De Belgische kerncentrales mogen langer openblijven. De regering-Van Rompuy hoopt zo ook het gat van 25 miljard euro in de begroting voor een deel te dichten. Maar ze zal dan wel haar hand moeten gaan ophouden in Parijs.
De kogel is door de kerk. Gewapend met een rapport van internationale experts over de ideale energiemix voor ons land (het zogenaamde Gemix-rapport), schuift de regering-Van Rompuy de paars-groene wet over een kernuitstap vanaf 2015 aan de kant. Zeker al de oudste kerncentrales in Doel en Tihange kunnen daardoor tien jaar langer openblijven. Die beslissing moet helpen om de overheidsfinanciën weer in evenwicht te brengen.
De Belgische nucleaire sector, goed voor 55 procent van de vraag naar elektriciteit, lijkt inderdaad een kip met gouden eieren. En geconfronteerd met een tekort van 25 miljard euro, zou de regering-Van Rompuy die kip maar wat graag slachten. In de eerste plaats door de kerncentrales na 2015 open te houden, waardoor ze ook langer geld opbrengen. De oudste reactoren zijn afgeschreven en iedere verkochte megawatt levert een pak winst op. In ruil voor het langer openblijven van de kerncentrales zou producent Electrabel zijn winsten uit kernenergie deels naar de staatskas moeten laten vloeien onder de vorm van een nucleaire rente (die ook door het leven gaat als ‘mottenballentaks’ of ’taks op windfall profits‘). Voorts kan de regering lonken naar het Synatomfonds, dat is aangelegd om de ‘nucleaire kosten’ van de sluiting van de centrales te financieren. Als die sluiting met tien jaar en meer wordt uitgesteld, zouden die middelen (eind 2009 gaat het over 5,5 miljard euro) ook kunnen dienen om de begroting alvast boekhoudkundig weer sluitend te krijgen.
GEEN MELKKOE
Een onafhankelijk energie-expert, al jaren nauw betrokken bij het Belgische energiebeleid, laat er geen enkel misverstand over bestaan: ‘Energiebeleid is geen melkkoe en mag nooit ingezet worden om de begroting te spekken. Dit bevestigt dat er in België geen visie is op energie, dat er een beleid wordt gevoerd dat op zijn best fragmentarisch te noemen is. Er is simpelweg niet nagedacht over de keuzes die gemaakt moeten worden voor onze toekomstige energievoorziening. En de positie van de Franse energiereus GDF Suez en dochter Electrabel is ongezond onaantastbaar.’
Ook de groenen zijn allesbehalve ingenomen met het langer openhouden van de kerncentrales, nadat in 2003 onder staatssecretaris Olivier Deleuze (Ecolo) werd beslist dat ze dicht moesten. Kamerlid en energiedeskundige Tinne Van der Straeten (Groen!) bestrijdt op de eerste plaats dat we in 2015 het licht niet meer kunnen aanknippen als de eerste reactoren toch zouden worden gesloten. ‘Dat is pertinent onjuist. De reactoren die vanaf 2015 gesloten moesten worden, nemen niet het leeu-wendeel van de productie voor hun rekening. De Commissie voor de Regulering van de Elektriciteit en het Gas (CREG) heeft dat berekend. Het uitstel van de sluiting is maar voor één partij goed, en dat is Electrabel. De winsten die op de versneld afgeschreven kerncentrales worden gemaakt – een operatie die Electrabel volgens de CREG intussen al 4 miljard euro opleverde – vloeien richting Parijs. We kunnen daar hoogstens een zogenaamde windfall tax op invoeren.’
‘De wet van 2003 op de gefaseerde uitstap is niet alleen een hefboom voor het ontwikkelen van en investeren in duurzame energie, door het verminderen van het aandeel kernenergie doe je meteen iets aan het monopolie van Electrabel. Nu zorgen we ervoor dat duurzame energie, die in de opstartfase duurder is, uit de markt wordt geprijsd omdat we de relatief goedkope kernenergie blijven produceren’, aldus Van der Straeten.
De SP.A is eveneens mordicus tegen het uitstel van de sluiting gekant. Vlaams Parlementslid en begrotingsexpert John Crombez: ‘Het is onnodig om de uitstapbeslissing terug te draaien, want het licht gaat echt niet uit als we vanaf 2015 de kerncentrales sluiten. De beslissing om de oudste reactoren tien jaar langer open te houden, is een verkeerd signaal voor het investeringsklimaat rond hernieuwbare energie. De regering zegt eigenlijk dat het weinig zin heeft om te investeren in zon en wind, want de kerncentrales leveren toch genoeg stroom. Het is evenmin een stimulans voor programma’s rond energiebesparing, waarover iedereen het eens is dat die cruciaal zijn.’
SUEZ BOOS
De twee Belgische sites, met in totaal zeven reactoren in Doel en Tihange (zie kader), zijn voor 100 procent eigendom van Electrabel, dat op zijn beurt een volle dochter van de Franse energiegigant GDF Suez is.
De Waalse zakenman Albert Frère, grootaandeelhouder van GDF Suez, haalde recent zwaar uit naar de Belgische staat. Wat die wel niet dacht. ‘Wat is het belang van België om Electrabel op de knieën te dwingen? Wil men soms de kip met de gouden eieren slachten?’ zei Frère in La Libre Belgique.
In het voorjaar kwam er een soortgelijke repliek van GDF Sueztopman Gérard Mestrallet. Hij noemde de regeringsbe-slissing om in 2008 voor het eerst een nucleaire rente van 250 miljoen euro aan Electrabel op te leggen ‘monsterachtig’. Uiteindelijk betaalde Electrabel, maar in maart 2009 trok het bedrijf ook naar het Grondwettelijk Hof om die al gestorte 250 miljoen terug te eisen. Volgens Mestrallet zou dit de energiereus benadelen ten opzichte van andere producenten. De zaak Electrabel vs. de Belgische staat is nog in behandeling. Volgens juristen is er een grote kans dat de regering dat geld moet terugbetalen. In dat geval wordt het ook hoogst twijfelachtig of ze aanspraak kan maken op de heffing die ze voor dit jaar in de begroting heeft ingeschreven en die 500 miljoen bedraagt (de helft daarvan zou besteed worden aan alternatieve energie).
Minister van Energie Paul Magnette (PS) zet hoog in bij het dispuut met de Franse energieproducent. Ruzie zoeken met Electrabel/GDF Suez wil hij liever niet. ‘De regering heeft altijd gezegd dat ze een vrijwillige bijdrage verkiest, ook vanuit financieel-juridisch oogpunt. Maar indien een dergelijke oplossing niet kan worden bereikt, zal ze de nodige afdwingbare, wettelijke initiatieven nemen’, aldus Magnette, die kennelijk ook beseft dat een akkoord over een bijdrage vanaf 2010 voor het langer openhouden van de kerncentrales nog lang niet binnen is.
Magnette liet afgelopen week verscheidene ballonnetjes op. Zo is er het idee om de regering elektriciteit tegen een vaste prijs te laten overnemen van Electrabel en die op veilingen te verkopen aan grootafnemers. De meeropbrengsten vloeien dan naar de staatskas. De minister moet, als hij de centrales langer wil openhouden, in ieder geval de monopoliepositie van Electrabel aanpakken. Echt geld kan de minister enkel incasseren als hij Electrabel meteen en cash laat betalen voor de exploitatievergunning waarmee het de centrales tien jaar langer mag openhouden.
Suezbaas Mestrallet maakte al de berekening dat Electrabel voor het openhouden van de kerncentrales een extra 800 miljoen euro moet investeren – een bedrag dat binnen de sector ‘enigszins overdreven’ wordt genoemd. Een deel van die investeringen zouden hoe dan ook moeten worden gedaan, sluiting of niet, omdat de betroffen reactoren nog tot zeker 2015 zullen draaien.
Het openhouden van de centrales zou Electrabel dan weer een winst van 1 miljard euro per jaar opleveren, dixit Mestrallet. Over dat bedrag zeggen energie-experts dan weer dat het veel te laag wordt geschat, mede omdat de kerncentrales al afgeschreven zijn en omdat de prijzen die Electrabel voor haar elektriciteit rekent tot de hoogste in Europa behoren. De CREG heeft berekend dat de winst 12 miljard zal bedragen als de reactoren tien jaar langer actief blijven. Komt er nog eens tien jaar bij, dan loopt die winst volgens de CREG zelfs op tot bijna 17 miljard. Bij een exploderende olieprijs spinnen de producenten van kernenergie nog veel meer garen. Dan zou het al snel gaan om tientallen miljarden euro’s.
NIEUWE KERNCENTRALE
Het sluiten van kernreactoren kost geld. Het afval moet ergens worden opgeslagen, een centrale zal ook na sluiting nog jaren radioactief blijven, en voor de ontmanteling is hooggekwalificeerd personeel nodig, terwijl er op het moment van sluiting geen inkomsten meer zullen zijn. Daartoe werd bij de invoering van de wet op de uitstap uit kernenergie een fonds aangelegd. In de boekhouding van dat Syna-tomfonds zit op dit ogenblik 5,5 miljard euro. In het vooruitzicht van een sluiting van de centrales vanaf 2015 moesten die reserves voor de nucleaire kosten oplopen tot 9 miljard, en later zelfs 12 miljard euro. In die zin is de som vlug gemaakt: stel de sluiting uit, en de miljarden die zijn gereserveerd kunnen op het overheidsbudget geparkeerd worden, om de tekorten weg te werken en te voldoen aan de Europese begrotingsnormen.
Maar ook hier geldt: was het maar zo simpel. Op de eerste plaats is 25 procent van die 5,5 miljard euro weggezet als belegging in Elia, de beheerder van het elektriciteitsnetwerk, waarin Electrabel een belang van 64 procent bezit. Van de overige 75 procent van het Synatomfonds is bepaald dat Electrabel dat bedrag mag lenen. De controle over Synatom berust bij de Commissie Nucleaire Voorzieningen, waar naast overheidsvertegenwoordigers ook Synatom zelf deel van uitmaakt. Een anomalie, zo zeggen de experts, want Synatom controleert zo zichzelf, en door deze constructie is het Electrabel dat uiteindelijk de touwtjes in handen heeft. Eerdere initiatieven om Synatom onder overheidscontrole te brengen en het geld van dat fonds in duurzame energieprojecten te investeren, zijn overigens gestrand.
Van der Straeten: ‘Door die operatie krijgt geld dat gereserveerd is voor de sluiting een andere functie. Het is bovendien belegd geld, en we weten hoe onzeker dat kan zijn. Dat kan betekenen dat men in de toekomst weer bij de consument langs moet om het fonds aan te zuiveren.’ Voor Van der Straeten is het eenvoudig: ‘Ook als er geen reactoren gesloten worden, zijn de winsten op kernenergie zeer hoog. Hef daar belasting op en investeer de op-brengst in hernieuwbare energie.’
Het kan natuurlijk ook nog helemaal anders. Voorbij de discussie over het sluiten of openhouden van de reactoren in België, denkt CD&V-jongerenvoorzitter Pieter Marechal aan de bouw van een nieuwe kerncentrale. ‘Door die te laten exploiteren door een ander bedrijf dan Electrabel/GDF Suez kunnen we ook iets doen aan hun monopoliepositie. Voor ons is het een én/én-verhaal: kernenergie als relatief veilige en schone energiebron, én investeren in duurzame energie.’ Opmerkelijk: de jonge partijgenoot van premier Herman Van Rompuy vindt dat de honderden miljoenen die Electrabel zou betalen om de centrales langer open te houden, niet gebruikt mogen worden om het gat in de begroting te dichten. ‘De nucleaire rente moet dienen voor investeringen in duurzame energie, en niet om de begroting recht te trekken. En ook van de miljarden uit het Synatomfonds blijft de regering beter af. Kerncentrales hebben een beperkte levensduur. Dus het geld dat nodig is om ze te sluiten, kunnen we niet voor iets anders gebruiken.’
Dat Electrabel de centrales wil openhouden en daarvoor een prijs wil betalen, kan Luc Barbé (Groen!), een van de architecten van de uitstapwet, nog zien als een opportuniteit om de energiegigant in te tomen. Barbé: ‘De regering had een goede onderhandelingspositie, maar ze heeft die zelf ondergraven door te kennen te geven dat ze het geld van Electrabel hard nodig heeft. Nu moet ze haar hand in Parijs ophouden.’
DOOR BART WILLEMS
‘Het uitstel van de sluiting is maar voor één partij goed: Electrabel.’
