alleen jobstudenten met voldoende ervaring aan. Volgens het uitzendbureau Randstad waren deze zomer in België gemiddeld 23 procent minder studenten aan het werk dan in dezelfde periode vorig jaar.

DOOR DIMITRI COLOGNE, SVEN DE BOECK EN DOROTHÉE HENNO

Rosette S’Jegers (VLIR): ‘Het gros van de bachelors studeert verder om voorlopig van de arbeidsmarkt weg te blijven en/of hun kansen op werk te verbeteren.’Meer studenten zoeken door de crisis naar een bijverdienste, terwijl er om dezelfde reden net minder studentenjobs zijn.