In tijden van crisis worden de begane paden verlaten. Ook in de politiek. Iedereen is op zoek naar killer maatregelen om het tij te keren. Vier weken lang haalt Knack het grof geschut boven en onderzoeken we telkens een paardenmiddel om uit de politieke impasse te raken. In 1991 dreigde vicepremier Philippe Moureaux (PS) met een institutionele atoombom om de belangen van de Waalse wapenindustrie veilig te stellen. En als Vlaanderen na de federale verkiezingen nu eens echt een nucleair arsenaal in stelling zou brengen?

De laatste regering-Martens werd in het najaar van 1991 verscheurd door een conflict tussen Vlamingen en Franstaligen over wapenleveringen aan het Midden-Oosten. De Vlaamse socialisten en de Volksunie hielden hun poot stijf: ze weigerden in te stemmen met de nodige uitvoervergunningen. Daarop ging vicepremier Philippe Moureaux in het offensief. Aan de verzamelde pers in de Wetstraat 16 verklaarde hij dat indien de regering er niet uitraakte, het voor de PS niet langer een Belgisch maar een Waals dossier betrof. Wallonië zou dus zelf de nodige vergunningen afleveren, ook al was het daarvoor niet bevoegd. Die uitspraak is de geschiedenis ingegaan als de institutionele atoombom. De Vlamingen in de federale regering capituleerden voor de dreiging ervan, maar enkele dagen later viel de regering toch. Philippe Moureaux vond achteraf dat de pers de zaak had opgeblazen. Maar de doorgaans zo nuchtere Jean-Luc Dehaene zag dat toch anders. ‘Moureaux kan dan wel zeggen dat hij zijn atoombom niet gebruikt heeft, het feit dat ze nu bestaat, is voortaan een bedreiging voor het hele systeem’, was zijn analyse.

Moureauxs (nooit uitgevoerde) dreigement met een halve staatsgreep wordt vaak als een kantelpunt in de communautaire verhoudingen beschouwd. Aan grondwet-specialist Robert Senelle de vraag wat de Vlaamse bom zou kunnen zijn, als de politieke impasse op federaal niveau na de verkiezingen compleet en uitzichtloos zou blijken. Moet Vlaanderen er dan ook mee dreigen zijns weegs te gaan, om zijn belangen en zijn welvaart veilig te stellen?

Robert Senelle: ‘Ik ben gekant tegen het onafhankelijkheidsstreven van de Vlaamse Beweging – het is een bewijs van onmacht. Wij Vlamingen moeten België ombouwen tot een echte federale staat, samengesteld uit deelstaten, zoals dat ook in Zwitserland, Canada, de Verenigde Staten en Duitsland het geval is. De onafhankelijkheid van Vlaanderen uitroepen, schept een heleboel internationale problemen die we kunnen missen als de pest, met name met de Europese Unie. Maar als België onbestuurbaar zou worden, bijvoorbeeld omdat er geen federale regering meer kan worden gevormd, dan moet het Vlaams Parlement Vlaanderen uitroepen tot deelstaat van het federale België, met als grenzen de bestaande grenzen van het Nederlandse taalgebied. Dat is weliswaar grondwettelijk niet volgens het boekje, maar democratisch volstrekt legitiem, want het Vlaams Parlement, verkozen om Vlaanderen te besturen, is de uitdrukking van het Vlaamse volk. En de wil van het soevereine volk is voor overtuigde democraten het enige wat telt.’

Wat valt er te winnen met deelstaten?

Senelle: De huidige opdeling van België in gewesten en gemeenschappen is een constitutioneel onding dat in geen enkel ander federaal land bestaat. Klassieke federale staten hebben alleen deelstaten, die economisch en cultureel volledig bevoegd zijn en ruime fiscale autonomie hebben. Ik pleit dus voor een zuiver federalisme. Confederalisme biedt namelijk geen oplossing. Confederale staten vallen uit elkaar of verdwijnen.

Beslist het Vlaams Parlement na het inzetten van die atoombom dan ook welke bevoegdheden het zich toe-eigent?

Senelle: Het Vlaams Parlement zal zeggen: in afwachting van onderhandelingen en tot er een nieuw akkoord is met de andere deelstaten, besturen wij Vlaanderen zelf. Zolang zorgt Vlaanderen ook voor zijn eigen sociale zekerheid, en dat geldt ook voor Wallonië.

Vervolgens moeten Vlamingen, Walen, Brusselaars en Duitstalige Belgen samen een geheel nieuwe grondwet maken – de huidige hangt met haken en ogen aan elkaar – daarbij vertrekkend van een wit blad en zonder de Duitstalige Belgen te vergeten. Die zijn belangrijk omdat ze de culturele link vormen met het machtige Duitsland, onze voornaamste economische partner.

Wat gebeurt er met de taalgrensgemeenten in Halle-Vilvoorde en daarbuiten?

Senelle:: Die maken onherroepelijk deel uit van Vlaanderen. Op dat punt is er geen probleem.

Kan de internationale gemeenschap de deelstaat Vlaanderen niet dwingen om daar bijvoorbeeld referenda te organiseren?

Senelle:: Daar is geen sprake van. Bij de Raad van Europa zijn de Franstaligen uiteindelijk steeds weer van een kale reis thuisgekomen, en ook de Europese Unie zal zoiets nooit willen afdwingen. De Europese Unie heeft haar zetel in Brussel met daaraan verbonden de voorwaarde dat ze zich nooit ofte nimmer met het bestuur van Brussel of België moet bemoeien. Als haar dat toch zou worden gevraagd, dan neemt ze de benen.

De deelstaat Vlaanderen kan in de faciliteitengemeenten dus handelen naar believen?

Senelle: Dat klopt. Vlaanderen kan er dan voor kiezen de faciliteiten langzaam af te bouwen, wat ook moet gebeuren. Vervolgens moet in het federale België de gulden regel van het Zwitserse constitutioneel recht worden ingevoerd: qui change de canton, change de langue et de culture.

Wat zijn de nadelen van een onafhankelijk Vlaanderen, het scenario waar u geen voorstander van bent?

Senelle: Onze voorouders, die hebben deelgenomen aan de zogenaamde revolutie van 1830, waren een bende cretins. Samen met Nederland vormden wij een grote politieke en economische macht. Maar we zijn ten onder gegaan aan kuiperijen van de Franstalige bourgeoisie en van agenten van de Franse staat, die de zeventien provinciën als een gevaar voor Frankrijk beschouwden.

Maar België is er nu eenmaal. Alle internationale verdragen, onder meer over de Schelde, zijn gesloten door België. Als Vlaanderen nu België opblaast, zal dat een slechte indruk maken in het buitenland en nadelig zijn op economisch vlak, want buitenlandse investeerders afschrikken. Ik zou dat dus afraden.

Deelt u dan de mening van Mark Eyskens dat een onafhankelijk Vlaanderen een soort Kosovo zou worden?

Senelle: Nee, dat is onzin. Ik vind dat Mark Eyskens beter zijn mond zou houden of zich beter kan toeleggen op het schrijven van gedichten, in plaats van zulke on-nozelheden te verkondigen. Dan kun je evengoed zeggen dat een onafhankelijk Vlaanderen het niveau zal hebben van Stanleystad.

Maar een onafhankelijk Vlaanderen is wel Brussel kwijt?

Senelle: Nee, in elk scenario, dat van een onafhankelijk Vlaanderen of van een deelstaat Vlaanderen, blijft Brussel in Vlaanderen – dat kun je niet veranderen. Een meertalige enclave in Vlaanderen weliswaar, met grote bestuurlijke autonomie. Maar een aparte deelstaat zal Brussel nooit worden.

Kan Brussel niet ook, op grond van de legitimiteit van het Brussels parlement, de deelstaat Brussel uitroepen?

Senelle: Dat zal Brussel niet doen, om de eenvoudige reden: wie gaat dat betalen? Vlaanderen is een rijke regio, die financieel leefbaar is. Brussel is een armoedzaaier die enorme financiële steun behoeft.

Heeft een deelstaat Vlaanderen of een onafhankelijk Vlaanderen dan geen finan-ciële consequenties?

Senelle: Vlaanderen is rijk genoeg om alles zelf te regelen. Denk aan de ettelijke miljarden die Vlaanderen jaarlijks afstaat aan Wallonië en Brussel en die het dan zelf zou kunnen besteden.

Stel dat na verkiezingen de N-VA zo goed scoort dat die partij de zaken federaal kan blokkeren: is dat dan democratisch legitiem?

Senelle: Ik denk eigenlijk van niet. Maar ik vind ook dat de N-VA een strategische fout maakt. Voortdurend spreken over een onafhankelijk Vlaanderen of over confederalisme heeft geen zin. Ze zouden beter alles inzetten op het definitief omvormen van Vlaanderen tot een deelstaat. Dat zou veel slimmer zijn, want het enige wat haalbaar is, en aanvaardbaar voor Europa. De EU wordt, net zoals Europa in de 18e en de 19e eeuw, nog altijd gedomineerd door Frankrijk en Duitsland. En die willen niet dat België uiteenvalt.

Wat gebeurt er in dat hypothetische federale België met de koning?

Senelle: Dat kan niet functioneren zonder een staatshoofd dat buiten de politiek staat. Schaf de monarchie af en de boel valt uit elkaar. Kunt u zich een president van de republiek België voorstellen die Elio Di Rupo heet? Dan lopen de Vlamingen weg.

Volgende week

En als we nu eens echt…

de faciliteitsgemeenten aan Brussel geven.

DOOR HAN RENARD