De Vlaamse vleugels van het ABVV en de ACLVB nemen de rigoureuze besparingspolitiek van Peeters II op de korrel. ‘De Vlaamse regering zaagt aan de tak waarop ze zit om de economie beter te doen draaien.’
Door de economische crisis krijgt de werkgelegenheid ook in Vlaanderen harde klappen. Als de prognoses van het Planbureau en de Nationale Bank uitkomen, gaan er dit jaar 40.000 banen verloren. In 2010 zouden dat er zelfs 60.000 zijn. In twee jaar tijd zal het aantal werkzoekenden in Vlaanderen daardoor met 50 procent toenemen.
Die evolutie zal evenmin goed doen aan de werkzaamheidsgraad (het aantal Vlamingen op actieve leeftijd dat ook effectief aan het werk is). Die was de voorbije jaren stilaan gestegen tot 66,5 procent in 2008. Maar daarmee blijft Vlaanderen nog altijd een heel eind verwijderd van de zogenaamde Lissabondoelstellingen, die tegen 2010 70 procent vooropstellen.
In een vergelijking met andere Europese regio’s die het interuniversitaire Steunpunt Werk en Sociale Economie (WSE) recent maakte, behoort Vlaanderen daarmee slechts tot de middenmoot. Brussel en Wallonië doen het nog veel slechter en sluiten helemaal achteraan de rij. In de Scandinavische landen, het Verenigd Koninkrijk, Duitsland en Nederland hebben de meeste regio’s de 70 procentnorm al enige tijd geleden bereikt en overschreden. Andere regio’s in die landen en ook in Letland, Litouwen en Spanje komen in de buurt. De studie van het Steunpunt WSE toont bovendien waar op de Vlaamse arbeidsmarkt de problemen het grootst zijn. Van de 55-plussers is amper 34,5 procent aan het werk (het Europese gemiddelde bedraagt 46,5 procent), van de lager geschoolden slechts 53,3 procent (tegenover 64,4 procent in de rest van de EU).
Ook Vlaams minister-president Kris Peeters (CD&V) heeft intussen gezegd dat een bescheiden economische heropleving geen reden voor overdreven optimisme mag zijn. ‘Het ergste moet nog komen’, aldus Peeters. Niet dat het zijn tweede Vlaamse regering ontbreekt aan intenties en initiatieven om het tij te doen keren. In het Vlaamse regeerakkoord wordt een ‘economisch performant en innovatief’ Vlaanderen aangekondigd. Ook neemt Peeters II uit de vorige regeerperiode het programma Vlaanderen in Actie en het Pact 2020 mee als een langetermijnperspectief, dat mogelijk geamendeerd kan worden wanneer in de tweede helft van 2010 tijdens het Belgische EU-voorzitterschap de dan tien jaar oude Lissabonstrategie wordt geëvalueerd en vernieuwd.
Maar daarop wordt intussen niet gewacht. Met de Vlaamse sociale partners bereidt de Vlaamse regering tegen het eind van dit jaar een werkgelegenheidsconferentie voor. Onder invloed van de urgente problemen in de automobielsector is ook een staten-generaal over de toekomst van de industrie in Vlaanderen gepland. En een rondetafelconferentie over kredietverstrekking boog zich enkele weken geleden al over de moeilijkheden die vooral kleine en middelgrote ondernemingen hebben om bij de banken geld te lenen.
Contraproductief besparen
Overlegfora genoeg dus. Maar leidt die veelheid niet eerder tot een versnippering van de inspanningen, met enkele snelle ad-hocmaatregelen als resultaat, dan tot een samenhangende aanpak? Voor de Vlaamse werkgeversorganisaties en vakbonden is het bovendien wennen aan de spreiding van bevoegdheden in de Vlaamse regering. Minister-president Peeters is ook verantwoordelijk voor Economie. Vicemi-nister-president Ingrid Lieten (SP.A) heeft Innovatie in haar portefeuille. Minister Philippe Muyters (N-VA) moet zich naast onder meer Begroting en Ruimtelijke Ordening ook bekommeren om Werk.
Maar de sociale partners, en dan voornamelijk de vakbonden, maken zich nog het meest zorgen over de financiële meerjarenplanning van de Vlaamse regering. Met rigoureuze besparingen in de komende twee jaar (meer dan 1,5 miljard euro in 2010 en ongeveer 2 miljard in 2011) wil ze op korte termijn het begrotingsevenwicht herstellen, om zo in de resterende periode tot 2014 geld over te hebben voor nieuw beleid. Caroline Copers (algemeen secretaris van de Vlaamse vleugel van de socialistische vakbond ABVV) en Hugo Engelen (Vlaams gewestsecretaris van de liberale vakbond ACLVB) menen dat Peeters II daarmee afstevent op een beleid dat contraproductief is voor de economie en de werkgelegenheid.
‘Het tekort op de Vlaamse begroting heeft twee hoofdoorzaken’, legt Copers uit. ‘Enerzijds werkt de economische crisis door in de financieringswet, die de geldtransfer van de federale overheid naar de gewesten en gemeenschappen regelt. Anderzijds heeft de vorige regering een heel expansief beleid gevoerd, met de middelen die door onder meer diezelfde financieringswet en de eigen gewestbelastingen flink waren toegenomen. Maar nu moet de tering naar de nering worden gezet, en dat leidt tot contradicties. De nieuwe Vlaamse regering zegt dat ze wil investeren in het creëren van werkgelegenheid, maar tegelijk bespaart ze in alle beleidsdomeinen. Hoewel nog niet bekend is wat dat precies betekent – De Lijn moet bijvoorbeeld 40 miljoen inleveren en in het onderwijs wordt voor ruim 70 miljoen het mes gezet – dreigt een situatie waarbij kortetermijnbeslissingen en -maatregelen op langere termijn het sociaaleconomische weefsel zware schade toebrengen.’
Extra hinderlijk vinden Copers en haar liberale collega Engelen dat de Vlaamse regering alleen naar de uitgaven kijkt, en niet naar nieuwe inkomsten. Nochtans zijn er ook op dat vlak mogelijkheden, vinden ze. Naast een fiscaal beleid dat de economie vergroent, geeft Engelen een ander voorbeeld. ‘De schenkingsrechten voor roerende goederen zijn vastgelegd op 3 procent. Het maakt daarbij niet uit of de schenking 1000 of 100.000 euro bedraagt. De schenkingsrechten voor onroerende goederen nemen daarentegen wel toe met de waarde van de betrokken grond of woning. Waarom past men die tweede regeling ook niet toe voor kapitaalschenkingen? Dat kan heel wat geld opbrengen.’
Copers en Engelen hebben veel moeite met het feit dat de besparingen van de Vlaamse regering ‘lineair en structureel’ zijn. Copers: ‘Alle domeinen en diensten worden over dezelfde kam geschoren, en dat zou dan vanaf 2012 moeten uitmonden in nieuw beleid. Maar wat betekent dat en hoe kan de Vlaamse regering dan nog zaken rechttrekken? Minister Muyters, bijvoor-beeld, zegt in zijn beleidsnota over Werk dat hij wil snijden in de gesubsidieerde werkgelegenheid om meer geld te hebben voor toelagen aan bedrijven. In de sociaalculturele sector, in werkervaringsprojecten en bij de steden, gemeenten en provincies gaat het hier al snel over 28.000 gesubsidieerde contractuelen. Als die werkgelegenheid in gevaar wordt gebracht, ontstaat er een nieuwe groep van achterblijvers.’
Engelen: ‘De lineaire besparingen treffen ook de Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding (VDAB), terwijl dat voor de Vlaamse regering een van de weinige echte hefbomen is om werkzoekenden aan een baan te helpen en werkgevers bij te staan bij het invullen van hun vacatures. De alarmerende stijging van de werkloosheid resulteert in meer werkzoekenden en meer bemiddelings- en begeleidingsopdrachten. De wachttijden voor opleidingen zijn in het voorbije jaar verdubbeld, terwijl het net in tijden van laagconjunctuur heel belangrijk is dat werklozen de kans krijgen om zich bij te scholen. Dan staan ze klaar wanneer de economie weer aantrekt. Hoe zou de VDAB al dat bijkomende werk aankunnen als de werkloosheid in 2010 blijft toenemen? Welke onderneming bindt er nu drastisch in als haar omzet in korte tijd met de helft toeneemt? De VDAB is heel doelmatig. Als er dankzij hem meer mensen weer aan het werk gaan, is dat goed voor de inkomsten van de overheid en dus ook van de Vlaamse regering. Maar door haar kortetermijnaanpak zaagt ze aan de tak waarop ze zit om de economie beter te doen draaien.’
Copers en Engelen zullen bij de eerste Vlaamse begrotingscontrole in 2010 meer middelen vragen voor de VDAB.
Geen reparatieakkoord
Het paarse vakbondsduo is niet meteen onder de indruk van de budgettaire filosofie van Peeters II, die maakt dat gedurende twee jaar hard bespaard wordt om nadien onder meer bijna de helft van de beschikbare begrotingsruimte (tussen 1 en 1,4 miljard euro tegen 2014) te besteden aan nieuw sociaal beleid (welzijnszorg, voorzieningen voor mensen met een sociale handicap, meer sociale bescherming). ‘Welzijn is nu al de uitzondering op de Vlaamse besparingsdrift’, aldus Copers. ‘Een deel van de toekomstige middelen zal gaan naar een Vlaamse kinderbijslag en een Vlaamse hospitalisatieverzekering. Nog los van grondwettelijke bezwaren zijn de vakbonden niet enthousiast omdat we vrezen dat dit op langere termijn leidt tot een splitsing van de federale sociale zekerheid. Daarnaast bieden die plannen op dit ogenblik ook geen enkele oplossingen voor alleenstaande ouders zonder werk, de snel stijgende jeugdwerkloosheid, oudere werknemers die hun baan verliezen of de moeilijk uit te roeien discriminatie van allochtonen en andere kansengroepen op de arbeidsmarkt. Dat is trouwens ook een van de redenen waarom we willen dat de Vlaamse regering al haar besparingsingrepen toetst aan de effecten op de werkgelegenheid.’
Engelen: ‘Nogmaals: publieke dienstverlening zoals onderwijs of de VDAB heeft een hoge toegevoegde waarde. Als de VDAB een alleenstaande moeder weer aan werk helpt, of als het onderwijs ervoor zorgt dat meer jongeren een diploma behalen en langer studeren, dan heeft dat een multiplicatoreffect op financieel en maatschappelijk vlak. Als er nu toch bespaard moet worden, moet dat op een slimme manier gebeuren en met die lange termijn voor ogen. Anders dreigt men meer te verliezen dan wat kan worden bespaard.’
Nochtans zijn de snelle toename van de werkloosheid in Vlaanderen en de informatie van het Steunpunt WSE ook voor minister Muyters aanleiding om in zijn beleidsnota voor Werk te pleiten voor bijvoorbeeld meer werkzekerheid door meer arbeidsmobiliteit, een groter arbeidsaanbod, sociale innovatie in bedrijven en meer begeleiding en opleiding. Werkzoekenden wil hij ‘een sluitend maatpak’ aanmeten. Voor een werkgelegenheidsplan heeft hij 22,5 miljoen euro opzijgelegd. Voor een investeringsplan heeft de Vlaamse regering eenzelfde bedrag veil.
‘We moeten ons natuurlijk wel hoeden voor een vorm van surrealisme’, waarschuwt Engelen. ‘De VDAB kan allicht nog efficiënter werken. Maar aan de ene kant bijna 23 miljoen besparen bij die dienst en aan de andere kant hetzelfde bedrag op tafel leggen voor een werkgelegenheidsplan, dat is een vestzak-broekzakoperatie die ons niet veel vooruithelpt.’
‘Om u een idee te geven: de besparing bij de VDAB komt overeen met een pakket van 75.000 uren voor sollicitatietraining. We hebben in elk geval geen behoefte aan een reparatieakkoord’, aldus Copers. ‘De geplande werkgelegenheidsconferentie moet bovendien ruimer worden opgevat. Daar zijn alle Vlaamse werkgeversorganisaties en vakbonden het over eens. Op het vlak van de werkgelegenheid moet het niet alleen gaan over de begeleiding en opleiding van werkzoekenden, maar ook over nieuwe mogelijkheden qua sociale economie en over extra inspanningen voor kwetsbare groepen.’
‘Bovendien moet het tweede luik met het investeringsplan worden meegenomen. Minister-president Peeters laat uitschijnen dat investeringen en innovatie vooral een zaak van de ondernemingen en de overheid zijn. Maar ook de sociale partners moeten daar nauw bij betrokken worden. De uitdagingen zijn immers heel groot. Wat is er nodig om de Vlaamse economie te vergroenen en te verwitten? Wat zijn de jobs van de toekomst? Op welke strategische niches in de bestaande industrieën en op nieuwe terreinen zetten we in? De antwoorden op die vragen vergen een systematische benadering. Focussen op energie uit windmolens of de productie van een elektrische wagen heeft maar zin als we ook jonge mensen opleiden die windmolens kunnen herstellen en die klaar zijn om in aangepaste bedrijfsprocessen die elektrische wagen te maken. Gelukkig hebben we in Vlaanderen heel veel exper-tise in die sectoren, aan universiteiten, in het onderwijs enzovoort. Die moet worden samengelegd.’
DOOR PATRICK MARTENS
‘De VDAB moet 23 miljoen besparen, en evenveel wordt besteed aan een werkgelegenheidsplan. Dat helpt ons niet vooruit.’
