De Amerikanen hebben niet alleen Donald Trump maar een heuse clan verkozen. Familieportret van een wereldmerk.
Nog enkele weken en dan is Donald Trump ook echt de president van de Verenigde Staten. Tot het zover is, speelt hij de koning van New York, en bij uitbreiding de wereld. De Trump Tower, zijn paleis van goud en glas, staat nu al onder strenge bewaking.
Sinds zijn verkiezing heeft de president-elect zijn wolkenkrabber zelden verlaten. Hij woont er in een met goud bezet, 2800 vierkante meter groot penthouse op de 66e verdieping, omringd door zijn getrouwen: first lady Melania met de tienjarige zoon Barron, die naar verluidt een volledige verdieping voor zich alleen heeft. Op de 25e verdieping bevinden zich de vertrekken van The Trump Organization, waar zijn kinderen Donald jr., Ivanka en Eric kantoor houden en de bezittingen van de dynastie beheren. Op de verdieping daarboven ontbiedt Donald Trump rijen kandidaat-ministers, om vervolgens op Twitter te verklaren wie zijn genade waardig is gebleken. Hij alleen kent de ‘finalisten’, alsof hij nog steeds de bedrijfsleider is uit The Apprentice, de tv-serie waarin hij jarenlang voor miljoenen kijkers kandidaten aannam of ontsloeg.
Het is intussen wel duidelijk dat de Amerikanen niet één man hebben verkozen, maar een clan, een merk. De verkiezingsstrijd was al een familie-aangelegenheid, en ook het presidentschap zal dat zijn. Aan het hoofd van de Verenigde Staten staat voortaan een regentenfamilie die politieke en economische macht verenigt met showbusiness, zoals men dat in autocratisch geleide landen in Centraal-Azië, Afrika en Zuid-Amerika kent. Het is een combinatie die de Amerikaanse instellingen en grondwet voor een serieuze test kan stellen. Zullen ze bestand zijn tegen een staatshoofd dat meer weg heeft van een Oost-Europese oligarch dan van Abraham Lincoln, en meer aan Silvio Berlusconi doet denken dan aan John F. Kennedy en Ronald Reagan? Dreigen de VS een bananenrepubliek te worden, waarin een clan over maatschappij en politiek beschikt?
Globaal merk
In tegenstelling tot wat hij tijdens de campagne zo vaak beweerde, is Trumps voornaamste maxime niet ‘America first’, maar ‘family first’. En de eerste in die familie is niet zijn echtgenote Melania of zijn eerstgeborene Donald jr., maar zijn dochter Ivanka. Op de vraag welke vrouwen hij in zijn kabinet zou opnemen, noemde Trump tijdens de campagne één enkele naam: Ivanka. Zij is ‘zeer geliefd en succesvol’, wie zou haar niet in zijn kabinet willen? Ivanka speelde een belangrijke rol in de campagne. Door zijn dochter op te voeren, kon haar stiefmoeder Melania ontslagen worden van plichtplegingen zoals speeches en interviews.
Ivanka is volstrekt loyaal aan haar vader. En dat is wat telt, zegt Trumpbiograaf Michael D’Antonio, die de voorbije maanden toegang had tot de intiemste kringen van de clan. ‘Die heeft veel weg van een maffiafamilie’, vertelt hij. Ivanka, maar ook Donald jr. en Eric zijn buitengewoon gefixeerd op hun vader. Zijn kinderen spreken over hem als over een halfgod. Vooral de op een na jongste zoon, Eric, heeft een grenzeloze bewondering voor zijn vader. De duidelijke baas van het trio is Ivanka. Als de kinderen het niet eens zijn met hun vader, zegt D’Antonio, overleggen ze samen, met Ivanka als drijvende kracht, om dan hun vader tegen te spreken.
Donald Trump heeft vijf kinderen bij drie vrouwen. Aan de oudste drie, uit het huwelijk met zijn eerste echtgenote Ivana Trump, heeft de machtigste man ter wereld de leiding van zijn miljardenimperium toevertrouwd, waarin ze tot nu toe als vicevoorzitters waren aangesteld. De 23-jarige Tiffany, uit Trumps tweede huwelijk met Marla Maples, groeide op in Californië, ver van haar vader. En dan is er nog jongste zoon Barron. Voor Ivanka schijnt vader Trump een ware obsessie te hebben. ‘Wat een schoonheid’, zwijmelde hij in een interview met Rolling Stone eind 2015. ‘Als ik niet getrouwd was en, nou ja, haar vader…’
‘Ivanka is de enige die ook buiten de Trumpwereld naam heeft gemaakt’, zegt journalist Joe Conason, die tot 2011 voor The New York Observer werkte. Hoe ze dat voor mekaar kreeg, beschreef Ivanka als 27-jarige in het boek The Trump Card. ‘Ik krijg een mate van verantwoordelijkheid die mensen van mijn leeftijd zelden te beurt valt. Terwijl de meeste jongeren in de zakenwereld zich in het begin van hun carrière met nederige opdrachten moeten bewijzen, kon ik die routineklusjes mijden en hoorde ik vanaf het begin bij het hogere management.’
Hoewel haar twee broers hetzelfde startvoordeel hadden, ontwikkelde Ivanka zich tot een eigen merk. Zo heeft ze een modecollectie die haar naam draagt. Net als bij haar vader is het moeilijk om uit te maken waar het merk ophoudt en de mens begint. Beiden zijn zowel hun eigen product als verkoper. Hun koopwaar heet Trump, ze belichamen het aanbod en stimuleren de vraag. Bij Ivanka is die existentiële en economische symbiose bijzonder duidelijk zichtbaar. Naast haar producten presenteert ze op haar website ook levenswijsheden, kookrecepten en maakt ze reclame voor haar volgende boek, dat volgend voorjaar uitkomt. Net als haar vader is Ivanka bijzonder actief op de sociale media. Haar Instagramaccount telt 1,9 miljoen volgers en spuit een onophoudelijke stroom aan beelden.
Don Donald
Half november ontving Donald Trump met de Japanse president Shinzo Abe de eerste regeringsleider in zijn appartement. De beelden van die ontmoeting zijn hoogst opmerkelijk. Gezeten op Trumps protserige sofa ziet Abe eruit als een figurant in de coulissen van een of ander kostuumdrama. Maar het meest verontrustende aan die ontmoeting was de aanwezigheid van Ivanka, die naast hem zat op hoge hakken en over elkaar geslagen benen. De president ziet zijn dochter, die verondersteld wordt zijn bedrijven te leiden, als een deel van zijn presidentiële team. Een duidelijke scheiding tussen presidentschap, vaderschap en ondernemerschap schijnt hem niet te interesseren.
Tony Schwartz, de ghostwriter van Trumps biografie The Art of the Deal, schreef enkele weken geleden: ‘Dat Trumps kinderen zijn bedrijven leiden en tegelijk staatshoofden ontmoeten, is moeilijk te vatten. Zo ontstaan oligarchieën.’ Maar belangenvermenging is niets nieuws voor Trump, het is een deel van zijn identiteit. De kern van Trumps zakelijke activiteiten bestaat erin zijn naam te patenteren en te vermarkten. Zijn partners betalen hem om zijn naam op hun hotels te mogen aanbrengen. Die naam wordt nu het officiële merk van de president van de VS. Zelfs als Trump zijn bedrijven volledig loslaat, blijft dit belangenconflict bestaan.
Toen hij kort na zijn verkiezing op bezoek ging bij The New York Times, gaf hij tegenover journalisten zonder verpinken toe dat het presidentschap zijn merk hotter had gemaakt. En hij sprak onheilspellende woorden: ‘Een president kan geen belangenconflicten hebben.’ En: ‘De president mag gelijk welk conflict hebben dat hij wil.’ Het klonk als de beruchte uitspraak van Richard Nixon uit 1977: ‘Als de president het doet, is het niet illegaal.’
De ideale schoonzoon
Jared Kushner: met zo’n naam ben je wel gedoemd om popster te worden. De schoonzoon van Trump zou zo een oudere broer van Justin Bieber kunnen zijn. Trump ziet in Kushner een jongere versie van zichzelf. Uiterlijk is Kushner echter Trumps tegenovergestelde. Terwijl ‘The Donald’ een présence heeft die de kamer vult, is de elegante en altijd wat bleke Jared zo goed als onzichtbaar. Trump begint pas te bestaan in het bijzijn van camera’s en microfoons, Kushner mijdt de openbaarheid. Hij geeft nauwelijks interviews en veracht journalisten. En terwijl Trump Twitter als zijn persoonlijke megafoon gebruikt, heeft de schoonzoon nog geen enkele tweet verstuurd. Wat hem niet heeft verhinderd een uiterst onconventionele campagne voor zijn schoonvader te voeren. Jared Kushner was de constante op de achtergrond, terwijl anderen kwamen en gingen. Als geen ander maakte hij gebruik van sociale media en algoritmes.
Net als de Trumps hebben de Kushners een bijna Siciliaans familiegevoel. Behalve om geld gaat het daarbij zowel voor Trump als voor Kushner ook om de eer van hun naam. Kushners strijd om zijn naam te maken, lijkt zo weggeplukt uit een maffiafilm. Jared is de oudste zoon van Charles Kushner, die als nazaat van Poolse Holocaustoverlevers een vastgoedimperium in New Jersey opbouwde. De strenggelovige Kushners behoorden tot het begin van de 21e eeuw tot de voornaamste sponsors van Democratische politici aan de oostkust. Zo financierden ze ook Hillary Clintons campagne om senator te worden.
Maar in 2004 valt de machtige Kushnerdynastie uit elkaar. Charles vliegt wegens belastingontduiking voor 14 maanden in de nor. Zijn zus werkte samen met het gerecht om de aanklacht rond te krijgen. Als wraak liet Charles zijn schoonbroer verleiden door een prostituee, en hun innige ontmoeting in het geniep filmen. De familienaam was bezoedeld, het merk verstoord. Voor Jared was het een dieptepunt. Sindsdien probeert hij verwoed de familie-eer te herstellen. Nauwelijks 24 is hij, wanneer hij het familiebedrijf overneemt en de eigendommen in New Jersey verkoopt, om in een nieuwe verzameling statussymbolen in Manhattan te investeren. In 2005 leert hij Ivanka kennen. In 2006 koopt hij het weekblad The New York Observer, wat hem toegang verschaft tot de machtigen van New York. In 2007 verwerft hij voor ettelijke miljarden dollars een wolkenkrabber in Manhattan, op enkele honderden meters van Trump Tower. Wanneer hij en Ivanka in 2009 trouwen, verbindt hij zijn naam aan de Trumps.
Pittig detail: de openbare aanklager die Jareds vader aanklaagt en uiteindelijk achter de tralies krijgt, is Chris Christie, die later als gouverneur van New Jersey een van de voornaamste Trumpfans zal worden. Christie leek voorbestemd om de overgang naar het presidentschap te leiden, tot hij onlangs verrassend door Trump aan de kant werd geschoven. De ultieme wraak van Jared? Kushner doet er het zwijgen toe.
Familie-eer
Jared en Ivanka zijn de belangrijkste medewerkers van de toekomstige president Trump. Ze hebben bijgedragen tot zijn triomf. Ze hebben gemilderd en verteerbaar gemaakt wat voor miljoenen Amerikanen zo afstotend en angstaanjagend was: zijn racisme, zijn vrouwonvriendelijkheid, zijn onberekenbaarheid, zijn onwetendheid. Ivanka en Jared zijn de postmoderne versie van het merk-Trump. Niet langer het protserige goud en het brallerige gesnoef, maar een tactvolle, minimalistische chic, die op de wereld wordt losgelaten via de Instagram-account van Ivanka.
Kushner heeft zijn Joodse afkomst in het brede politieke merkenspectrum van zijn familie binnengebracht. Ivanka heeft zich voor haar huwelijk bekeerd, hun drie kleine kinderen worden volgens het joodse geloof opgevoed. Jared en Ivanka kijken er streng op toe dat de sabbat geëerbiedigd wordt. Wanneer Trump het verwijt krijgt racisten en antisemieten aan te trekken, kan hij naar Jared verwijzen. En hij heeft grote plannen met zijn schoonzoon, zo vertelde hij The New York Times. Hij acht Kushner in staat om vrede tussen de Israëli’s en Palestijnen te stichten.
De duidelijke contradictie tussen de merken Trump en Kushner kan Jared alleen overbruggen door zich niet expliciet achter Trumps politieke agenda – voor zover die al bestaat – te scharen. De Kushners zijn Joods, maar Trumps campagneleider Stephen Bannon beweegt zich al te vaak in de schemerzone van het antisemitisme. Hij is de kleinzoon van Europese vluchtelingen, maar dient een heer die zich voor een migratiestop voor Syrische vluchtelingen heeft uitgesproken. Velen hopen dat de terughoudende, doorgaans op fluistertoon sprekende schoonzoon een kalmerende invloed zal hebben op de clanleider, en hem al te radicale beslissingen uit het hoofd kan praten.
De enige duidelijke drijfveer van de familieonderneming Trump-Kushner is de zorg voor de eigen naam. Het gaat daarbij niet in de eerste plaats om geld, hoewel winst onvermijdelijk is wanneer de naamdrager ook regeringsleider van een wereldmacht is. Dat vooruitzicht bedreigt de VS meer dan de doorsneecorruptie. Met Donald Trump op de troon, en Ivanka en Jared naast hem, dreigt wereldpolitiek te verworden tot de instandhouding van een merknaam, tot een kwestie van familie-eer. Maffiafilms die zulke logica volgen, eindigen bijna altijd in geweld.
© Der Spiegel
‘De Trumps lijken wel een maffiafamilie. De kinderen spreken over hun vader als over een halfgod.’
Trump acht zijn Joodse schoonzoon in staat om vrede te stichten tussen Israëli’s en Palestijnen.
De enige drijfveer van de familie-onderneming Trump-Kushner is de zorg voor de eigen naam.
