‘President Trump liegt zo onbeschaamd dat we ons binnenkort misschien niet meer zullen afvragen of presidenten de waarheid spreken’, vreest voormalig FBI-directeur James Comey.
James Comey werd op 9 mei 2017 door Donald Trump ontslagen. De Amerikaanse president verweet de FBI-directeur dat hij tijdens de verkiezingscampagne het e-mailschandaal rond de Democratische presidentskandidate Hillary Clinton onvoldoende had onderzocht. In zijn onlangs verschenen boek A Higher Loyalty: Truth, Lies, and Leadership rekent Comey op zijn beurt af met Trump. Sindsdien vliegen de beledigingen over en weer.
Trump heeft u een slijmbal genoemd. Hij beweert dat u geheime informatie naar de media hebt gelekt en dat u in de gevangenis hoort. Wat doet het met een mens als de president van de Verenigde Staten zo over hem praat?
James Comey: Daar haal ik mijn schouders voor op. Toch mogen we niet onverschillig worden voor zulke uitlatingen. In dit land hoort een president niet te zeggen dat een burger naar de gevangenis moet. Zo’n gedrag is strijdig met de Amerikaanse waarden.
Als Trump wordt afgezet, zullen de meningsverschillen in dit land nog versterkt worden.
In uw boek legt u sterk de nadruk op ethisch leiderschap en beweert u dat Trump moreel ongeschikt is voor het presidentschap. Maar u schrijft ook dat zijn huid er oranje uitziet en u maakt zich vrolijk dat zijn handen kleiner zijn dan de uwe. Doen zulke persoonlijke aanvallen geen afbreuk aan uw argumenten?
Comey: Ik vind dat geen persoonlijke aanvallen. Zo heb ik het althans niet bedoeld en ik denk niet dat je mijn observaties op die manier kunt interpreteren. Je mag niet vergeten dat dit mijn eerste boek is. Mijn uitgever had me het advies gegeven om de lezer te tonen wat er in mijn hoofd omging. Toen ik voor het eerst oog in oog stond met Trump, viel zijn huidskleur me onmiddellijk op, net als zijn haren. Tijdens de verkiezingscampagne was de grootte van Trumps handen een issue. Toen ik hem voor het eerst de hand schudde, dacht ik daar gewoon aan terug.
U zag niet aankomen dat hij daardoor boos zou worden?
Comey: (grijnst) Dat was zelfs niet bij me opgekomen.
Waarom vergelijkt u Trump met een maffiabaas?
Comey: In de jaren negentig heb ik me als openbaar aanklager in Manhattan met de maffia beziggehouden. Toen ik Trump na de verkiezingen ontmoette, begon hij onmiddellijk over de kwestie van de Russische inmenging in de verkiezingen. Zo proberen maffiabazen ook nieuwkomers bij de familie te betrekken.
Is die vergelijking niet overdreven?
Comey: Ik zeg niet dat hij de benen van zijn tegenstanders breekt of brandbommen in winkels gooit, maar zijn manier van leidinggeven is dezelfde als die van maffiabazen. In de maffia is de baas alles en is loyaliteit het allerbelangrijkste. Moreel hoogstaande leiders hebben een extern referentiepunt waarop ze hun beslissingen baseren. Dat kan religie, filosofie, de traditie of de geschiedenis zijn. Bij maffiabazen draait het enkel om henzelf. Zo redeneert Trump ook.
U schrijft dat Trump van u een medeplichtige wilde maken. Bij een vergadering in het Witte Huis gaf hij u een zoen op de wang.
Comey: Het was geen zoen. Maar die hele scène was onverdraaglijk en maalt nog steeds door mijn hoofd. Ik wilde absoluut de indruk vermijden dat de president en ik erg close waren. Een van de problemen tijdens het Watergate-schandaal was dat toenmalig FBI-baas J. Edgar Hoover een nauwe band had met president Richard Nixon. Sindsdien proberen de FBI en de president een zekere afstand te bewaren.
Die dag ontving Trump alle hoofden van de veiligheidsdiensten. Hij wilde u allen bedanken voor het geleverde werk tijdens zijn eedaflegging. U wou niet als eerste naar binnen gaan.
Comey: Ik heb geprobeerd mezelf onzichtbaar te maken. Ik wilde met mijn blauwe kostuum in de blauwe gordijnen opgaan. Na de hele kwestie met Hillary Clinton (enkele dagen voor de verkiezingen had Comey Clinton ervan beschuldigd dat ze onzorgvuldig was omgesprongen met haar e-mails. Volgens sommige analisten kostte die beschuldiging haar de verkiezingen, nvdr.) wilde ik elke schijn van partijdigheid vermijden. Trump riep me bij zich. Ik liep op hem af, vastbesloten om me niet te laten omhelzen. Dat lukte, maar de president trok me naar zich toe en fluisterde in mijn oor: ‘Ik kijk enorm uit naar onze samenwerking.’ Omdat de fotografen aan de andere kant van de kamer stonden, leek het alsof hij me een zoen gaf. Zelfs mijn kinderen dachten dat. Het was geen fraai beeld.
Tijdens een berucht geworden vergadering vroeg Trump u om uw persoonlijke loyaliteit. Uiteindelijk hebt u hem uw ‘eerlijke loyaliteit’ toegezegd. Waarom bent u niet harder geweest?
Comey: Dat is een goede vraag. Misschien heb ik niet zo’n sterke persoonlijkheid als ik wel zou willen. Of misschien was ik verrast? Nu ja, hoeveel mensen durven de president te zeggen dat hij een vraag niet hoort te stellen? Op een bepaalde manier heb ik me wel verzet, want aanvankelijk zweeg ik. Daarna heb ik meermaals gezegd dat er een zekere afstand moest bestaan tussen de president en de FBI.
Tijdens uw allereerste ontmoeting bracht u Trump op de hoogte van het Steele-dossier. Volgens de Britse ex-spion Christopher Steele hadden de Russen beelden van Trump die in een Russische hotelkamer toekeek hoe twee prostituees plasten op een bed waarin voormalig president Barack Obama geslapen had. Hoe verliep dat gesprek?
Comey: Ik wilde hem erop attent maken dat die geruchten de ronde deden, al heb ik nooit beweerd dat wij ze geloofden. Maar wij als FBI hadden de plicht hem daarover te informeren. Ik heb de prostituees vermeld, de plasseks niet.
Trump reageerde heel defensief. Hij onderbrak me vrijwel onmiddellijk en vroeg me – vermoedelijk was dat een retorische vraag – of hij eruitzag als het type dat zijn toevlucht moest nemen tot prostituees. Het liep helemaal uit de hand. Ik probeerde hem duidelijk te maken dat we niet tegen hem waren en dat de FBI de president moet beschermen. Het was een zeer onaangenaam gesprek. ‘Wat doe ik hier in hemelsnaam?’ dacht ik bij mezelf.
Moet Trump afgezet worden?
Comey: Dat zal afhangen van welke feiten er boven water komen, welke wetten hij eventueel overtreden heeft en of hij de grondwet geschonden heeft. Ik hoop, en ik weet dat dit misschien raar zal klinken, dat een impeachment niet nodig zal zijn. We hebben een aantal waarden die onze politieke meningsverschillen overstijgen. Als Trump wordt afgezet, zullen de meningsverschillen in dit land nog versterkt worden.
U hebt onder Obama gewerkt. Als FBI-directeur en onderminister van Justitie hebt u veel belangrijke mensen ontmoet. Toch hebt u het altijd over Trump.
Comey: Je kunt niet over ethisch leiderschap praten zonder het over Trump te hebben, want hij is de antithese van dat concept.
Is hij een gevaar voor de Amerikaanse democratie?
Comey: Een van de belangrijkste waarden in dit land is eerlijkheid, en ook presidenten werden daar altijd op beoordeeld. Als George W. Bush het over de oorlog in Irak had of Obama over de gezondheidszorg, dan vroegen we ons altijd af of ze oprecht waren. Trump liegt zo onbeschaamd dat we die fundamentele vraag misschien niet meer zullen stellen.
Het maakt me niet uit of de volgende president een Democraat of een Republikein is, het is me niet om partijpolitiek te doen. Wat telt, is dat de president de Amerikaanse waarden uitdraagt.
© Der Spiegel
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
