Held tegen wil en dank

Redactie Knack

23-06-2009, 22:00 Bijgewerkt op: 20-01-2021, 16:22

Van kandidaat van het regime tot sleutelfiguur van de opstand: de oppositie heeft Mir Hossein Mousavi voor een kar gespannen die de zijne niet is.

Tot twee weken geleden was Mir Hossein Mousavi – voormalig premier, architect en kunstenaar – een gerespecteerd lid van de Iraanse leidersklasse. Een veteraan van de islamitische revolutie, vertrouweling van de over de dood heen vereerde revolutieleider ayatollah Khomeini: terwijl honderden andere aspiranten niet toegelaten werden tot de tiende presidentsverkiezing van de islamitische republiek, kreeg Mousavi’s kandidatuur de zegen van de Raad van Hoeders. Hij ging de verkiezingsstrijd in als conservatief hervormer, als iemand die het systeem van binnenuit in orde wou brengen, om het te stabiliseren.

Na de verkiezingen is Mousavi iemand anders geworden – onvrijwillig. Het door hem op gang gebrachte protest wegens vermoedelijk kiesbedrog heeft zich verzelfstandigd. Ook de rol die Mousavi door de mensen wordt toebedacht, is een eigen leven gaan leiden. De gematigden zien hem als ‘Irans Gandhi’, de radicalen onder de demonstranten willen dat hij de revolutionair speelt. Het protest richt zich al lang niet meer alleen tegen het kiesbedrog. Velen eisen het einde van het systeem, dat de voorbije dagen op zijn grondvesten trilde.

Leider van de omwenteling moet uitgerekend de orthodoxe Mousavi zijn. Dat hij de rol van aanvoerder misschien niet zo graag heeft, mag blijken uit zijn recente verklaringen: ‘We zijn niet tegen het islamitische systeem en zijn wetten, maar tegen leugens en dwalingen’, zo stond het op zijn website. En voorts: ‘De islamitische revolutie moet weer zijn zoals ze was en zou moeten zijn.’ Dat Mousavi te midden van het oproer de legitimiteit van het systeem bekrachtigt, kan een poging zijn om zijn leven veilig te stellen. Dat het wel eens in gevaar zou kunnen zijn, schijnt de 67-jarige te hebben begrepen.

Vanaf 1979 maakte Mousavi in de pas gestichte islamitische republiek een bliksemcarrière. Toen hij amper negenendertig was, werd hij minister van Buitenlandse Zaken; drie maanden later was hij de verkozen eerste minister. Tijdens de oorlog tegen Irak in de jaren tachtig legde hij Iran een economisch programma op waarmee het land de moeilijke jaren zonder schade te boven kwam.

Critici uit het kamp van de hervormers verwijten Mousavi dat hij zich als eerste minister niet heeft verzet tegen de terechtstellingsgolven, waarvan duizenden tijdens de oorlogsjaren het slachtoffer werden. Ook zou hij de onteigening van het bezit van Iraanse bannelingen hebben doorgevoerd. Mousavi engageerde zich vroeg voor een Iraans atoomprogramma. In de jaren tachtig zou hij groen licht hebben gegeven voor de aankoop van Irans eerste centrifuges op de nucleaire zwarte markt. Zijn oudste dochter is atoomfysicus.

In 1989 trad Mousavi af, nadat zijn huidige beschermheer Akbar Hashemi Rafsanjani tot president verkozen was: in het zog van een grondwetsherziening was het ambt van eerste minister afgeschaft. Mousavi werkte voortaan als adviseur van de president. Toch stond de politiek in de afgelopen twintig jaar voor hem veeleer op de achtergrond. Mousavi verwierf een reputatie als architect en abstracte schilder en stelde zijn ooit radicale opvattingen bij.

‘Hij heeft gezien hoe Ahmadinejad het beeld van Iran in de wereld heeft bezoedeld’, stelde zijn vertrouweling Mohammed Atrianfar nog voor de verkiezingen. Vooral de relaties met het Westen zou Mousavi willen verbeteren, aldus Atrianfar, die ook duidelijk maakte wat Mousavi in geen geval wou: ‘We willen geen revolutie, geen putsch tegen het systeem. Mocht er iets uitbarsten bij de mensen, dan alleen omdat het al zo lang opgekropt zat.’