Christophe Degrez (Eneco): ‘Investeren in duurzame energie brengt meer op dan het spaarboekje’

De overname van het energie-bedrijf ENI door de Neder-landse groep Eneco moet de Belgische energiemarkt een stuk milieuvriendelijker maken. Ceo Christophe Degrez van Eneco zweert bij zon en wind. ‘De overheid zou fossiele brand-stoffen veel zwaarder moeten belasten.’

Het leek wel David die Goliath kocht: door de gedurfde overname van de Belgische poot van de Italiaanse energiereus ENI wordt energieproducent Eneco de derde energieleverancier van België, na Engie-Electrabel en Luminus. De greep van de Nederlandse groep op de Belgische energiemarkt stijgt van 3 naar 13 procent. Eneco produceert alleen groene stroom: alle energie komt uit zon en wind en wordt in België opgewekt. Het bedrijf is de grootste producent van zonne-energie in ons land en investeert in een groot windenergiepark op de Noordzee. Het hoeft dus niet te verbazen dat voor Greenpeace – in deze een onverdachte bron – Eneco de milieuvriendelijkste energieproducent is.

De overname is niet zonder risico. Nadat de Franse energiereus Total vorige zomer het Belgische Lampiris had overgenomen, veranderden heel wat klanten van die laatste van leverancier. ‘Wij kregen in die periode veel nieuwe klanten’, bevestigt ceo Christophe Degrez van de Belgische tak van Eneco. ‘Wat wij doen met ENI is het omgekeerde: wij nemen als duurzame leverancier een ander bedrijf over, met de belofte dat we 100 procent Belgische groene stroom blijven leveren.’

Hebben jullie voldoende aanbod van zon en wind om dat te blijven doen?

Christophe Degrez: In 2011 lanceerden we de strategie om tegen 2016 volledig te draaien op wind- en zonne-energie die in België geproduceerd werd. Dat hebben we gehaald, we hebben zelfs een overschot. Na de overname zal ons klantenbestand bijna verviervoudigen, van 300.000 naar meer dan 1,1 miljoen. Met onze huidige portefeuille van wind en zon zijn we goed gewapend om dat tot een goed einde te brengen, maar we blijven uiteraard investeren in nieuwe ontwikkelingen.

Hoeveel extra zonnepanelen en windmolens zijn er nodig?

Degrez: Dat zullen we nu berekenen, onder meer aan de hand van de gebruikersprofielen van onze nieuwe klanten. Maar ik maak me geen zorgen – we halen het. We hebben het afgelopen halfjaar enorm geïnvesteerd in grootschalige productie van zonne-energie. En in februari 2018 beginnen we met de bouw van ons windmolenpark Norther op de Noordzee. Daarmee alleen al zullen we bijna 400.000 gezinnen van energie kunnen voorzien. In 2019 zal het klaar zijn.

Jullie overname past in de expansie van de energiespelers. Wat als het Franse Engie het Belgische Electrabel afstoot, zoals her en der gefluisterd wordt?

Degrez: Het is voorbarig om daarover te speculeren. We hopen wel dat zo’n manoeuvre de 30 procent slapende klanten bij de standaardleveranciers zou wakker schudden, zodat ze gaan zoeken naar een betere service van duurzame energie voor een betere prijs. Ik juich het toe dat er elk jaar meer mensen van energieleverancier veranderen, hoewel ik mijn bedenkingen heb bij de cijfers die daarover circuleren. Elk jaar zouden er in België zo’n 650.000 mensen van leverancier veranderen, maar meer dan 400.000 daarvan zijn mensen die veranderen via het mechanisme van de groepsaankoop. Dat is een grote pool van mensen die elk jaar roteert. Vooral de organisatoren van groepsaankopen profiteren daarvan, want zij krijgen een commissie van de leverancier.

Zijn groepsaankopen dan niet gunstig voor de consument?

Degrez: Niet altijd, en zeker niet als je elk jaar switcht. Er zijn promoties van individuele leveranciers zoals Eneco die beter zijn voor de consument dan wat ze op dat moment via een groepsaankoop krijgen. De organisatoren van een groepsaankoop maken zich ook sterk dat ze alles uit handen nemen van de consument, maar wisselen van leverancier kan tegenwoordig door een eenvoudige klik op een knop, waarna de nieuwe leverancier alle beslommeringen overneemt zonder extra kosten.

De expansie van energiegroepen zou te maken hebben met de groeiende druk op jullie winstmarges?

Degrez: De Federatie van Belgische Elektriciteits- en Gasbedrijven (FEBEG) heeft vorig jaar een studie laten maken die onze sector vergelijkt met andere sectoren en met het buitenland. In Vlaanderen gaat slechts 22 procent van de factuur van de consument, die voor een doorsnee Vlaams gezin met twee kinderen ongeveer 2000 euro per jaar bedraagt, naar de energieleverancier. Dat is weinig. De rest gaat naar het hoogspanningsnetwerk van Elia, de distributie op het laagspanningsnet en belastingen. Vóór de liberalisering van de energiemarkt in 2003 was de helft van de factuur voor de leverancier. De prijzen voor de distributie van energie zijn daarentegen buitensporig gestegen, zeker in vergelijking met het buitenland. Dat zet veel druk op onze ketel.

De liberalisering van de markt was dus ongunstig voor jullie, maar de consument profiteerde evenmin?

Degrez: Concurrentie is altijd goed om de prijzen te drukken, maar alleen de levering van energie is geliberaliseerd, niet de productie en distributie ervan.

Is de fusie van de distributeurs Eandis en Infrax dan slecht nieuws voor de consument?

Degrez: Nee. Nu gaat 36 procent van de factuur naar de distributeur. Als twee distributienetbeheerders door een fusie hun kosten kunnen optimaliseren, kan dat vertaald worden in een besparing voor de consument. Die wordt geraamd op 3 tot 4 procent, maar dat lijkt me aan de magere kant.

Zijn de belastingen op energie te hoog?

Degrez: Een kwart van uw factuur gaat naar heffingen, btw inbegrepen. Voor een deel is dat terecht, maar bijvoorbeeld de Vlaamse Energieheffing(bekend als de Turteltaks, maar dat woord wil Degrez niet gebruiken, nvdr.) hoort niet thuis op de energiefactuur, want het is een verkapte algemene belasting. Transparantie en eenvoud zijn sleutelwoorden voor een factuur, zodat een consument onder meer beter prijzen kan vergelijken.

Hoe zou de overheid haar heffingen dan moeten organiseren?

Degrez: Ze zou alles wat met fossiele brandstoffen te maken heeft, zoals vervuilende wagens, veel zwaarder moeten belasten, in plaats van wat fiscale voordelen te geven aan wie een elektrische wagen koopt. Hetzelfde voor de CO2-taks. Die bedraagt nu 4,6 euro per ton CO2, maar dat is een lachertje voor vervuilende bedrijven. Dat zou tien keer meer moeten zijn, als je bedrijfsleiders wilt laten overschakelen naar duurzame energie.

Is er in Vlaanderen ruimte voor nog veel meer zonnepanelen?

Degrez: Natuurlijk. Er zijn nu 240.000 zonnepaneelinstallaties in Vlaanderen, maar er kunnen er nog veel bij. Daarenboven is de efficiëntie van de zonnepanelen enorm gestegen. Ik denk niet dat de kostprijs van een zonnepaneel nog eens door vieren gedeeld zal worden, zoals in het verleden, maar met de nieuwe installaties zul je wel beduidend meer energie produceren voor dezelfde prijs.

Zonnepanelen worden ook meer geïntegreerd in gebouwen?

Degrez: Inderdaad. Het is een beetje ridicuul om zonnepanelen óp een dak te leggen, in plaats van ze te integreren in dakpannen of ramen. De integratie van de bouw- en de energiesector biedt grote mogelijkheden, zonder dat daarvoor subsidies nodig zijn. De eerste generatie zonnepanelen was nog niet echt performant en duur, vandaar dat er subsidies nodig waren om ze te lanceren. Maar die subsidies waren veel te hoog en men is ze te lang blijven betalen, waardoor het deficit moest worden rechtgetrokken door die Vlaamse Energieheffing. De huidige regering heeft daar gelukkig haar les uit geleerd. Bij de uitbouw van windenergieparken op zee waakt ze er angstvallig over dat er niet onnodig gesubsidieerd wordt.

Toch is er kritiek dat onze windmolenparken meer subsidies krijgen dan in Nederland, of dan in Duitsland waar ze zelfs zonder subsidies gebouwd zullen worden.

Degrez: Er staat nergens een windmolenpark in de steigers dat geen subsidies krijgt, ook niet in Duitsland – ik wil nog zien of het ervan komt. Er is een substantieel verschil tussen de situatie in Nederland en bij ons. Wij werken met een model van concessies en zitten in de Europese middenmoot wat betreft de kostprijs daarvan. Een producent koopt een concessie van de overheid en moet vervolgens alle werken zelf uitvoeren. In Nederland maakt de overheid een concessie zelf klaar, zodat een producent er enkel windmolens hoeft te plaatsen. Dat is een wereld van verschil. Wij dragen hier zelf de risico’s van de ontwikkeling. De concessie voor het windmolenpark Norther kregen we in 2008. Er gaan dus meer dan tien jaar overheen voor je energie produceert. Daarenboven evolueert de technologie van windmolens razendsnel. Tien jaar geleden produceerde een windturbine aan land 1,5 megawatt aan energie per jaar, vandaag is dat standaard al 3.

Zijn jullie windturbines op het moment van de plaatsing dan eigenlijk al technologisch achterhaald?

Degrez: Als je een computer koopt, is die op dat moment ook achterhaald. Wij moeten jaren op voorhand slots vastleggen voor de productie van windmolens door de schaarse producenten, wat inderdaad impliceert dat je niet kunt terugvallen op de laatste technologie. Maar het kan niet anders. Ik heb begrepen dat de federale regering nog andere delen van de Noordzee zal vrijmaken voor windenergie. Dat past in het kader van onze belofte dat we blijven streven naar een verdere verduurzaming van de energiemarkt.

U spreekt over windenergie op zee. Is het aan land moeilijker te realiseren vanwege het protest van omwonenden?

Degrez: Het volume geproduceerde windenergie op zee is veel groter dan aan land. Maar het groeiende protest is inderdaad een probleem. Dat is volgens mij grotendeels te wijten aan het inconsistente beleid. De overheid promoot duurzame energie, maar ze schuift de uitstap uit kernenergie voor zich uit. Dat schept verwarring. Opeenvolgende regeringen zouden moeten vasthouden aan een consequent beleid. Een regionale energievisie slaat ook nergens op. Ik pleit voor de oprichting van een energiekabinet dat niet regionaal opereert, zelfs niet nationaal, maar supranationaal, in samenwerking met onze buurlanden, met wie we sowieso elektrisch verbonden zijn. Als de Duitse kanselier Angela Merkel, die wel consistent is in haar beleid, beslist om haar kerncentrales stop te zetten, heeft dat een invloed op de groothandelsprijs van energie op onze markt.

Als onze overheid consequent zou zijn, zou er minder protest tegen windturbines zijn?

Degrez: Zeker, want dan beseft iedereen dat verduurzaming van de energievoorziening een consistente keuze is. Er zijn wel goede initiatieven om burgers te laten participeren in energievoorziening – dat zit ook in het DNA van Eneco. Steeds meer omwonenden die het duurzame gedachtegoed genegen zijn, stappen mee in coöperatieven rond windenergie, zelfs niet in de eerste plaats om er financieel beter van te worden, wel uit overtuiging.

Sommige analisten beweren dat investeren in energievoorziening een rendement van meer dan vier procent kan opleveren.

Degrez: Veel meer dan een spaarboekje, dus! Je kunt dat breed zien. Nogal wat mensen hebben geen dak waarop ze zonnepanelen kunnen leggen, maar willen wel investeren in zonne-energie. Wij hebben een project lopen met een voetbalstadion in de regio Leuven (dat van OHL, nvdr), waarbij we supporters de kans geven te investeren in hun eigen energie. Bedrijven met grote platte daken kunnen zoiets doen voor hun werknemers of voor omwonenden. Dat zijn nuttige investeringen.

U bent voorstander van de kernuitstap. Kunnen onze kerncentrales dicht zonder onze energievoorziening in het gedrang te brengen?

Degrez: Niet van de ene dag op de andere. Maar als we het plan om te sluiten uit 2009 consequent hadden doorgevoerd, waren we goed op weg geweest. De Belgische kerncentrales zijn verouderd. Daardoor worden ze duur in onderhoud en brengen ze risico’s met zich mee. Ze passen ook niet in de transitie naar een duurzaam energiemodel. Zon en wind genereren pieken in de energieproductie die kerncentrales niet kunnen opvangen, want je kunt ze niet zomaar afzetten. Enkele jaren geleden moesten de autoriteiten de lichten op de autosnelwegen overdag laten branden om te vermijden dat een piekenergieproductie tot een overbelasting van het net zou leiden.

Hoe kun je zo’n piekbelasting in de transitie naar duurzame energie opvangen?

Degrez: Met gasgestookte centrales, hoewel de elektriciteit die eruit komt te goedkoop is in vergelijking met het gas dat erin moet. Zulke centrales moeten dus gesubsidieerd worden om rendabel te zijn, maar je kunt ze gemakkelijk aan en af zetten, waardoor ze perfect zijn als strategische reserve. Met gascentrales zal het licht in de winter niet uitgaan. Wij hadden zelf plannen voor de bouw van een dubbele gascentrale in Beringen, omdat het paste in de transitie naar een duurzaam energiemodel, maar zoals de kaarten nu liggen ben ik blij dat we het niet gedaan hebben. Het ging om een investering van honderden miljoenen die onder de huidige omstandigheden nooit gerendeerd zou hebben.

Vanwaar de aarzeling? De onduidelijkheid rond de kernuitstap?

Degrez: Absoluut. Er moet stabiliteit in de markt komen. Wij stellen ons geen vragen bij zon en wind, die zullen sowieso deel uitmaken van wat er komt. We stellen ons wel vragen bij het nucleair fonds, waarin honderden miljoenen euro’s zitten die ingeschakeld zouden kunnen worden in het stimuleren van duurzame energie. We stellen ons vragen bij de nucleaire rente die geheven zou worden op de woekerwinsten gemaakt door het langer openhouden van al lang afgeschreven kerncentrales. Het Rekenhof berekende de waarde daarvan ooit op 1,7 miljard euro, hoewel er nooit meer dan enkele honderden miljoenen in een regeerakkoord werden ingeschreven. Die werden daarenboven vooral gebruikt om de kas van de pensioenen te doen kloppen, niet als investering in duurzame energie. Een gemiste kans.

Was het een verstandige beslissing om de stekker uit grote biomassacentrales te trekken?

Degrez: Ik denk het wel. Grootschalige biomassaproductie is niet duurzaam, want je hebt er veel hout voor nodig, waardoor je wouden moet laten kappen. Op kleine schaal kan het wel, met bijvoorbeeld afvalstromen uit de landbouw, de voedingsindustrie of de recyclage.

Zo dreigt Vlaanderen wel de doelstellingen qua hernieuwbare energie te missen, tenzij we vijfmaal meer energie uit zon en wind gaan halen.

Degrez: De doelstellingen zijn ambitieus, vandaar het belang van een gedegen visie. Ik meen dat we het met verdere investeringen in windenergie op zee kunnen halen.

Opslag van energie blijft in het duurzame model met wind en zon een teer punt.

Degrez: Nu nog wel, maar er zijn nieuwe technologieën op komst. Wij investeren in Duitsland mee in de bouw van de grootste batterijcentrale in Europa, waarin genoeg energie kan worden opgeslagen om het verbruik van 5300 gezinnen voor één dag te dekken. Die batterij kan de pieken in de productie van zon en wind, die meestal ’s middags vallen, opvangen en ze ’s avonds weer inzetten, wanneer mensen de meeste energie nodig hebben. We geloven ook in het concept van de thuisbatterij die een teveel aan geproduceerde zonne-energie door een huis kan opslaan voor later gebruik. De batterij van een elektrische wagen kan daar eveneens voor ingeschakeld worden.

U pleit voor een supranationale visie op energie, maar tegelijk raakt de productie steeds meer gedecentraliseerd. Zelfs een huis kan een energieproducent worden.

Degrez: Inderdaad, en dat tegen een kostprijs die goedkoper is voor de consument, zeker als je het koppelt aan slimme energiemeters bij de mensen thuis, waar wij ook in investeren. We zijn ervan overtuigd dat de consument ze fantastisch zal vinden, want hij zal zicht krijgen op wat er met zijn energie gebeurt, zodat hij actief kan besparen door zijn verbruik bij te sturen. Duurzaamheid en kostenefficiëntie gaan in ons model hand in hand.