De farmaceutische sector maakt misbruik van het octrooirecht om de generische producenten te dwars-bomen. Een onthullend rapport van EU-commissaris Neelie Kroes opent de deur voor forse boetes én voor een meer Europese aanpak van de octrooiregeling.

Als het octrooi op een geneesmiddel in Europa vervalt, duurt het gemiddeld nog zeven maanden vooraleer het concurrentie krijgt van generische producten. Die generische middelen worden gemaakt door bedrijven die niet investeren in research, maar produceren op basis van de wetenschappelijke informatie die in het octrooi is neergelegd. Vraag is dus: waarom komen die pas zoveel later op de markt dan mogelijk is?

De sector van de generieken wijt de vertraging al langer aan juridisch onderzoek. Anders dan vroeger, toen alleen het werkende bestanddeel gepatenteerd werd, deponeren farmabedrijven tegenwoordig ook allerlei andere elementen van een geneesmiddel: de hulpstoffen, de conserveermiddelen, de productiewijze, de verpakking. Soms worden octrooien net voor ze aflopen nog gauw even gesplitst en wordt voor de onderdelen opnieuw een octrooiaanvraag ingediend. Heel vaak houdt het allemaal geen steek: wanneer ze dergelijke zaken voor de rechtbank brengen, halen de generische producenten doorgaans vrij gemakkelijk hun slag thuis. Maar dat kost dus wél tijd. En daar is het de farmabedrijven om te doen.

Dat erkent nu ook EU-commissaris voor Concurrentie Neelie Kroes. Zij liet, voor een steekproef van producten die tussen 2000 en 2007 aan het einde van hun octrooi kwamen, onderzoeken welke hindernissen generische producenten moesten overwinnen om met hun goedkopere versies op de markt te komen. Uit de steekproef blijkt ondubbelzinnig dat de merkbedrijven extreem gebruik maakten van het octrooirecht, veel verder dan waarvoor het bedoeld is. Zo maakt het rapport melding van geneesmiddelen die door meer dan duizend patenten worden beschermd. Uit de vlotte manier waarop rechtbanken vaak octrooien annuleren, blijkt bovendien dat veel van die octrooien helemaal geen wetenschappelijk onderzoek beschermen, maar gewoon ballonnetjes zijn die de concurrentie op een afstand moeten houden. Dat lukt vrij aardig, omdat de farmabedrijven veel meer in advocaten en procedures kunnen investeren dan de generische producenten. Bij de Belgische federatie van generische producenten Febelgen heeft gedelegeerd bestuurder Joris Van Assche het over een strijd van David tegen Go-liath. Generische middelen zijn na een poosje doorgaans 40 procent goedkoper dan het oorspronkelijke middel was. De vertragingsmanoeuvres leverden de grote merken voor de onderzochte middelen minstens 3 miljard euro extra omzet op.

Het rapport van Kroes is slechts een sectorrapport, maar dat er nu gerichte onderzoeken zullen volgen naar het misbruik van individuele bedrijven, staat als een paal boven water. De komende maanden en jaren zullen er vrij zeker grote boetes worden opgelegd. Maar dat is niet alles. De overproductie aan patenten maakt ook duidelijk dat de instanties die de octrooien afleveren niet goed genoeg controleren of de aanvragen wel inhoud hebben. Dat komt gedeeltelijk omdat de octrooiprocedures in Europa nog heel versnipperd gebeuren. De harde taal van het rapport-Kroes wordt dus ook een instrument om die procedures efficiënter te maken. Eén Europees gerechtshof voor octrooien, bijvoorbeeld, zou al veel helpen.

Luc Baltussen

‘We erkennen het inzicht dat de temperatuur op aarde niet meer dan 2°C boven het pre-industriële niveau mag liggen.’

Verklaring van het Major Economies Forum (G8, G5, Australië, Zuid-Korea, Indonesië en de Europese Unie).