Een nagelaten verhaal, de nieuwe roman van Yasmine Allas, is zonder twijfel een sympathiek boek, en er resoneren nogal wat maatschappelijk hoogst relevante thema’s in mee. En toch.
Drieëntwintig jaar nadat ze haar niet nader genoemde Afrikaanse geboorteland heeft verlaten, reist een schrijfster er vanuit Nederland voor het eerst weer heen, op zoek naar haar verleden, in het gezelschap van een documentairemaker en een cameraman. Welk land vindt zij terug? En wat gaat er daarbij zoal door haar heen?
Met name op dat laatste is de documentairemaker, Rob, gespitst. Emotelevisie, dát is wat hij wil: ‘”De eerste blik, dat eerste moment van weerzien, het zegt zoveel meer dan welk woord dan ook”, siste hij in mijn oor. “Dat wil ik vastleggen.”‘ Dat beelden zoveel meer duidelijk zouden kunnen maken dan de taal is een van de hardnekkigste mantra’s in deze anti-intellectuele tijden – en al is deze kwestie hooguit een subthemaatje in Een nagelaten verhaal, louter het vertrouwen in de kracht van het vertellen dat in het boek wordt geëtaleerd is al een impliciet antwoord op de Robs van deze wereld.
De inspiratie zal Allas hebben opgedaan op de reis die ze in mei 2006 naar haar geboorteland Somalië maakte, dat na decennia van (burger)oorlog is teruggevallen in een staatkundig premoderne toestand, waarbij ze op de voet werd gevolgd door documentairemaker Paul Rosenmöller. De stad Hargeisa die ze toen bezocht is hier de fictieve stad Hardoe geworden, maar verder, mag je toch veronderstellen, is het een bepaalde werkelijkheid die Allas wil oproepen. Dit is geen fantasy.
In die werkelijkheid laat ze het verhaal van de ouders van haar hoofdpersonage zich in flashbacks ontrollen. Het verhaal van een meisje, Zeyneb, en haar liefhebbende vader, die haar altijd in vrijheid heeft opgevoed. Zodat ze sterk genoeg is om tegen hem in te gaan als hij haar weggeeft aan een in zijn ogen ideale huwelijkskandidaat, en ze meegaat met de man van haar hart, de Vreemdeling die ze heeft leren kennen in het ziekenhuis waar hij als gewonde soldaat lag toen zij als verpleegster werkte. Dat verhaal uit het verleden wordt afgezet tegen het heden, waar de vrouwelijke hoofdfiguur er alleen met de grootste moeite in slaagt aansluiting te vinden bij de mensen die zij als landgenoten beschouwt – dat gevoel is namelijk bepaald niet wederzijds. Zij is niet langer een van hen, ze is een westerlinge geworden, en, al even erg: ‘Jij bent gekomen om een verhaal te halen zonder dat jij zelf iets hebt meegebracht voor ons, voor het volk waarvan jij beweert dat je er ooit toe behoorde.’ Een pertinente opmerking? Op eng clandenken gebaseerde emotio-nele chantage? De vertelster heeft er in ieder geval niet meteen van terug.
Het eigenaardige van Een nagelaten verhaal is nu echter dat de werkelijkheid die het wil oproepen ten dele (het verhaal van Zeyneb) in een soort parabelvorm wordt verteld, en vooral ook dat álle personages zich in een nagenoeg identieke, weliswaar welluidende maar ook nogal ‘geschreven’, wat plechtstatige, soms zelfs hoogdravende taal uitdrukken, wat de werkelijkheidsillusie meteen weer voor een flink stuk tenietdoet. Suggestie is daarbij ook niet echt Allas’ fort, explicietheid des te meer.
Er worden in deze roman voldoende behartigenswaardige moreel-maatschappelijke kwesties aangesneden om stof te bieden voor jaren onderzoek en discussie. Hoewel zichzelf zeer verlicht achtende sociologen het verbeten ontkennen, vinden bijvoorbeeld alle personages in dit boek, zowel de westerse als de Afrikaanse, dat er iets als een eigen cultuur bestaat. Er is ook de kwestie hoe je van immigranten kunt verwachten dat ze ‘iemand van hier’ worden als je ze niet toestaat om eerst iemand te zijn. En nog iets: ‘Alleen een westerling verliest zich in onbelangrijke details van het leven, zoals de liefde.’ Deze uitspraak van een vriendelijke oude man wordt geheel in haar waarde gelaten, naast het ‘Wie liefheeft, die leeft’ van de vertelster. Wat weegt het zwaarst, de gemeenschap of het individu? Allas verbloemt niet, maar ze stookt ook niet. Haar nieuwe roman gáát ergens over – over nogal veel zelfs. Alleen lijkt ze daarvoor qua stijl en vertelstrategie niet de gelukkigste keuzen te hebben gemaakt.
YASMINE ALLAS, EEN NAGELATEN VERHAAL, DE BEZIGE BIJ, AMSTERDAM, 271 blz., 18,90 EURO.
Herman Jacobs
