Ze zorgden dit jaar voor meer dan één vloek ter hoogte van het kantoor van Vlaams minister-president Kris Peeters. Het was dan ook hun jaar. Of het nu om Doel ging, het Schipdonkkanaal of de Lange Wapper, overal haalden actiegroepen een slag thuis. En nee, nooit zal dit land nog hetzelfde zijn. Knack overliep het actiejaar negen met mijnheer Van Dale. De betrokkenen en een hoogleraar zorgen voor het commentaar.

actiegroep

(de) groep van personen die zich aaneengesloten hebben om door openbare actie een bep. doelstelling te bereiken; ‘Actiegroepen waren tot voor kort kortlevende, vluchtige sparringpartners. Dat is, zo is in het dossier van de Lange Wapper in Antwerpen aangetoond, niet langer het geval.’ (cit. Luc Huyse)

Filip De Rynck (hoogleraar bestuurskunde, Hogeschool Gent): ‘Ik denk wel dat dat klopt. Vooral bij grote infrastructuurwerken zijn actiegroepen een vast gegeven geworden. Niet dat ze vroeger niet bestonden, maar vandaag zijn ze veel beter georganiseerd en duurzamer. Dat heeft ook met de maatschappij te maken. Het scholingsniveau van de bevolking is gestegen. Tegelijkertijd hebben politieke partijen een veel kleinere achterban. Er is veel minder vertrouwen in de politiek: beslissingen van de overheid worden niet meer zo gemakkelijk aanvaard.’

Manu Claeys (Antwerpse bewonersgroep stRaten-generaal): ‘Actiegroepen ontstaan altijd rond een bepaalde problematiek. Als de strijd gestreden is, sterven ze ook meestal. Af en toe blijft er één bestaan. Maar dat was vroeger ook zo – denk aan Bral of Red de Voorkempen (zie ook Red de Voorkempen). Ik zie actiegroepen eerder als de nieuwe sociale bewegingen. In tegenstelling tot de oude sociale bewegingen – vakbonden, ziekenfondsen… – hebben ze een opendebatcultuur en een niet-hiërarchische structuur. Echte leiders zijn er niet. Natuurlijk heeft elke beweging wel woordvoerders, maar dat is omdat de televisieformats dat nu eenmaal vereisen.’

betoging

(de (v.)) optocht waarbij de deelnemers zekere gevoelens te kennen geven, de aandacht op iets vestigen, iets eisen

Manu Claeys: ‘De oude sociale bewegingen zijn groot geworden door betogingen, sit-ins en noem maar op. In de jaren tachtig was het nog mogelijk om driehonderdduizend mensen op straat te krijgen tegen de kernraketten. Vandaag is dat ondenkbaar. Alleen de vakbonden slagen er nog in om voor een betoging veel mensen te mobiliseren. En dan nog: die mensen betogen voor hun eigen wedde. Ze hebben er ook een dag vrijaf voor gekregen. Een moderne actiegroep heeft andere actiemiddelen. Het internet natuurlijk, maar ook evenementen zoals een 01.10 of een lezing, waarbij het actievoeren telkens maar een deel van de bijeenkomst is. Naar onze lezingen kwam meer volk dan naar onze betogingen.’

coalitie

(de (v.); -s) verbond, vereniging van twee of meer partijen of mogendheden tegen een gemeenschappelijke vijand of een bestrijdende partij

Luc Vanneste (GGF, Groene Gordel Front): ‘Een moderne actiegroep is een netwerk. Wij hebben ook contacten met pakweg stRaten-generaal of actiegroepen uit het Gentse. Actievoeren leer je niet op school. Daar leer je alleen braaf te zijn. (lacht) We wisselen onderling vooral knowhow uit: als beginnende actiegroep moet je vanaf nul vertrekken, eigenlijk opnieuw het warm water uitvinden. Heel opvallend is dat een actiegroep een mengeling is van heel verschillende mensen. Bij ons in het Lappersfortbos waren er de bosbezetters. Maar daarnaast stonden ook gewone burgers die de stille taal van de diplomatie spraken en de eisen van de bezetters naar de politiek en de administratie vertaalden. Het ene was belangrijk – om de media te halen – maar het andere was minstens even belangrijk.’

Manu Claeys: ‘Bij de Lange Wapper was er niet één actiegroep, maar twee, die elkaar op vele manieren met eigen invalshoeken, een eigen stijl en achterban versterkten. En dan waren er ook veel mensen – politici, kunstenaars, burgers… – die kant kozen. Dat maakt het voor een overheid natuurlijk wel moeilijker om een gesprekspartner te vinden, want met wie moet je dan juist aan tafel gaan zitten?’

doel

(het) 1. datgene wat men wil bereiken 2. naam van een bekend en bedreigd polderdorp waar alleen actievoerders wonen; de rechtbank van Dendermonde besliste in oktober dat ze zeker tot midden volgend jaar niet uit hun huizen verdreven mogen worden

e-mailbombardement

(het; -en) actievorm die uit Groot-Brittannië en de Verenigde Staten komt overwaaien: politici worden plots bedolven onder mails van actievoerders; het grootste e-mailbombardement in ons land werd uitgevoerd door The Big Ask, dat ijvert voor een strenge klimaatwet, maar ook stRaten-generaal en zelfs Test-Aankoop maakten van de techniek gebruik

front

(het; -en) strijders voor iets, voorstanders van iets; ‘Ik denk dat we moeten streven naar verbanden tussen actiegroepen, naar manieren om gelijkgezinde of gelijkgerichte actiegroepen te overkoepelen, zoals dat vandaag al gebeurt rond ontwikkelingshulp, mensenrechten en milieu. (…) Door samenspraak en compromisvorming met andere groepen kan veel meer aandacht voor het algemeen belang ontstaan. In feite is er een overkoepelingstraject nodig zoals vakbonden en ziekenfondsen dat in de loop van de twintigste eeuw hebben afgelegd.’ (cit. Luc Huyse)

Manu Claeys: ‘In theorie ben ik absoluut voor zo’n overkoepelend actiefront. De overheid krijgt zo een vaste gesprekspartner. En de lokale actiegroepen de nodige knowhow en ondersteuning. Maar praktisch is het idee niet zo gemakkelijk haalbaar. Waar gaan mensen, naast hun engagement voor de actiegroep, tijd vinden voor dat overkoepelende actiefront? Veel actievoerders zitten nu al op hun tandvlees, moeten het thuis al gaan uitleggen als ze weer eens naar een vergadering vertrekken.’

geld

(het; g.mv.) algemeen ruilmiddel van metaal of papier, dan wel giraal; iets wat een actiegroep meestal niet heeft

Manu Claeys: ‘Dat lijkt me nog het grootste struikelblok om zo’n overkoepelend actiefront op poten te zetten. Subsidies van de overheid? Maak dan maar al een kruis over je onafhankelijkheid. Bovendien neemt de kans op politieke recuperatie dan toe. Luc Huyse maakt de vergelijking met een ziekenfonds, waar de leden hun lidgeld betalen (zie ook front). Maar die vergelijking gaat hier niet op. Bij ziekenfondsen is er een duidelijke what’s in it for me-factor: mensen krijgen iets in ruil voor hun lidgeld. Bij actiegroepen is die factor veel kleiner. Mensen gaan geen lidgeld betalen voor een overkoepelend ruimtelijke-ordeningsactiefront. Dat is te ver van hun bed. Misschien kunnen stichtingen wel een financiële oplossing bieden.’

hogergeschoold

(bijv. naamw.) een hogere opleiding gehad hebbend

Filip De Rynck: ‘De trekkers van de meeste actiegroepen zijn intellectuelen, dat klopt. Maar het zijn niet alleen Manu Claeysen die de stRaten-generaals van deze wereld bevolken: daar zitten ook heel wat laaggeschoolden in. En vooral, die actiegroepen komen vaak op voor doelen die ook de lagergeschoolden aanbelangen. Kijk bijvoorbeeld naar de hele fijnstofdiscussie in Antwerpen.’

inspraak

(de; g.mv.) gelegenheid om zijn mening of wensen kenbaar te maken in een aangelegenheid waarbij men betrokken is

Filip De Rynck: ‘Zeker bij grote projecten, waar de belangen groot zijn, probeert de overheid nog altijd in besloten kring te beslissen. Ze benadert alles op een redelijk bureaucratische manier. Burgers hebben natuurlijk altijd middelen om te protesteren. Er worden hoorzittingen georganiseerd of mensen kunnen een bezwaarschrift indienen. Maar om te beginnen wordt dat soort inspraak – dat er dus eigenlijk geen is – altijd pas georganiseerd als alles al beslist is. Het woord ‘bezwaarschrift’ zegt het al: mensen kunnen hoogstens nog bezwaar indienen. Waar ze vóór zijn, wordt nooit gevraagd. De overheid miskent nog altijd dat sommige burgers over een enorme deskundigheid beschikken. Vaak zijn ze zelfs veel beter op de hoogte dan ambtenaren. Daarom vind ik dat we naar een veel opener proces moeten streven, waarbij burgers van in het begin betrokken worden. Men moet met hen praten, in discussie treden, hen eventueel ook zeggen wat absoluut niet mogelijk is maar hen in elk geval ernstig nemen. Dat is nu absoluut niet het geval.’

jongere

(de (meestal mv.)) persoon tussen ca. 16-30 jaar; vroeger vaak betrokken in actiegroepen

Dirk Weyler (Red de Voorkempen): ‘Wij hebben een beetje moeite om jonge mensen te strikken. Bij andere actiegroepen hoor ik hetzelfde verhaal. Een actiegroep vergt ongelofelijk veel tijd. Jonge mensen hebben dat er vaak niet voor over, zijn met andere dingen bezig.’

Luc Vanneste: ‘In de boomhutten van het Lappersfortbos waren natuurlijk alleen maar jonge mensen actief. In het begin waren dat alleen Brugse en Vlaamse jongeren, maar het laatste jaar had je actievoerders uit alle windstreken. De ene dag voerden die actie in Calais, de volgende dag in Brugge. Noem ze nomaden die via de alternatieve tamtam de wereld rondtrekken om te demonstreren.’

Kris Peeters

((m. ); g.mv.) minister-president van Vlaanderen; besliste na de volksraadpleging over de Lange Wapper om het hele dossier te laten uitwerken door zeven werkgroepen

Manu Claeys: ‘In die werkgroepen zitten in eerste instantie vooral kabinetsmedewerkers en door de partijen aangeduide experts. Ze worden alle zeven voorgezeten door de kabinetschef van de minister-president en moeten rapporteren aan vijf ministers. Met alle respect, maar is een vijfkoppig ministerieel comité voor één infrastructuurwerk niet wat te veel van het goede? Het is dus weer eens een totaal gepolitiseerde, gesloten structuur. Wij, de actiegroepen, zitten niet in die werkgroepen. Natuurlijk vragen wij niet om mee te beslissen, maar we zouden wel graag gehoord worden. Het zou ook strategisch verstandig zijn om ons mee in het bad te trekken. Maar niet dus: actiegroepen worden, na alles wat er dit jaar gebeurd is, nog altijd niet ernstig genomen.’

Lappersfortbos

(het; g.mv.) naam van een bedreigd bos in Brugge dat al acht jaar bezet wordt door jongeren

Luc Vanneste: ‘Ik denk dat de hele strijd rond het Lappersfortbos enorm veel losgeweekt heeft. Iedereen dacht dat alles al beslist was. Tot die jongeren ons in 2001 toonden dat er altijd nog iets aan te doen is. Het heeft ook wat opgeleverd. De eerste bosbezetting leidde tot het behoud van een poëziebos. De tweede bosbezetting heeft ervoor gezorgd dat het begrip ‘zonevreemde bossen’ in de wetgeving opgenomen werd. Drie weken geleden is het tot een breuk gekomen tussen het Groene Gordel Front en een nieuwe groep bosbezetters. Wij hebben, na lang onderhandelen, een akkoord bereikt met de eigenaar van het laatste stuk bedreigde bos. Maar sommige jongeren blijven het bos bezetten. Van die actie distantiëren wij ons uitdrukkelijk.’

Marc Van Peel

((m.), g.mv.) 1. havenschepen van Antwerpen; de man van het beroemde citaat: ‘Ik ben het beu. De pretentie waarmee actiegroepen als Ademloos en stRaten-generaal zich gedragen alsof zij alleen de democratie belichamen en beschermen tegen die door en door slechte politici, dat heb ik in mijn loopbaan nog niet meegemaakt. Mag ik erop wijzen dat die politici wel verkozen zijn en de actievoerders niet?’

nimby

(het) not in my backyard; term die verwijst naar het feit dat mensen vaak uit eigenbelang protesteren tegen de aanleg van wegen, spoorlijnen enzovoort.

Filip De Rynck: ‘Natuurlijk zullen er wel actiegroepen zijn die nimbygeïnspireerd zijn, maar ik stel vast dat actiegroepen over het algemeen wel bekommerd zijn om het algemeen belang. Opkomen tegen fijn stof, is dat nimby? Ik hou ook niet van dat woord. Het is een stereotype waarmee de overheid actiegroepen in de hoek probeert te duwen. Terwijl zij ook niet altijd bezig is met het algemeen belang.’

Dirk Weyler: ‘Ik vind dat dat woord net iets te vaak misbruikt wordt. Mensen zijn soms kapot van een dwaze, nutteloze aanslag op hun omgeving. De overheid roept dan direct nimby. Tot je het zelf meemaakt. Je spaart voor een eigendom en plots is dat niks meer waard. Elke reden wordt dan goed om je gewetenswroeging aan te smeren. En dat allemaal in naam van het algemeen belang. Wat is dat trouwens, het algemeen belang? Is dat altijd en overal het logistieke Vlaanderen steunen? Of moeten we misschien ook eens nadenken over een ander industriemodel?’

onafhankelijk

(bijv. naamw.) 1. van niemand afhankelijk, aan niemand ondergeschikt of onderworpen, in doen en laten door niemand beperkt 2. niet door iets bepaald of geregeld wordende

Filip De Rynck: ‘Heel opvallend: actiegroepen staan altijd op hun onafhankelijkheid. Ze willen aan politiek doen maar dan zonder politici. Het zegt vooral veel over het beeld dat mensen hebben van politiek. Aan politiek doen of zelfs nog maar geassocieerd worden met een politieke partij, het heeft een vieze bijklank gekregen. Actiegroepen willen daar dan ook niet mee verbonden worden.’

politicus

(de (m.)) 1. iem. die praktisch, in enige functie, deelneemt aan het politieke leven, bep. aan de partijpolitiek 2. vaak ook iemand die het moeilijk heeft met actiegroepen (zie ook Marc Van Peel)

querulant

(de (m.); -en) 1. iem. die lijdt aan een ziekelijke klaagzucht, iem. die zich altijd verongelijkt waant, altijd bezwaren oppert en wil procederen; een vaak gebruikte scheldnaam voor actievoerders (zie ook Marc Van Peel en nimby)

Red de Voorkempen

((o.); g.mv.) oudste grote actiegroep in Vlaanderen; werd bekend door haar protest tegen het duwvaartkanaal dat men door de Kempen wilde bouwen; stond mee aan de wieg van Agalev; viert nu zijn veertigste verjaardag; nog altijd actief, onder meer in het dossier rond de A102

Slag van Seattle

(de (m.); g.mv.) eerste massale opstand van de andersglobalistische beweging, in 1999; 40.000 jongeren protesteerden tegen de WTO-top in die stad, de toenmalige beweging vormde zowat een blauwdruk voor de huidige Vlaamse actiegroepen: niet-hiërarchisch, opendebatcultuur en een coalitie van heel verschillende mensen (zie ook coalitie en front)

televisie

(de (v.)) het elektrisch overbrengen, m.n. door radiogolven, van bewegende beelden resp. de waarneming daarvan

Manu Claeys: ‘Voor een actiegroep is televisie ontzettend belangrijk. Doordat mensen veel informatie krijgen, moeten politici zich ook gaan positioneren en wordt het een belangrijk dossier. In de strijd rond de Lange Wapper heb ik de rol van de regionale media enorm leren waarderen, omdat ze het dossier goed beheersten. In tegenstelling tot de Wetstraatpers, die eerder in politiek-strategische spelletjes geïnteresseerd was. Eigenlijk hadden we geluk dat het hele Lange Wapperverhaal zich afspeelde in een grote stad als Antwerpen, waar een aparte tv-zender en krant bestaat. Een actiegroep uit pakweg Eeklo heeft het een stuk moeilijker. Omdat TV Oost een veel groter gebied bestrijkt. Die regionale zender zal logischerwijs veel minder aandacht besteden aan een probleem uit Eeklo.’

uiteenvallen

(onovergank. werkw.; viel uiteen; is uiteengevallen) (van organisaties) zijn vroegere samenhang en kracht verliezen

Luc Vanneste: ‘Natuurlijk is het verschrikkelijk pijnlijk als een front uit elkaar valt (zie ook Lappersfortbos en coalitie). Maar ik vind ook dat we er acht jaar alles aan gedaan hebben. We hebben ook heel veel bereikt. Op een bepaald moment moet je ook zo fair zijn om dingen los te laten en niet blijven treuren om dat ene kleine lapje grond dat je niet hebt kunnen binnenhalen.’

volksraadpleging

(de (v.)) 1. stemming over een bep. onderwerp door alle stemgerechtigde burgers, soms door middel van kiesmannen 2. begrip dat in 2009 een tweede leven kreeg

Wim Van Hees

((m.), g.mv.) 1. oud-reclamemaker; 2. fenomeen in de wereld van de actiegroepen; maakte, samen met de bewonersgroep stRaten-generaal, van de Lange Wapper in geen tijd een nationaal issue dat maandenlang het nieuws beheerste

x-factor

(de (m.); -en) de niet nader te omschrijven factor waardoor iem. of iets meer aantrekkingskracht, uitstraling en succes heeft dan de concurrenten

Luc Vanneste: ‘Waar iets gebeurt, is zeker belangrijk. Een brug over een stad, dat raakt veel mensen. Het is dan gemakkelijker om mensen te mobiliseren. Het is veel moeilijker om mensen in beweging te krijgen voor een stuk natuur waar niemand rond woont.’

Dirk Weyler: ‘Een actiegroep moet vandaag eigenlijk al een communicatiespecialist in dienst hebben die de media elke dag met korte, flashy items bestookt. Heel vermoeiend. We doen het nog altijd op de oude manier en kiezen bewust voor lange visieteksten. Het gevolg is dat we minder de pers halen.’

yes-we-can citizenship

(het) term afgeleid uit het boek Can Do Citizens van Matthew Pike; volgens Pike ‘moeten er nieuwe systemen worden uitgedacht die berusten op de mogelijkheden van de mensen zelf (can do’ers). Alleen zo kunnen de mensen zichzelf realiseren.’; Pike stelt ook dat het zeer belangrijk is om ‘zo vlug mogelijk can do’ers op te sporen en hen te motiveren om actie te ondernemen. Zo gebeurt er tenminste iets en wordt de druk van onderuit opgevoerd. Vanuit deze concrete acties kunnen netwerken worden uitgebouwd en kan er worden gewerkt aan de verandering van de bestaande systemen.’

zot

(bijv. naamw.; zotter; -st) dwaas, gek

Manu Claeys: ‘Natuurlijk moet je een beetje zot zijn om een actiegroep uit de grond te stampen. Samen met ons investeren intussen al tien jaar lang vele stRaten-generalers een groot deel van hun vrije tijd in de werking. Onbezoldigd.’

Luc Vanneste: ‘Ik besteed er minstens een derde van mijn tijd aan. Het is iets waar je mee gaat slapen en weer mee opstaat. Voor minder moet je er niet aan beginnen.’

www.ggf.be, www.ademloos.be, www.stratengeneraal.be, www.ademruimteopenruimte.be, www.doel2020.org.

DOOR STIJN TORMANS / ILLUSTRATIE LAURA DE CONINCK

‘Je moet zot zijn om een actiegroep uit de grond te stampen’