‘We kennen nu 70 jaar vrede in Europa en niemand beseft nog hoe geweldig dat is’, zei Umberto Eco een paar jaar geleden in een interview met de Italiaanse krant La Stampa. ‘Sterker nog, het hele idee van een oorlog tussen Spanje en Frankrijk of Italië en Duitsland is vandaag lachwekkend. De Verenigde Staten hadden een burgeroorlog nodig om zich te verenigen, ik hoop dat wij dat kunnen bereiken met cultuur en de Europese markt.’

De Italiaanse semioticus, die wereldberoemd werd met de roman De naam van de roos, overleed eind vorig week toen de Europese staatshoofden en regeringsleiders in Brussel vergaderden over de toekomst van Groot-Brittannië in de Europese Unie. Op 23 juni wordt in Groot-Brittannië een referendum gehouden over het Britse EU-lidmaatschap. De kans is groot dat de Britten eruit stappen. Zo’n brexit kan ertoe leiden dat de Unie verder uitrafelt. In alle landen winnen eurosceptici veld. Umberto Eco zou het zeker jammer hebben gevonden.

Volgens de krant Financial Times zullen de Britse bedrijfsleiders premier David Cameron steunen in zijn campagne om Groot-Brittannië in de EU te houden. Dat illustreert wat het eengemaakte Europa vandaag vooral is: een economisch project. Europa draait rond open grenzen, saneringsinspanningen, begrotingsnormen enzovoort. In tegenstelling tot wat bijvoorbeeld Eco hoopte, gaat Europa helemaal niet over Dante, Shakespeare, Balzac en al die andere culturele persoonlijkheden die bijdroegen tot de Europese identiteit. We wonen in het Europa van de kille cijfers, er is geen plaats voor dansende lettertjes.

En wie de cijferbrij bekijkt, moet wel concluderen dat de EU het helemaal niet goed doet. De OESO presenteerde vorige week haar groeiverwachtingen. De Amerikaanse economie zal dit jaar met 2 procent groeien, volgend jaar met 2,2 procent. Voor het Verenigd Koninkrijk zijn de vooruitzichten vergelijkbaar: plus 2,1 procent in 2016 en 2 procent volgend jaar. In vergelijking daarmee presteert de eurozone ondermaats: dit jaar wordt 1,4 procent groei verwacht, volgend jaar wordt gerekend op 1,7 procent. Voor kleine landen gaf de OESO geen groeiverwachtingen, maar volgens het Planbureau zal de Belgische economie dit jaar met slechts 1,2 procent groeien. Dat is allemaal erg mager. Het deed OESO-hoofdeconome Catherine Mann besluiten dat de Europese politici dringend in actie moeten schieten om hun economie uit het slop te halen. Je zou eraan kunnen toevoegen: en om het geloof in het Europese project aan te zwengelen.

Mann was niet zacht voor Europa, en zei dat ‘groeiambitie gevolgd moet worden door actie’. Ze wees erop dat de Centrale Bank al het mogelijke doet om de economie meer vaart te geven, maar dat ze de klus niet in haar eentje kan klaren. Ze verwonderde zich erover dat er in Europa alleen maar aandacht is voor besparen. Komt daarbij dat de overheden tegen uiterst gunstige tarieven kunnen lenen. Daarom roept Mann de regeringen op om de economie te stimuleren, bijvoorbeeld door flink te investeren in de infrastructuur, om zo de Europese groei aan te jagen. Economen zoals Paul De Grauwe (KU Leuven en London School of Economics) pleiten daar al langer voor, maar nu zegt dus zelfs de OESO het hardop.

Een EU die beter presteert, is een noodzakelijke voorwaarde om er weer een enthousiasmerend project van te maken, maar het volstaat niet. Europa zal ook meer successen moeten boeken in armoedebestrijding, de opvang van vluchtelingen, de verbetering van het onderwijs et cetera. En het moet ook duidelijker worden waar Europa naartoe wil. Op het hoogtepunt van de eurocrisis deed de toenmalige voorzitter van de Europese Centrale Bank, Jean-Claude Trichet, een uitspraak die ook vandaag nog geldt: ‘Het heden vraagt actie, de toekomst vraagt visie.’ De actie is heel flauw, en van visie is er geen spoor.

De vraag moet gesteld: kan die visie wel ontwikkeld worden als zo veel landen deel uitmaken van de club? Heeft de Europese Unie zich niet te snel uitgebreid? Wijlen eurocommissaris Karel Van Miert vond dat tien jaar geleden al. Hij nam toen zelfs het woord imperial overstretch in de mond: Europa is groter dan wat het aankan. De grote onenigheid over hoe de vluchtelingencrisis moet worden aanpakt, bewijst dat elke dag. Hoe de EU hier uit kan raken, is onduidelijk. Wel duidelijk is dat het niet makkelijk zal zijn. De betreurde Umberto Eco wist het al: ‘Voor elk ingewikkeld probleem bestaat er een eenvoudige oplossing, en die is fout.’

EWALD PIRONET is senior writer van Knack.

‘In tegenstelling tot wat Umberto Eco hoopte, gaat Europa niet over Dante, Shakespeare en Balzac, maar over cijfertjes. En die volstaan niet.’